واكنش‌ها به يك مصاحبه
تقابل هواداران «هاشمي‌رفسنجاني»
با «موسوي خوئيني‌ها»
زهير موسوي
بدون شك آيت‌الله موسوي خوئيني‌ها و مرحوم آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني دو چهره تاثير گذار درتاريخ انقلاب اسلامي محسوب مي‌شوند به همين دليل هركدام از اين دو چهره هوادار و مريداني دارند كه اگر نسبتا به مرادشان انتقادي شود، واكنش نشان خواهند داد. اختلاف نظر بين دو انسان اتفاق طبيعي است و همواره وجود دارد پس اگر افراد در سطوح بالاي مديريتي قرار داشته باشند طبيعتا اختلاف نظر‌ها بيشتر مي‌شود اما اين موضوع نافي علاقه افراد به يكديگر نخواهد بود. براي اين دو چهره تاثيرگذار نيز مقصد يكي بود و راه دوتا. آيت‌الله موسوي خوئيني‌ها از آن دست افرادي بود كه در اوايل انقلاب به عنوان يكي از منتقدان اصلي تصميمات آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني شناخته مي‌شد. گذشت زمان تاثيري در نظر دادستان انقلاب در سال‌هاي نخست پيروزي انقلاب نداشته و او در دهه 90 نيز همچنان منتقد آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني است. چندي پيش خبرگزاري ايرنا در سالگرد ارتحال آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني مصاحبه‌اي با منتقد ديرين او يعني آيت‌الله موسوي خوئيني‌ها انجام داد كه به‌رغم گذشت يك هفته از انتشار، واكنش‌ها به آن همچنان ادامه دارد. روزنامه اعتماد ضمن حفظ احترام براي اين دو چهره برجسته و تاثيرگذار انقلاب اسلامي نظر به آنكه اين موضوع مورد توجه فعالان سياسي و همچنين افكار عمومي قرار گرفته‌است، نظرات موافقان و مخالفان انتقادات آيت‌الله موسوي‌خوئيني‌ها را بازنشر مي‌كند.
مخالفان موسوي خوئيني‌ها
آيت‌الله هاشمي بنيانگذار حزب كارگزاران سازندگي بود از اين رو پيش‌بيني عكس‌العمل اعضاي كارگزاران به اين مصاحبه كار سختي نيست. حسين مرعشي سخنگوي حزب كارگزاران در مصاحبه‌اي با روزنامه سازندگي به صورت موردي پاسخ انتقادات آيت‌الله موسوي خوئيني‌ها را داده است. دادستان انقلاب در بخشي از مصاحبه خود با ايرنا عنوان كرده بود مرحوم هاشمي فردي قانون‌گريز بود. حسين مرعشي در واكنش به اين ادعا گفت: «آيا جامعه از مجموع دوستاني كه در ماجراي اشغال سفارت آمريكا نقش تراز اول داشتند، اين را مي‌پذيرند كه آنها قانونمدار بودند؟» موسوي خوئيني‌ها در بخش ديگري از مصاحبه خود به نقش مرحوم هاشمي در انتخابات سال 96 اشاره كرده و نقل قولي از هاشمي آورده بود كه نزد مقام معظم رهبري رفته و نظر ايشان را جويا شده است. سخنگوي كارگزاران درباره اين اظهارات گفت: عين جمله آقاي هاشمي اين بود: آقاي خاتمي برنامه خوبي دارند زيرا توسعه اقتصادي مي‌خواهند ادامه دهند و به آن توسعه سياسي و فرهنگي را هم اضافه كنند. مرعشي در ادامه به خطبه‌هاي نمازجمعه مرحوم هاشمي اشاره كرده و مي‌گويد: مقام معظم رهبري از هاشمي پرسيدند كه اين صحبت‌هايي كه در خطبه انجام داديد چه بود، مگر خبري بوده كه شما اين چنين صحبت كرديد، هاشمي گفت كه خبر كوچكي بوده اما چون اهميت بالايي دارد و براي پيگيري در خطبه‌ها صحبت‌هايي كردم. حتي براي رهبري هم سوال شده بود كه چرا هاشمي اين حرف را زده است. موسوي خوئيني‌ها در بخش ديگري از اظهارات خود اعلام كرده كه مرحوم هاشمي نه يك اعتدالي بلكه يك سوپر چپ بوده است. مرعشي به اين بخش از مصاحبه نيز واكنش نشان داده و گفته است: اگر آقاي هاشمي چپ باشند پس به دوستان چپ چه بگوييم؟ به هرحال اين مسابل نسبي است. بخش ديگر مصاحبه مرعشي، واكنش او به عدم حمايت قلبي مجمع روحانيون مبارز از مرحوم هاشمي است. موسوي خوئيني‌ها در مصاحبه اعلام كرده بود كه دليل حمايت از هاشمي، احترام به امام بوده است. مرعشي در اين‌باره گفته است: روحاني‌اي مبارز كه همه سرمايه‌اش امام بودچطور نمي‌توانست بپذيرد كه امام چقدر آقاي هاشمي را دوست داشته و قبولش دارد. يكي از اصلي‌ترين نقدها به مصاحبه موسوي خوئيني‌ها آن است كه چرا اين مسائل را در زمان حيات هاشمي‌رفسنجاني مطرح نكرده است كه مرعشي نيز نسبت به اين موضوع منتقد بود و گفت: خوب بود آقاي خوئيني اين‌مسائل را در زمان حيات هاشمي مطرح مي‌كرد تا ايشان هم بتوانند از خودشان دفاع كنند. ما اميدواريم آقاي خوئيني 120 سال عمر كنند تا هركسي انتقادي دارد بگويد و ايشان بتوانند در قيد حيات از خودشان دفاع كنند. پيش از مرعشي محمد هاشمي برادر مرحوم هاشمي نير به اين موضوع معترض شده و گفته بود: «سخنان آقاي موسوي‌خوئيني‌ها علاوه بر تعجب‌آور بودن مغرضانه بود. تخريب مرحوم هاشمي از زبان فردي كه از نزديكي آقاي هاشمي با امام اطلاع دارند، بعيد است. اگر سخنان آقاي خوئيني‌ها درباره مرحوم هاشمي درست است، چرا ايشان چنين موضوعاتي را در زمان حيات آن مرحوم اظهار نكردند؟» ديگر منتقد اظهارات آيت‌الله موسوي خوئيني‌ها، صادق زيبا كلام بود. زيبا كلام در گفت‌وگو با نامه نيوز درباره اظهارات موسوي خوئيني‌ها گفت: «براي كساني كه هم او و مرحوم هاشمي را مي‌شناسند و هم سير تحولات اجتماعي و سياسي ايران را ظرف 40سال گذشته رصد كرده‌اند، خيلي مصاحبه آقاي موسوي خوئيني‌ها شگفت‌آور نيست. آقاي موسوي‌خوئيني‌ها در رديف انقلابيون تندرو و راديكال اوايل انقلاب و دهه شصت بود. برخلاف او اينقدر انصاف دارم كه بگويم در آن سال‌ها چه كسي راديكال و انقلابي نبود و به حاكميت قانون احترام مي‌گذاشت. براي كداميك از آقايان و در رأس همه آقاي موسوي خوئيني‌ها حاكميت قانون اهميت داشت كه بگوييم براي آقاي هاشمي رفسنجاني اهميت نداشت؟ براي هيچ كدام ما اين موضوع اهميتي نداشت، البته هاشمي رفسنجاني را هم مي‌توان به ليست اين افراد اضافه كرد.» مصطفي تاج‌زاده ازجمله چهره هاي نزديك به طيف موسوي خوئيني هم در سالگرد آيت‌الله هاشمي بخش هايي از مناظره خود با غلامحسين كرباسچي درباره هاشمي را منتشر كرد و با اذعان به اشتباهات گذشته نوشت: «دوستاني از جناح چپ كه نقد آقاي هاشمي مي‌كردند، اصلا كار آنها به مصلحت نبود. اشتباه ما كه چرا در آن فضا سكوت كرديم؛ درحالي كه بايد به صحنه ميآمديم و اعلام مي‌كرديم اصلاحات فقط اين افراد و جرياناتي نيستند كه آقاي هاشمي را نقد مي‌كنند. ما بايد اين موضعگيري را مي‌كرديم تا معلوم شود در اين قضيه، اصلاحطلبان (جناح چپ) دو ديدگاه دارند. همچنين تاج‌زاده با تاكيد بر نقش هاشمي در دوجناح گفت: «آقاي هاشمي در موارد متعدد از چهرههاي موثر دو جناح دفاع مي‌كرد. مثلا آن زمان هم آقاي ناطقنوري و هم آقاي بهزاد نبوي عضو كابينه مهندس موسوي بودند، آقاي هاشمي دو نطق غرا در دفاع از راياعتماد به هر دو نفر ايراد كرد. هر دو جناح هم اين رويكرد را پذيرفته بودند و ميگفتند آقاي هاشمي همين است. معتقدم آقاي هاشمي در زمينه توسعه از ما جلوتر بود يعني در اين مورد كه محور حكومت جامعه بايد توسعه باشد و در اين جهت بايد كار كرد. ما با تاخير و پس از او به اين اولويت رسيديم و از اين جهت، فضل تقدم با آقاي هاشمي است.
عباس عبدي نيز كه زماني سردبيري روزنامه سلام به مديرمسوولي آيت‌الله موسوي خوئيني را برعهده داشته است، طي گفت‌وگويي با اعتمادآنلاين به نقد و تحليل اين موضوع پرداخته است. او در اين خصوص توضيح داد كه «برداشت من اين است كه آقاي موسوي خوئيني‌ها بيشتر در پاسخ به اين رفتار طرفداران آقاي هاشمي كه مي‌خواهند تصوير غيرواقعي و روتوش‌كرده از ايشان ارايه دهند صحبت كرده‌اند و اين تصويرسازي دروغين به نفع جامعه و آقاي هاشمي نيست و راه به‌جايي ندارد.»
عباس عبدي تحليلگر سياسي در پاسخ به اين پرسش كه شكسته شدن سكوت آقاي موسوي خوئيني‌ها بعد از فوت آقاي هاشمي را چگونه تحليل مي‌كنيد و چرا اين سخنان در زمان حيات آقاي هاشمي مطرح نشد، توضيح داد: واقعيت اين است كه چنين صحبت‌هايي احتمالا پاسخي به تصويرسازي‌هايي است كه از آقاي هاشمي ساخته مي‌شود. چراكه در زمان حيات آقاي هاشمي چنين تصويرسازي وجود نداشت و مباحث و موضوعات به همان شكلي كه واقعيت داشتند، بودند. اما درباره اينكه چرا در زمان حيات آقاي هاشمي چنين مباحثي مطرح نشد، فرض كنيد كه اين مسائل مطرح شده بودند. شما چه نتيجه‌اي مي‌توانيد بگيريد؟ آيا آقاي هاشمي، جوابي مي‌دادند؟ برداشت من اين است كه آقاي موسوي خوئيني‌ها بيشتر در پاسخ به اين رفتار طرفداران آقاي هاشمي كه مي‌خواهند تصوير غيرواقعي و روتوش‌كرده از ايشان ارايه دهند صحبت كرده‌اند و اين تصويرسازي دروغين به نفع جامعه و آقاي هاشمي نيست و راه به‌جايي ندارد. آقاي هاشمي را بايد همان‌طوري كه بود شناخت. ضمنا ما يك آقاي هاشمي هم نداريم، ما ۳، ۴ تا آقاي هاشمي داريم در مقاطع گوناگون كه هركدام از آنها را بايد جداگانه تحليل كرد.عبدي همچنين در پاسخ به اين پرسش كه آقاي موسوي خوئيني‌ها در اين مصاحبه تعاريف و عبارتي را درباره آقاي هاشمي به كار مي‌برد و شما اين تعاريف را چگونه تحليل مي‌كنيد، تصريح كرد: اين كلمات و عبارات مثل «سوپر چپ» و «سوپر راديكال» شايد جالب نباشد كه به‌كار ببريم ولي چون اين كلمات در محاوره مطرح شده موضوع فرق مي‌كند. اگر مصاحبه به شكل مكتوب بود، احتمالا اين كلمات به شكل و ترتيب ديگري مطرح مي‌شدند. البته آقاي موسوي خوئيني بخشي از مواردي را كه گفتند قبلا هم گفته شده بود و به نظر مي‌آيد كه نيازي در كاربرد آن نبود. بهزاد نبوي ديگر چهره سرشناس اصلاح طلب بود كه در واكنش به چپ تند رو خواندن هاشمي‌رفسنجاني در گفت‌وگويي تصويري اظهار كرد: رفتار هاشمي با چپ و راست پدرانه بود.
بسياري معتقدند كه آيت‌الله موسوي خوئيني‌ها در چنين شرايطي نبايد اين موضوعات را مطرح مي‌كردند اما برخي ديگر معتقدند كه چنين اظهار نظرهايي مي‌تواند فضا را براي گفت‌وگو و واكاوي اتفاقات گذشته فراهم كند. موضوعي كه فريد مدرسي فعال رسانه‌اي نيز به آن اشاره كرده و گفته است: « مصاحبه اخير موسوي خوئيني پيامي نهفته داشت براي حاكميت: چراغ سبز به گفت‌وگو و تعامل. اين پيام اگر با اعتماد و استقبال حاكميت روبه‌رو شود و «ناقل» پا را از كلام فراتر بگذارد، مي‌تواند نقطه عطفي باشد براي تغييراتي در مناسباتِ سياستِ داخلي.»