سارا معصومي
تلاش ايران، تركيه و روسيه براي يافتن راهكارهايي به منظور پايان دادن به بحران در سوريه در قالب گفت‌وگوهاي آستانه همچنان ادامه دارد. هفت سال پس از شروع بحران در سوريه، رايزني‌هاي آستانه به دهمين دور خود رسيده و اين در حالي است كه اين تنها سه كشور ايران، روسيه و تركيه نيستند كه بايد تكه‌هاي گم شده پازل صلح را در سوريه در كنار هم بچينند. تاريخ ابتكار آستانه و برقراري آتش بس در سوريه به دسامبر 2016 بازمي‌گردد. نيمه دسامبر 2016 بود كه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه و رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه موافقت كردند آستانه، پايتخت قزاقستان را به عنوان ميزبان تازه نفس گفت‌وگوهاي صلح سوريه انتخاب كنند. 20 دسامبر همان سال وزراي خارجه ايران، تركيه و روسيه متعهد شدند كه روند آستانه را بر پايه قطعنامه 2254 شوراي امنيت سازمان ملل براي بازگرداندن صلح و آرامش به سوريه آغاز كنند. در نهايت نخستين دور رسمي رايزني‌هاي آستانه در ژانويه 2017 رخ داد. از همان ابتدا بسياري از تحليلگران اعتقاد داشتند كه ابتكار آستانه در حقيقت شاخه نظامي مذاكرات درباره سوريه است كه شاخه سياسي آن در مذاكرات ژنو دنبال مي‌شود. در بسياري از 10 دور رايزني كه تاكنون انجام شده، بحث‌ها پيرامون ايجاد و بسط مناطق كاهش تنش و همچنين تخليه مناطق مختلف از گروه‌هاي تروريستي بوده است. نقطه تمركز در گفت‌وگوهاي آستانه، رودر رو شدن نيروهاي دولتي نزديك به بشار اسد، رييس‌جمهور اين كشور با اپوزيسيون مسلح قابل مذاكره است. گفت‌وگوهاي روند آستانه براي حمايت از قالب و چارچوب كاري وضع شده كه در تطابق با قطعنامه 2254 شوراي امنيت باشد.
مذاكرات جداگانه درباره كميته قانون اساسي
در دهمين دور از مذاكرات آستانه درباره سوريه كه از روز دوشنبه (ديروز) آغاز شد، نماينده ويژه سازمان ملل در امور سوريه، هيات روسيه و نيز هيات سوريه در سوچي ديدارها و رايزني‌هاي خود را آغاز كردند. به گزارش روسيا اليوم در اين دور از رايزني‌ها كه دو روز به طول مي‌انجامد، مبارزه با تروريسم و پرونده آوارگان سوري در راس دستوركارها قرار دارد. در روز اول اين نشست، مذاكره دوجانبه و سه‌جانبه پشت درهاي بسته انجام خواهد شد و امروز (سه‌شنبه) جلسه‌اي عمومي برگزار و در آن بيانيه پاياني قرائت مي‌شود. از جانب سه كشور ضامن مذاكرات آستانه يعني روسيه، ايران و تركيه، نمايندگان وزراي خارجه شركت خواهند كرد و همزمان تيمي از كارشناسان سازمان ملل مكلف به حمايت فني به ويژه درباره امور بازداشت‌شدگان شده‌اند. استفان دي‌ميستورا، نماينده سازمان ملل در امور سوريه نيز در سوچي حاضر شده و به گفته نماينده روسيه در مقر سازمان ملل در ژنو، مذاكرات ويژه‌اي ميان سه كشور ضامن آتش بس با دي ميستورا انجام خواهد شد. به گزارش يك منبع آگاه، دي‌ميستورا احتمالا در سوچي با نمايندگان كشورهاي ضامن آتش‌بس، روند تشكيل كميته قانون اساسي را خارج از چارچوب آستانه بررسي كند. گفته مي‌شود كه در اين راستا دي ميستورا ديدارهاي دوجانبه‌اي را با لاورنتيف، جابري انصاري و... برگزار مي‌كند. هم دولت و هم معارضه ليستي 50 نفره را براي نمايندگي از خود در كميته قانون اساسي ارايه كرده‌اند. خبرگزاري روسي اسپوتنيك در گزارش نشست آستانه تمركز بحث را به تلاش‌هاي دي ميستورا براي پيشبرد روند تشكيل كميته قانون اساسي اختصاص داده و حتي تاكيد كرده كه اين گفت‌وگوها در مسير موازي با بحث‌هاي جاري در رايزني‌هاي آستانه پيگيري خواهد شد. اسپوتنيك در اين باره به نقل از يك منبع آگاه نوشت: گفت‌وگوها درباره كميته قانون اساسي در مسيري جدا از رايزني‌هاي رايج آستانه پيگيري خواهد شد و دليل آن هم مسائل لجستيك است. رايزني‌هاي سياسي درباره قانون اساسي سوريه بايد در قالب گفت‌وگوهاي ژنو دنبال شود اما از آنجا كه هم هياتي از معارضه و هم هيات‌هايي از سوريه و سه كشور درگير در روند آستانه در سوچي حضور دارند، همه فرصت را براي بحث درباره تشكيل كميته قانون اساسي مغتنم خواهند شمرد. از سوي ديگر نشست ژنو درباره سوريه نيز به زودي تشكيل خواهد شد. نكته قابل توجه در گزارش اسپوتنيك توجه به حضور ويتالي نامكين مشاور غيررسمي روس تبار دي ميستورا در اين دور از نشست‌هاي آستانه در سوچي روسيه است. وي از اصلي‌ترين كارشناس‌هاي مربوط به بحث تشكيل كميته تدوين قانون اساسي سوريه است كه پيش از اين در مذاكرات آستانه شركت نمي‌كرد.
تركيه به فكر تشكيل گروه 4 درباره سوريه
به گزارش خبرگزاري تاس، از روسيه الكساندر لاورنتيف، از ايران حسن جابري انصاري و از تركيه سدات اونال در سوچي حاضر خواهند بود. درحالي كه هيات امريكايي در برخي از جلسات سوچي به عنوان ناظر حضور داشته است اما اين‌بار اين هيات از چند روز پيش اعلام كرد كه به سوچي نخواهد آمد اما اردني‌ها به عنوان ناظر در نشست دوروزه در شهر ساحلي سوچي شركت خواهند كرد. با وجود آنكه تعداد كشورهاي حاضر در نشست آستانه به نسبت نشست‌هاي ژنو از تنوع كمتري برخوردار است اما مي‌توان گفت كه تاثير اين نشست‌ها عمدتا پيرامون مسائل نظامي از رايزني‌هاي سياسي در ژنو بيشتر بوده است. دهمين دور از نشست سوچي در حالي برگزار مي‌شود كه تركيه روز 29 جولاي رسما اعلام كرد كه قرار است نشستي را با حضور فرانسه، المان و روسيه در اوايل ماه سپتامبر به منظور بحث درباره بحران سوريه و همچنين ديگر مسائل روز منطقه‌اي برگزار كند. به گزارش رسانه‌هاي تركي اين نشست چهارجانبه روز 7 سپتامبر در استانبول تركيه برگزار خواهد شد. هرچند مقام‌هاي ترك تاكنون درباره جزييات اين نشست خبري منتشر نكرده‌اند اما يك منبع آگاه در وزارت خارجه تركيه به روزنامه حريت گفته كه تركيه همچنان به گفت‌وگوهاي فشرده با روسيه خارج از گروه چهارنفره با حضور آلمان و فرانسه ادامه خواهد داد. تا لحظه تنظيم اين خبر هيچ منبعي در وزارت خارجه‌هاي روسيه، پاريس يا برلين برگزاري نشست چهارجانبه در استانبول آنكارا در تاريخ 7 سپتامبر را نه تاييد و نه تكذيب كرده است. تركيه در 7 سال گذشته در مقابل روسيه و ايران در جريان سوريه حضور داشته و از گروه‌هاي معارض حمايت كرده اما الزاما گروه‌هاي معارضي كه از حمايت تركيه برخوردار بودند همان گروه‌هاي زير چتر حمايتي امريكا، فرانسه و آلمان نبودند.
ادلب، نقطه حساس تركيه در سوريه
رسانه ترك آناتولي در گزارشي به مناسبت دهمين دور از نشست آستانه نوشت: در نهمين دور از رايزني‌هاي آستانه كه در تاريخ 14 و 15 ماه مه انجام شد، تمام كشورهاي شركت‌كننده متعهد به رعايت قوانين مناطق كاهش تنش و همچنين آتش‌بس شدند اما نيروهاي ارتش سوريه در چند ماه اخير در حمص، درعا و قنيطره عمليات‌هاي سنگين نظامي را انجام دادند. هفته گذشته نيز نيروهاي ارتش در جنوب غربي ادلب فعاليت‌هاي خود را آغاز كردند و گفته مي‌شود كه هدف از اين فعاليت حمله به منطقه كوهستاني تركمن در شمال غربي كه بخشي از منطقه كاهش تنش است، باشد. برخي از مقام‌هاي ترك مي‌گويند وضعيت ادلب يكي از اصلي‌ترين سوژه‌هاي مدنظر هيات ترك در دهمين دور از نشست آستانه در سوچي است و به احتمال بسيار زياد هيات ترك درباره اهميت حفظ آتش‌بس در اين منطقه با طرف‌هاي روسي و ايراني مذاكرات فشرده‌اي خواهد داشت. فعاليت‌هاي ارتش سوريه در ادلب به يكي از اصلي‌ترين دغدغه‌هاي دولت تركيه بدل شده و اخيرا رضا هاكان تكين، سفير تركيه در پاسخ به «اعتماد» مبني بر اينكه استراتژي تركيه براي خروج از سوريه چيست، گفته بود كه درباره منطقه‌هاي كاهش تنش كه در چارچوب روند آستانه مقرر شده بود مي‌توان گفت تنها منطقه‌اي كه اين تفاهم‌ها در آن جاري است ادلب است و در مناطق ديگر وضعيت فرق مي‌كند. اگر رژيم سوريه بخواهد در ادلب هم تحركاتي را انجام دهد با برخوردهاي شديد روبه‌رو خواهد شد. براي ما ادامه تفاهم بر سر ايجاد منطقه كاهش تنش در ادلب اهميت بسيار زيادي دارد. ما اين موضع را به دو شريك ديگر در روند آستانه يعني مقام‌هاي ايران و روسيه هم منتقل كرده‌ايم. به آنها گفته‌ايم كه اگر بنا باشد سرنوشتي مشابه مناطق ديگر در ادلب هم ايجاد شود، روند آستانه بي‌معنا خواهد بود.
بازگشت آوارگان
مساله بازگشت آوارگان سوري به كشورشان براي نخستين‌بار در رايزني‌هاي آستانه مدنظر قرار خواهد گرفت. گفته مي‌شود كه اين طرح توسط هيات‌هاي روسيه و ايران در چند هفته اخير دنبال شده و پس از رايزني‌هاي منطقه‌اي كه نمايندگان دو كشور ايران و روسيه در سفرهاي اخير منطقه‌اي خود داشته‌اند، تصميم گرفته شده كه مساله بازگشت آوارگان سوري در دستور كار دهمين نشست آستانه قرار بگيرد. مقام‌هاي روسي درگير در پرونده سوريه در چندهفته اخير سفرهايي به تركيه، اردن و لبنان داشته‌اند. اين سه كشور بيشترين ميزان پناهندگان سوري را در خود جا داده‌اند و گفته مي‌شود كه هيات روس با نمايندگاني از اين پناهندگان در سه كشور ديدار و گفت‌وگو داشته است. از سوي ديگر حسين جابري‌انصاري، مذاكره‌كننده ارشد ايران در پرونده سوريه نيز در سفرهاي اخير خود به سوريه و لبنان با روساي جمهور دو كشور به تفصيل در خصوص موضوع آوارگان گفت‌وگو كرد و در نهايت به نظر مي‌رسد كه با توجه به روند تحولات سوريه و اعاده سيطره دولت بر بخش‌هاي عمده كشور، سامان دادن اين موضوع به‌طور طبيعي به نياز و اولويت مرحله فعلي و اين دور از رايزني‌هاي سوچي تبديل شده است.
سوريه و ايران، محور مذاكرات 2+2 روسيه و ژاپن
سوريه و فعاليت‌هاي روسيه در اين كشور به خصوص پس از فعاليت‌هاي مستقيم نظامي مسكو در اين كشور به يكي از اصلي‌ترين سوژه‌هاي رايزني‌هاي سياسي و نظامي كشورها با مقام‌هاي روسي بدل شده است. به گزارش تاس، در جلسه 2+2، وزراي خارجه و دفاع ژاپن و همتاهاي روس كه امروز (سه‌شنبه) برگزار مي‌شود، طرف ژاپني درباره سوريه، كره شمالي و ايران با مقام‌هاي روسي گفت‌وگو خواهد كرد. وزير خارجه ژاپن دراين‌باره به تاس گفت: در جلسه مشتركي كه با دو مقام روس خواهيم داشت مسائل روز و مهم بين‌المللي مانند كره شمالي، ايران و سوريه را مورد بحث و بررسي دقيق قرار خواهيم داد.
نخستين نشست موسوم به 2+2 ميان وزراي خارجه و وزراي دفاع روسيه و ژاپن در نوامبر 2013 تشكيل شد اما اين گفت‌وگوها به دليل بحران اوكراين و همچنين تصميم توكيو براي پيوستن به تحريم‌هاي ضد روسي به حالت تعليق درآمد. در جريان سفر سال 2016 ولاديمير پوتين به ژاپن دوطرف توافق كردند اين نشست‌ها را از سر بگيرند. پس از اين توافق دوطرف در ماه مارس 2017 در توكيو دور جديدي از گفت‌وگوها را آغاز كردند.
دستوركارهاي سه‌گانه اجلاس دهم روند آستانه
تسهيل شروع به كار كميته قانون اساسي
بررسي راه‌هاي بازگشت آوارگان سوري
نشست جديد كميته تبادل بازداشت‌شدگان و مفقودان