ورشكستگي در كمين فعالان صنعت گردشگري
كليد واژه گردشگري مدتي است از دايره لغات كابينه روحاني رخت بربسته. با وجود اينكه در سال‌هاي اخير گردشگري يكي از اصلي‌ترين واژه‌هاي مورد استفاده روحاني و اعضاي كابينه‌اش بود، اين روزها و با بالا گرفتن بحران اقتصادي گويي بر خلاف اظهارنظرهايي كه اين صنعت را گره‌گشاي مشكلات اقتصادي ايران مي‌دانستند، تاثير اين صنعت در حل مشكلات اقتصادي به فراموشي سپرده شده است. روحاني در شش سال گذشته اظهارنظرهاي زيادي در مورد نقش گردشگري در حل مشكلات اقتصادي كشور داشت، از جمله: «گردشگري يكي از راه‌هاي رسيدن به اشتغال بالاست»، «تقويت صنعت گردشگري به سود اقتصاد است»، «فقط با صنعت گردشگري 4 ميليون شغل ايجاد مي‌كنم.»
روحاني از همان روزهاي ابتداي كارش در دولت يازدهم، تاكيد ويژه‌اي بر موضوع گردشگري داشت. سياستگذاري‌هاي دولت و حمايت‌هايي كه از اين صنعت مي‌شد هم مويد همين نگاه به مقوله گردشگري بود. اما نتايجي كه از اين تلاش‌ها حاصل شد نشان از آن دارد كه نگاه به اين صنعت نگاهي غيرتخصصي است. اين روزها حال و روز تور اپراتورها و دفاتر خدمات مسافرتي خوش نيست، بسياري از مديران آژانس‌ها صراحتا عنوان مي‌كنند كه در آستانه ورشكستگي هستند، هر چند امروز قرار است مونسان و ربيعي در ارگ آزادي پشت يك ميز بنشينند و تفاهمنامه‌اي را براي ايجاد 50 هزار شغل در بخش خدمات گردشگري امضا كنند. اما در روزهاي اخير خبرهاي خوشي از حوزه گردشگري به گوش نمي‌رسد، آژانس‌هاي مسافرتي خبر از لغو تورها و تعديل نيروهاي‌شان مي‌دهند. حرمت‌الله رفيعي رييس هيات‌مديره انجمن صنفي دفاتر خدمات مسافرتي در گفت‌وگو با «اعتماد» در رابطه با وضعيت دفاتر خدمات مسافرتي گفت: «در يك ماه گذشته حدود 30 درصد دفاتر ما تعديل نيرو داشتند. اين تعديل نيرو باعث مي‌شود حجم زيادي از شاغلان اين صنعت سربار دولت شوند. متاسفم از اينكه بخواهم بگويم اين تعديل نيرو به سمت 50 درصد مي‌رود و به زودي شاهد تعطيلي دفاتر زيادي خواهيم بود.» مديران دفاتر خدمات مسافرتي هم همين نظر را دارند و معتقدند عوامل بسياري باعث ايجاد چنين شرايطي در حوزه گردشگري شده است. اميرحسين جعفري مديرعامل شركت سفرهاي علاءالدين با تاكيد بر اينكه شركت‌ها و دفاتر خدمات مسافرتي هوايي و جهانگردي روزهاي بدي را مي‌گذرانند، بر خلاف برخي از همكارانش دليل اين وضعيت را تنها نوسانات ارز و سياست‌هاي ارزي دولت نمي‌داند بلكه معتقد است: «در حوزه توريسم، افرادي بدون مطالعه يا غير حرفه‌اي بدون آنكه استراتژي درست يا دانشي در اين حوزه داشته باشند، فعاليت مي‌كنند و اين موضوع، نه تنها در بخش مديريت كلان گردشگري، بلكه در تمام بخش‌هاي اين حوزه به چشم مي‌خورد. از سويي صدور مجوز فعاليت دفاتر مسافرتي نياز به هيچ تخصص و دانش و تجربه‌اي ندارد، در حال حاضر در تهران بيش از دو هزار آژانس مسافرتي وجود دارد. وقتي تاسيس اين دفاتر بر پايه دانش و تخصص نباشد فعالان اين حوزه درگير چالش‌هاي بي‌شماري خواهند شد. » جعفري يكي ديگر از آفت‌هايي كه حوزه گردشگري را دچار مشكلات عديده كرده است، فعاليت غير اصولي استارت آپ‌هاي اين حوزه مي‌داند و همچنين نبود نظارت درست و كارشناسي شده سازمان ميراث فرهنگي بر اين استارت آپ‌ها: « البته هستند استارت آپ‌هاي خوبي كه در عرصه گردشگري فعاليت مي‌كنند و با خلاقيت و نوآوري به جذب بازار مي‌پردازند، اما استارت آپ‌هايي كه با رانت، وام ميلياردي، پايين آوردن قيمت تا زير قيمت تمام شده و با سياست تك قطبي كار مي‌كنند براي گردشگري ما آفت هستند. در شرايطي كه صدها نفر در اين صنعت بيكار مي‌شوند نمي‌شود به اشتغال چند نفر دلخوش بود و نام آن را كسب و كار نوين متكي به فناوري روز يا استارت آپ گذاشت.»
سال‌هاست موضوع جايگزيني درآمد گردشگري به جاي نفت از سوي مسوولان مطرح مي‌شود، سال‌هاست بر جاذبه‌هاي بي‌نظير گردشگري در كشور اشاره مي‌شود، اما اقدامي كه مطابق با استانداردهاي جهاني باشد، براي معرفي اين جاذبه‌ها در سطح دنيا از سوي متولي اصلي اين حوزه، يعني سازمان ميراث فرهنگي انجام نمي‌شود. رسانه‌هاي بزرگ دنيا كمتر به جاذبه‌هاي گردشگري ايران مي‌پردازند، سرمايه‌گذاران بين‌المللي حوزه گردشگري ايران را مقصد سرمايه‌گذاري خود نمي‌دانند و تمام اين موارد به كوتاهي مديران و متوليان اين حوزه در كشور بر مي‌گردد. ايران كه به زعم بسياري از مسوولان يكي از امن‌ترين كشورهاي منطقه است، در مقابل تركيه كه سال گذشته تجربه عمليات تروريستي را داشت، موفقيت كمتري در صنعت توريسم كسب كرده است. تركيه در سال گذشته نزديك به 30 ميليارد دلار از صنعت گردشگري در آمد كسب كرده و آمارهاي غير موثق از درآمد 8 ميليارد دلاري ايران مي‌گويند. مسوولان حوزه گردشگري ايران هنوز اندر خم يك كوچه در حالي چشم‌انداز جايگزيني درآمد توريسم را به جاي درآمد نفتي مطرح مي‌كنند كه حتي تكليف ابتدايي‌ترين پيش نياز اين حوزه يعني حساب‌هاي اقماري مشخص نيست و در نتيجه نمي‌توان به آمارهاي منتشر شده در اين حوزه استناد كرد. علي اصغر مونسان رييس سازمان ميراث فرهنگي كشور در گفت‌وگويي كه در يكي از شبكه‌هاي تلويزيوني داشت، به خوبي نگاه مديران به مقوله گردشگري را تبيين و از آن انتقاد كرد و گفت: «ما تنها از مزيت‌هاي گردشگري صحبت مي‌كنيم، اما اقدامي براي رونق آن انجام نمي‌دهيم.» حالا مدت‌هاست كه ديگر حتي از مزاياي گردشگري هم سخن به ميان نمي‌آيد و به نظر مي‌رسد اين صنعت پس از اوجي نه چندان به كمال در سال‌هاي اخير، در حال رنگ باختن در مقابل بحران‌هاي بين‌المللي و اقتصادي است.
صدور مجوز فعاليت دفاتر مسافرتي نياز به هيچ تخصص و دانش و تجربه‌اي ندارد، در حال حاضر در تهران بيش از دو هزار آژانس مسافرتي وجود دارد. وقتي تاسيس اين دفاتر بر پايه دانش و تخصص نباشد فعالان اين حوزه درگير چالش‌هاي بي‌شماري خواهند شد.