براي سياره زخم خورده

شهاب شهسواري

اجلاس آب و هوايي سازمان ملل متحد با عنوان Cop27 روز گذشته در شرم الشيخ مصر كار خود را آغاز كرد. گزارشي كه در افتتاحيه اين جلسه از سوي سازمان هواشناسي جهاني ارايه شد، تصويري بسيار تاريك و ناخوشايند از وضعيت آب و هوايي سياره زمين نشان و در مورد فاجعه آب و هوايي در كره خاكي هشدار مي‌داد. قرار است ۱۲۰ رهبر جهان براي شركت در اين كنفرانس بين‌المللي كه از ديروز آغاز شد و تا جمعه هفته آينده ادامه دارد، به ساحل درياي سرخ در مصر سفر كنند. نمايندگان ۱۹۶ كشور جهان در قالب هيات‌هايي با جمعيت مجموعا ۴۵ هزار نفر در اين اجلاس شركت مي‌كنند. در افتتاحيه اين اجلاس، آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل متحد در پيامي ويديويي، وضعيت آب و هوايي سياره زمين را هشدار آميز توصيف كرد. سامح شكري، وزير خارجه مصر و رييس اين اجلاس، از سران جهان خواست كه اجازه ندهند بحران غذا و انرژي ناشي از جنگ روسيه عليه اوكراين، مسير اقدامات براي مقابله با تغييرات آب و هوايي را مسدود كند. شكري گفت: «بر عهده همه ما در شرم الشيخ است كه بر ابعاد چالش پيش روي‌مان صحه بگذاريم و عزم قوي‌مان را براي حل آن نشان دهيم.» پروفسور پتري تالاس، دبيركل سازمان هواشناسي جهاني (WMO) هشدار داد كه با افزايش روزافزون دما، نگهداشتن دما در سقف توافق شده در توافقنامه پاريس يعني ۱.۵ درجه بيشتر از متوسط دوران پيشاصنعتي (نيمه دوم قرن نوزدهم) در حال غيرممكن شدن است.

هيات اعزامي ايران به اين كنفرانس متشكل از نمايندگان برخي دستگاه‌هاي مرتبط با موضوع تغييرات آب و هوا به رياست علي سلاجقه، معاون رييس‌جمهور و رييس سازمان حفاظت محيط زيست خواهد بود. رييس سازمان محيط زيست از 23 تا 25 آبان 1401 (14 الي 16 نوامبر 2022) در نشست وزرا جهت ايراد بيانيه ملي و همچنين انجام ديدارهاي دوجانبه با وزراي كشورهاي همسايه و روساي سازمان‌هاي بين‌المللي در حاشيه نشست، شركت خواهد كرد.
افزايش گرمايش جهاني باعث شده است كه رويدادهاي شديد آب و هوايي در سراسر جهان شديدتر و پربسامدتر شوند. آنتونيو گوترش در سخنراني خود در جمع سران كشورهاي جهان از آنها خواهد خواست كه از تعهدات خود در اجلاس پيشين آب و هوايي Cop26 كه در گلاسكوي اسكاتلند برگزار شد، عقب‌نشيني نكنند. در اجلاس گلاسكو توافق شده‌بود: 
استفاده از زغال سنگ، يكي از آلاينده‌ترين سوخت‌هاي فسيلي، به تدريج كنار گذاشته ‌شود.
تا سال ۲۰۳۰ جنگل‌زدايي كاملا متوقف شود.
تا سال ۲۰۳۰ ميزان انتشار گاز متان به جو تا ۳۰ درصد كاهش پيدا كند.
برنامه اجرايي جديدي براي مقابله با تغييرات آب و هوايي به سازمان ملل ارايه شود.

بگو مگو بر سر دستور كار
روز يكشنبه جلسه افتتاحيه اجلاس Cop27 با تاخير آغاز شد، چرا كه هيات‌هاي شركت‌كننده در اين نشست از بعد از ظهر روز شنبه تا صبح يكشنبه در خصوص دستور كار اين اجلاس ۱۲ روزه سرگرم چانه‌زني بودند. موضوع اصلي اين چانه‌زني‌ها در مورد ارزيابي آسيب و زيان بود كه كشورهاي فقير و آسيب‌پذير بر اثر تغييرات آب و هوايي مي‌بينند و چگونگي كمك به آنها براي جبران اين آسيب‌ها. گفت‌وگوها كه روز شنبه از ۳ بعد از ظهر براي قرار دادن يا ندادن موضوع آسيب و زيان در دستور كار اجلاس شروع شده‌بود، تا يك بامداد ادامه يافت و بار ديگر صبح يكشنبه از سرگرفته‌شد تا نهايتا به نتيجه رسيد. به همين دليل اجلاس كه قرار بود ساعت ۱۰ صبح افتتاح شود، با ساعاتي تاخير آغاز شد، موضوعي كه نشان مي‌دهد اين اجلاس ممكن است يك نشست پيچيده و سخت باشد. در نهايت در دستور كار نهايي اجلاس به «موضوعات مرتبط با ساز و كارهاي تامين مالي براي واكنش به زيان و آسيب ناشي از آثار منفي تغييرات آب و هوايي» مورد اشاره قرار گرفته است. بسياري از تحليلگران معتقدند كه بخش اصلي آثار منفي تغييرات آب و هوايي نصيب آسيب‌پذيرترين و فقيرترين مردم جهان مي‌شود و كشورهاي ثروتمند كه به نوبه خود اصلي‌ترين توليدكننده گازهاي گلخانه‌اي هستند، بايد بخشي از مسووليت كمك به كشورهاي آسيب‌پذير را بر عهده بگيرند.

هشدارهاي سياه براي آب و هواي سياره
بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، هشت سال گذشته گرم‌ترين سال‌هاي ثبت شده در تاريخ كره زمين هستند كه نشان مي‌دهد جهان عميقا در يك بحران آب و هوايي قرار گرفته است. بر اساس اين گزارش توافق براي محدوديت گرم شدن كره خاكي در بازه ۱.۵ درجه‌اي ديگر در حال از دست خارج شدن است. گزارشي كه سازمان هواشناسي جهاني (WMO) از نهادهاي سازمان ملل متحد ارايه داده است، تصريح مي‌كند كه ركوردشكني ميزان گازهاي گلخانه‌اي در اتمسفر زمين باعث افزايش سطح آب درياها و تشديد آب شدن يخ‌هاي قطبي شده است. اين پديده‌ها از پاكستان در جنوب آسيا تا پورتو ريكو در امريكاي مركزي باعث بروز رويدادهاي بسيار شديد آب و هوايي شده است. اين هشدارها در جلسه افتتاحيه اجلاس Cop27 در شرم الشيخ مصر اعلام شد. بر اساس برآورد سازمان هواشناسي جهاني، دماي متوسط جهان نزديك به ۱.۱۵ درجه سانتي‌گراد از دوران پيشا صنعتي (۱90۰-۱85۰ ميلادي) بيشتر شده است و همه سال‌هاي بعد از سال ۲۰۱۶ گرم‌ترين سال‌هاي ثبت شده در تاريخ محسوب مي‌شوند. به گفته كارشناسان در طول دو سال گذشته پديده «لا نينيا» باعث شده است تا دماي هوا كمتر از حد انتظار احساس شود، اما با بروز حتمي پديده «ال نينيو» در پي آن، در آينده علاوه بر گرمايش زمين، شاهد احساس دماهايي به مراتب بيشتر خواهيم بود.
پروفسور پتري تالاس، دبيركل سازمان هواشناسي جهاني مي‌گويد: «هر قدر گرمايش بيشتر باشد، آثار آن شديدتر است. ما با چنان ميزان بالايي از گاز دي‌اكسيد كربن در اتمسفر مواجهيم كه ديگر نگهداشتن سطح دما تا سقف ۱.۵ درجه بيشتر در توافق پاريس به سختي در دسترس است. براي خيلي از يخچال‌هاي طبيعي كار از كار گذشته است و افزايش سطح درياها يك تهديد جدي براي ميليون‌ها نفر از ساكنان سواحل و شهروندان كشورهاي كم ارتفاع است.» آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل متحد پيش از آغاز اجلاس Cop27 در مصر گفت: «انتشار گازهاي گلخانه‌اي همچنان در سطحي بي‌سابقه در حال افرايش است. سياره ما در مسير رسيدن به يك نقطه عطف است كه در صورت عبور از آن هرج و مرج آب و هوايي غيرقابل بازگشت خواهد شد. ما بايد از اين نقطه عطف دور شويم و به يك نقطه بازگشت براي اميد بازگرديم.» تعدادي از گزارش‌هايي كه به تازگي منتشر شده‌اند، هشدار مي‌دهند كه سياره در آستانه يك فاجعه آب و هوايي قرار دارد و هيچ مسير مشخصي براي رسيدن به سقف ۱.۵ درجه وجود ندارد. بر اساس اين گزارش‌ها اقدامات جاري به هيچ‌وجه براي كاهش انتشار و كاهش نرخ رشد دما كافي نيست و جهان در آستان رشد ۲.۵ درجه‌اي دما قرار دارد. پروفسور تالاس مي‌گويد: «عمدتا افرادي كه كمترين مسووليت را در قبال تغييرات آب و هوايي دارند، بيشترين آسيب‌ها را از آن مي‌بينند، اما امسال حتي برخي جوامعي كه بيشترين آمادگي را داشتند هم تحت تاثير تغييرات شديد قرار گرفتند.» پروفسور مايك مرديت در موسسه بريتانيايي ارزيابي قطب جنوب به گاردين مي‌گويد: «پيام‌هاي اين گزارش نمي‌توانست از اين سياه‌تر باشد. در سراسر سياره ما ركوردها با سرعت در حال شكسته شدن هستند و بخش‌هاي مختلف سامانه آب و هوايي در حال فروپاشي است. از دست دادن يخ‌ها به صورت ويژه هشدار‌دهنده است، چرا كه آثار شديدي بر مردم، جوامع و اقتصادها بر جا مي‌گذارد. اگر اين هشدارها نتواند باعث جلب‌توجه رهبران جهان در Cop27 شود، ديگر نمي‌دانم چه چيز ممكن است توجه آنها را جلب كند.»

در گزارش سازمان جهاني هواشناسي آمده است: 
   سطح دي‌اكسيد كربن، متان و نيتروز اكسيد در جو زمين در بالاترين سطح قرار دارد و انتشار آنها به‌شدت ادامه دارد.
   انتشار متان، يك گاز گلخانه‌اي خطرناك، در بالاترين ميزان تاريخي خود قرار گرفته است.
   ركورد نرخ آب شدن يخچال‌هاي طبيعي در رشته كوه‌هاي آلپ در سال ۲۰۲۲ شكسته شد و نزديك به ۴ متر از ارتفاع آنها كاسته شده است.
   براي نخستين‌بار در قله ۳۲۰۰ متري لايه يخي گرينلند، بارش باران (و نه برف) ثبت شده است.
   سطح دريايخ قطب جنوب به پايين‌ترين سطح ثبت شده رسيده و تقريبا يك ميليون كيلومتر مربع از متوسط دراز مدت كمتر شده است.
    خشكسالي شديد در شرق آفريقا ثبت شده و براي چهار فصل متوالي ميزان بارش در اين منطقه از متوسط دراز مدت كمتر بوده است كه بدترين وضعيت بارش در چهل سال گذشته محسوب مي‌شود. در اين منطقه نزديك به ۱۹ ميليون نفر در بحران غذايي به سر مي‌برند.
   سيل بي‌سابقه در پاكستان باعث مرگ ۱۷۰۰ نفر و آواره شدن ۷ ميليون و ۹۰۰ ميليون نفر شده است.
   مجموعه‌اي از توفان‌ها در جنوب آفريقا به وقوع پيوسته است كه در ماداگاسكار همراه با بارندگي سيل آسا بيشترين آسيب را بر جا گذاشت.
   موج گرما و خشكسالي‌هاي بي‌سابقه در نيمكره شمالي جريان دارد، چين طولاني‌ترين موج گرما را در تاريخ پشت سر مي‌گذارد، بريتانيا براي نخستين‌بار دماي بالاي ۴۰ درجه سانتي‌گراد را تجربه كرده است، ارتفاع آب رودخانه‌هاي اروپايي شامل راين، لوآر و دانوب در سطح بحراني قرار گرفته است.
   توفان يان در كوبا و ايالت فلوريدا آسيب شديد و كشته بر جا گذاشت.