يك قدم تا تفاهم سياسي در لوزان
در سومين روز از مذاكرات ، راه‌حل‌ها قابل دسترس‌تر شد
گروه ديپلماسي| خبرهاي رسيده از محل برگزاري مذاكرات هسته‌اي ايران و 1+5 در لوزان سوييس ضد و نقيض است. يك مقام ايراني از حل 90 درصد اختلاف‌هاي فني ميان ايران و 1+5 سخن مي‌گويد و يك منبع اروپايي ادعا مي‌كند كه ديدار ميان تيم مذاكره‌كننده ايران و تروييكاي اروپايي كه در بروكسل انجام شد چندان به حل اختلاف‌ها كمك نكرده است. با اين همه يك منبع نزديك به تيم مذاكره‌كننده در گفت‌وگو با «اعتماد» از كم شدن فاحش فاصله‌ها ميان ايران و امريكا در بحث‌هاي فني و سياسي از صبح روز سه‌شنبه خبر مي‌دهد. به نظر مي‌رسد كه سومين روز از مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و شش كشور مقابل آن در مذاكرات براي هر دو طرف خوش‌يمن‌تر بوده است. در نخستين روز از برگزاري مذاكرات فني فشرده ميان علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي ايران و ارنست مونيز، وزير انرژي امريكا در شرايطي كه بحث‌هاي سياسي هم‌راستا با بحث‌هاي فني در ديدار ميان مديران سياسي ايران و امريكا دنبال مي‌شد.
عملا توفيقي به دست نيامد و بحث‌هاي اصلي به ديدار ميان محمد‌جواد ظريف و جان كري وزير امور خارجه امريكا در روز دوم منتقل شد. پس از اين ديدار پنج ساعته، مقام‌هاي ايراني حاضر در مذاكرات تاكيد كردند كه تمام تلاش خود را براي رسيدن به راه‌حل‌هاي عملي به كار گرفته‌اند. پس از اين اظهارات بود كه تيم مذاكره‌كننده بدون همراهي علي‌اكبر صالحي راهي بروكسل شد تا در نشستي به ميزباني فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا با وزراي امور خارجه تروييكاي اروپايي ديدار كنند. پس از اين ديدار شكل و شمايل ادامه مذاكرات تا روز جمعه مشخص‌تر از پيش شد. در شرايطي كه سه روز نخست مذاكرات هسته‌اي در لوزان به ديدارهاي دوجانبه وزراي امور خارجه، مديران سياسي، عاليرتبه‌ترين مقام‌هاي فني و كارشناسان ايران و امريكا گذشت، بر اساس آنچه در بروكسل مورد توافق طرفين قرار گرفت از صبح امروز مديران سياسي هر سه كشور اروپايي به همراه مديران سياسي چين و روسيه به مذاكره‌كنندگان ملحق مي‌شوند تا شايد حضور تمام اعضا در لوزان بتواند به گشايش گره‌هاي باقي مانده و تسريع زمان رسيدن به تفاهم سياسي كمك كند. به گفته محمد‌جواد ظريف، سه كشور اروپايي در ديدار با تيم مذاكره‌كننده ايران وعده داده‌اند كه حضور فعالي براي رسيدن به توافق نهايي در لوزان خواهند داشت. در شرايطي كه به نظر مي‌رسد اگر از اختلاف ميان ايران و امريكا در دو حوزه فني و سياسي كاسته شود ديگر اعضاي حاضر در مذاكرات هم با تصميم‌هاي امريكا همراهي خواهند كرد اما يك منبع ديپلماتيك اروپايي پس از بازگشت تيم مذاكره‌كننده از بروكسل به لوزان ادعا كرد كه ديدار بين وزير خارجه ايران و وزراي خارجه سه كشور اروپايي كمكي به كاستن از ميزان اختلافات نكرده است. اين منبع ديپلماتيك در گفت‌وگو با رويترز اعلام كرده است كه مشخص نيست آيا اين موضوعات مي‌توانند در روزهاي آتي حل شوند يا خير؟ وي در ادامه افزوده است كه شكاف محسوسي بين مواضع گروه 1+5 و ايران وجود دارد. مشخص نيست كه آنها بتوانند در روزهاي آينده رفع شوند.
از سوي ديگر اتحاديه اروپا پس از ديدار «فدريكا موگريني»، مسوول سياست خارجي اين اتحاديه با وزير خارجه ايران و وزراي خارجه كشورهاي آلمان، انگليس و فرانسه بيانيه‌اي صادر كرد. بيانيه اتحاديه اروپا درباره نتايج اين نشست مي‌نويسد: پس از اين نشست، وزراي خارجه سه كشور اروپايي و موگريني بر عزم خود براي رسيدن به توافق با ايران بر سر راه‌حلي جهت رفع تمامي نگراني‌هاي جامعه بين‌المللي از ماهيت كاملا صلح‌آميز برنامه هسته‌اي ايران تاكيد كردند. نشست فوق مفيد بوده و من مطمئن هستم كه اين نشست مي‌تواند به فرآيند مورد نظر در روزها و هفته‌هاي آتي كمك كند. بر اساس برنامه اعلام شده براي مذاكرات تا زمان تنظيم اين خبر، «هلگا اشميت»، مدير سياسي اتحاديه اروپا روز گذشته به محل برگزاري مذاكرات پيوست و علاوه بر اين قرار است كه مديران سياسي 1+5 نيز امروز در لوزان با هم ديدار كنند.
پيشرفت در جزييات فني، اختلاف درجزييات سياسي
دوئل فني ميان رييس سازمان انرژي اتمي ايران و وزير انرژي ايالات متحده همچنان در لوزان سوييس ادامه دارد. علي‌اكبر صالحي كه در سه دور اخير مذاكرات هسته‌اي با ايران تيم مذاكره‌كننده را همراهي كرده است بيشترين ميزان گفت‌وگوها با رسانه‌ها را نيز در پرونده خود در اين سه دور ثبت كرده است. وزير امور خارجه سابق كشورمان در تازه‌ترين اظهارنظر در خصوص روند پيشرفت مذاكرات فني در لوزان اعلام كرد كه دو طرف ايران و امريكا در 90 درصد مسائل فني به توافق رسيده‌اند. وي در اين خصوص گفت: فقط يك مورد اختلافي كه بسيار هم مهم است، باقي مانده كه در گفت‌وگوهاي آتي تلاش مي‌كنيم آن را حل و فصل كنيم.
علاوه بر صالحي، يك مقام بلندپايه امريكايي نيز اعلام كرده بود كه به طور قطع امريكا در شناسايي گزينه‌هاي فني در مذاكرات هسته‌اي با ايران به پيشرفت‌هايي دست يافته‌ايم، اما هنوز مسائل دشواري وجود دارد كه بايد حل و فصل شوند.
زمزمه‌هاي خبري رسيده از لوزان در حالي حكايت از كاسته شدن از اختلاف‌هاي فني ميان دو طرف دارد كه يورونيوز در تازه‌ترين گزارش خود ادعا كرده است كه حجم اورانيوم و بازرسي‌هاي شديد از موارد مهم مورد اختلاف هستند. اين شبكه خبري اروپايي در اين خصوص نوشت: بحث درباره ميزان ذخاير اورانيوم غني شده ايران و اينكه چه مقدار از آن بايد به روسيه ارسال شود از‌جمله موارد مهم رايزني طرفين حاضر در عرصه مذاكرات است. آنطور كه يك منبع نزديك به مذاكرات به شبكه خبري «يورونيوز» گفته است تعداد سانتريفيوژهايي كه ايران مي‌خواهد از آنها در طولاني مدت استفاده كند البته در صورت موافقت كه احتمال آن نيز مي‌رود 6500 دستگاه است. از همه اين موارد گذشته غرب از ايران مي‌خواهد تا با محدوديت و بازرسي‌هاي شديد از تاسيسات هسته‌اي‌اش در 10 سال موافقت كند و در عوض به طور تدريجي تحريم‌ها برطرف شوند.
الجزيره نيز در تازه‌ترين نگاه خود به مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و امريكا در لوزان اعلام كرد كه بحث نظارت و بازرسي يكي از حياتي‌ترين اجزاي توافق هسته‌اي است و طرفين با هم در حال چانه‌زني در اين زمينه هستند. «رضا مرعشي»، عضو ارشد گروه شوراي ملي ايرانيان مقيم امريكا «ناياك» در مصاحبه‌اي اختصاصي با شبكه خبري «الجزيره» قطر بر وجود شكاف و اختلاف در مذاكرات بين ايران و گروه 1+5 تاكيد كرد. بر اساس اين گزارش، اين تحليلگر مطلع ايراني كه جريان مذاكرات را به‌شدت تحت نظر دارد در زمينه موارد و مكان‌هاي مورد اختلاف بين ايران و گروه 1+ 5 گفت: «شكاف‌ها درباره مسائلي چون معافيت از تحريم‌ها آشكارا وجود دارد. البته ايده عمومي شكل رفع تحريم‌ها نيز وجود دارد اما طرفين در حال رايزني در زمينه اين هستند كه در طول زمان چه مواردي رفع شده و چه مواردي چشم پوشي مي‌شوند. همچنين مدت زمان توافق و آنچه در مرحله‌اي خاص رخ مي‌دهند همگي با اهميت هستند. مرعشي در پاسخ به سوال ديگر شبكه الجزيره مبني بر شانس حصول توافق گفت: با احتياط خوش‌بين هستم. احتياط من نيز به دليل سه دهه خصومت بين ايران امريكاست. بنابر اين ممكن است هر موردي خوب به مورد بد مبدل شود. اراده سياسي در اين بخش مهم است والبته طرف‌هاي درگير به اهميت راه‌حل‌هاي فني در اين زمينه كم و بيش واقف هستند. مرعشي در خاتمه تاكيد كرد كه بحث نظارت و بازرسي يكي از حياتي‌ترين اجزاي هرگونه توافق هسته‌اي است. اينها مواردي مهم هستند كه طرفين با هم در حال چانه‌زني هستند. مواردي چون نحوه عمل بازرسان و تصديق فني آنها و اينكه در طول زمان چه تغييراتي مي‌كنند از جمله موضوعات مورد بحث هستند.
پس از آغاز دور جديد مذاكرات ميان ايران و 1+5 و در راس آنها امريكا در سال 2015 ميلادي همواره اظهارنظرهاي مشابهي از سوي مقام‌هاي ايراني و امريكايي حاضر در مذاكرات در خصوص لزوم نياز به تصميمي سياسي براي رسيدن به توافق جامع هسته‌اي به گوش رسيده است. با اين همه به نظر مي‌رسد هر چند حضور عاليرتبه‌ترين مقام‌هاي فني دو طرف در سه دور اخير مذاكرات به پيشرفت‌هاي چشمگير فني منتهي شده اما بحث چگونگي از ميان برداشته شدن تحريم‌هاي ايران همچنان از بحث‌هاي مورد جدل ميان طرفين است. در شرايطي كه ايران خواهان لغو تمام تحريم‌هاي اقتصادي خود پس از امضاي توافق جامع هسته‌اي است، زمزمه‌هايي در رسانه‌هاي غربي در خصوص سخت بودن برداشته شدن سريع تحريم‌ها به گوش مي‌رسد. رويترز در تازه‌ترين نگاه خود به اين مساله نوشت: به دليل پيچيدگي تحريم‌هاي انرژي بر ايران، حداقل تا سال ۲۰۱۶ صادارت نفت خام اين كشور به بازارهاي جهاني آنطور كه اين كشور مد نظر دارد نخواهد بود. با توافق احتمالي هسته‌اي با ايران و لغو يك مرحله‌اي تحريم‌هاي وارده بر ايران بعيد است كه موجب سرازير شدن نفت به بازارهاي جهاني شود. مذاكره‌كنندگان هنوز در حال فعاليت در زمينه جزييات توافق هسته‌اي با ايران تا قبل از خاتمه ماه ژوئن هستند اما در صورت لغو تحريم‌ها در يك مرحله نيز حداقل تا سال 2016 صادرات نفت خام ايران به بازارهاي جهاني آن صورت كه اين كشور مد نظر دارد نخواهد بود و به تعويق خواهد افتاد. بر اساس اين گزارش، پيشرفت در مذاكرات سوييس در ماه جاري باعث كاسته شدن 10 درصدبهاي نفت در هفته گذشته شد در عين حال معامله گران نفتي چشم انتظار ورود روزانه بيش از يك ميليون بشكه نفت خام ايران هستند، عاملي كه به طور بالقوه بيش عرضه‌اي مازاد بر نيازهاي جهاني خواهد بود. در عين حال بسياري بر نحوه توانايي فني ايران در از سرگيري پمپاژ نفت به زمان قبل از تحريم‌ها تمركز كرده‌اند. به گزارش رويترز، آنچه كه در اين باره دست كم گرفته شده است موانع موجود ديپلماتيك بازگشت ايران به بازارهاي انرژي جهاني است.
آيا لوزان سرنوشت‌ساز مي‌شود؟
مذاكرات فشرده ميان ايران و امريكا حكايت از عزم جدي طرفين براي رسيدن به چارچوب سياسي توافق جامع هسته‌اي دارد. دو طرف تمام تلاش خود را مي‌كنند تا از دل اين جلسات چند ساعته و بحث و تبادل نظرهاي فني و سياسي بتوانند پيش از پايان ماه مارس مقابل دوربين خبرنگاران حاضر شده و اعلام كنند كه با رسيدن به تفاهم در خصوص موارد مورد اختلاف، كار بر روي جزييات راه‌حل‌هاي مورد توافق را آغاز خواهند كرد. ايران و 1+5 تا پايان ماه ژوئن فرصت دارند كه توافق جامع هسته‌اي را به سرمنزل مقصود برسانند. با اين همه محمد‌جواد ظريف پس از دومين تمديد توافقنامه موقت ژنو در نوامبر 2014 اعلام كرد كه قرار نيست طرفين از تمام هفت ماه و هفت روز زمان تعيين شده استفاده كنند و شايد زودتر از ماه ژوئن به توافق جامع دست پيدا كنند. اكنون به نظر مي‌رسد كه اگر بر اساس وعده اعلام شده، چارچوب تفاهم سياسي در چند روز آتي اعلام شود دو طرف مي‌توانند با ورود زودهنگام به مرحله نگارش، اعلام توافق جامع را يك تا دو ماه جلو بيندازند. در چنين شرايطي فضاي مذاكراتي حاكم بر لوزان در روزهاي سوم و چهارم مذاكرات از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار است. هرچند برخي منابع از نشانه‌هاي مثبت براي رسيدن به تفاهم سياسي در آخر همين هفته خبر مي‌دهند اما فضاي خبري رسانه‌هاي غربي حاكي از اين است كه دو طرف حداقل به يك دور مذاكرات ديگر در اواخر مارس براي رسيدن به تفاهم كلي نياز خواهند داشت. در شرايطي كه اين دور از مذاكرات روز جمعه برابر با 20 مارس پايان خواهد يافت و ضرب‌الاجل زماني جمهوري‌خواهان در امريكا براي باراك اوباما روز 24 مارس اعلام شده است به نظر مي‌رسد كه تيم مذاكره‌كننده امريكا در لوزان عزم خود را براي اعلام تفاهم سياسي در اين دور جمع كرده است. تيم مذاكره‌كننده ايران در چند روز اخير بارها اعلام كرده است كه دو طرف ابتدا بايد در خصوص تمام مسائل جزئي به راه‌حل مورد قبول رسيده و سپس وارد مرحله نگارش شوند. ميزان غني‌سازي، ميزان ذخاير اورانيوم، سرنوشت راكتور آب سنگين اراك، تاسيسات فردو و نطنز، تحقيق و توسعه هسته‌اي، مدت زمان توافق جامع، شكل و شمايل نظارت بر برنامه هسته‌اي ايران، زمان گريز هسته‌اي و تحريم‌ها از‌جمله سرفصل‌هايي هستند كه بايد در اين مذاكرات مورد بررسي دقيق قرار گرفته و براي آنها راه‌حل ارايه شود.
مذاكرات هسته‌اي و تبعات غير هسته‌اي
چشم‌ها به لوزان سوييس دوخته شده است تا شايد تفاهم هسته‌اي ميان ايران و 1+5، به 12 سال جدال هسته‌اي تهران با غرب پايان دهد. با اين همه تمام اين نگراني‌ها ريشه در فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران ندارد كه با توافق جامع هسته‌اي از ميان برود. متحدان عرب امريكا در منطقه بيش از آنكه نگران برنامه‌اي باشند كه مي‌دانند جنبه‌هاي سياسي آن در يك دهه اخير بر واكنش‌هاي پرطمطراق به آن افزوده است بيمناك نفوذ سياسي هستند كه تهران مي‌تواند در سايه اين توافق به آن دست پيدا كند. برخي تحليلگران اعتقاد دارند كه توافق جامع هسته‌اي ميان ايران و 1+5 مي‌تواند به افزايش تنش‌ها ميان رژيم صهيونيستي و متحدان عرب امريكا با واشنگتن منتهي شود. از سوي ديگر با توجه به تنش منطقه‌اي ناشي از فعاليت‌هاي گروه‌هاي تروريستي نظير داعش و همچنين تعميق بحران در سوريه و يمن، كشورهاي اروپايي را نگران سرايت ناآرامي به قاره سبز كرده است و در اين ميان تنها حلقه باثباتي در منطقه كه در چند ماه اخير مانع از پيشروي‌هاي جدي داعش شده، ايران است. بر اين اساس بسياري از تحليلگران ادعا مي‌كنند كه اروپايي‌ها به دنبال فرصتي براي عبور از موانع ايجادشده در سر راه رابطه با ايران هستند تا بتوانند از اين كشور براي برقراري ثبات در منطقه استفاده كنند.آسوشيتدپرس در تازه‌ترين تحليل خود در اين خصوص مي‌نويسد: ايران در چند سال اخير به دليل تحريم‌هاي چندجانبه اروپا، امريكا و شوراي امنيت به محلي براي يكه‌تازي‌هاي كشورهايي چون روسيه و چين بدل شده بود و به نظر مي‌رسد كه با نزديك شدن به افق توافق جامع هسته‌اي ميان ايران و 1+5، شركت‌هاي اروپايي پشت اين در كمين كرده‌اند تا به محض اعلام توافق و از ميان برداشته شدن تحريم‌ها و موانع، به بازار بكر سرمايه‌گذاري در اين كشور بازگردند. در حال حاضر هدف كوتاه‌مدت پايان يافتن تحريم‌هاي ايران است اما هدف درازمدت بهبود رابطه سياسي و اقتصادي ايران با ساير اعضاي جامعه بين‌المللي است.