شركاي راهبردي يا متحدان تصادفي؟
زيبا جلالي
درست يك ماه بعد از اعلام ناگهاني فرمان خروج نظاميان امريكايي از خاك سوريه، جدل ميان طرفداران و مخالفان اين تصميم دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا بالا گرفته است. دو نظر كاملا متفاوت در برابر تصميم ترامپ، چه در ميان نمايندگان سنا و چه در ميان مقامات پيشين واشنگتن، فارغ از گرايش سياسي، مطرح مي‌شود. در كنگره از يك سو ليندسي گراهام، سناتور جمهوريخواه نزديك به ترامپ خواستار كندتر شدن روند خروج نظاميان از سوريه و بررسي بيشتر برنامه امريكا براي آينده سوريه شده است و از سوي ديگر رند پل، سناتور جمهوريخواه ديگري كه او هم از نزديكان به ترامپ محسوب مي‌شود، از اين تصميم ترامپ به‌شدت استقبال كرده است و از اينكه رييس‌جمهور امريكا با وجود همه فشارها جرات كرده است اين تصميم را بگيرد، ابراز خوشحالي مي‌كند. شايد بارزترين نمونه جدل جاري در واشنگتن را بتوان در ميان نمايندگان پيشين امريكا در امور سوريه ديد. در حالي كه برت مك‌گورك نماينده پيشين رييس‌جمهور امريكا در امور سوريه از اين اقدام ترامپ به‌شدت انتقاد مي‌كند، رابرت فورد، آخرين سفير امريكا در دمشق، اين اقدام را صحيح و اجتناب‌ناپذير مي‌داند.
پشت كردن به متحدان
برت مك‌گورك، نماينده پيشين رييس‌جمهور امريكا در امور سوريه كه بعد از اعلام تصميم ترامپ براي خروج از خاك سوريه بلافاصله در اعتراض به اين تصميم از مقام خود استعفا داد، در يادداشتي كه براي روزنامه واشنگتن‌پست نوشته است، به‌شدت از اقدام ترامپ انتقاد مي‌كند و معتقد است: «تصميم ناگهاني ترامپ براي خروج از سوريه بدون تامل كافي، بدون كوچك‌ترين مشورت متحدان يا كنگره امريكا و بدون ارزيابي ميزان ريسك و بدون توجه به واقعيت‌هاي ميداني اتخاذ شد.» اين مقام پيشين دولت امريكا در روايت خود از غافلگيركننده بودن تصميم ناگهاني ترامپ براي خروج از سوريه مي‌نويسد و تاكيد مي‌كند: «من و وزير دفاع، جيم متيس، طي روزهاي منتهي به اعلام ناگهاني اين تصميم از طرف دولت امريكا به متحدان بين‌المللي‌مان در ائتلاف ضدداعش تعهد داده بوديم تا سال ۲۰۲۰ به اجراي تعهدات‌مان در سوريه پايبنديم.» اين مقام ارشد پيشين امريكايي تاكيد مي‌كند: «بدترين اتفاق اين بود كه رييس‌جمهور امريكا اين تصميم را بعد از گفت‌وگوي تلفني با رييس‌جمهور تركيه اعلام كرد. او در واقع فريب وعده اردوغان در مورد توانايي تركيه در جنگ با داعش در عمق خاك سوريه را خورده بود. واقعيت اين است كه تركيه بدون حمايت امريكا به هيچ‌وجه نمي‌تواند صدها كيلومتر آن‌سوتر از مرزهايش با نيروهاي متخاصم بجنگد. به اضافه اينكه بسياري از گروه‌هاي شبه‌نظامي مورد حمايت تركيه در خاك سوريه علنا از انگيزه‌هاي خود براي جنگيدن با كردها و نه با داعش سخن مي‌گويند.» مك‌گورك تاكيد مي‌كند: «اگر تصميم رييس‌جمهور امريكا عوض نشود، متحدان ما ديگر به حرف‌هاي‌مان گوش نمي‌كنند و خودشان رسما وارد كار مي‌شوند و ممكن است اقداماتي انجام دهند كه خلاف منافع ما باشد.» فيليپ گوردون، هماهنگ‌كننده پيشين كاخ سفيد و پژوهشگر شوراي روابط خارجي هم با اين نظر موافق است. به نوشته نيوزويك اين مقام پيشين دولت امريكا مي‌گويد: «تصميم به خروج نظاميان از سوريه كاملا ناگهاني و خام بود.» به گفته اين مقام پيشين «نه تنها خروج امريكايي‌ها خيانت به كردها است بلكه مي‌تواند هر اهرمي را كه ممكن بود آنها در مذاكرات آينده‌شان با دولت مركزي دراختيار داشته باشند از آنها سلب كند.»
دوستي‌هاي تاكتيكي
برخلاف مك‌گورك كه به‌شدت از تصميم ترامپ براي خروج نظاميان امريكا از سوريه ناراحت است، رابرت اس فورد، سفير پيشين امريكا در دمشق، ضمن استقبال از تصميم ترامپ براي خروج از سوريه در نشستي گفته است: «من تصور نمي‌كنم كه عقب‌نشيني امريكا از سوريه به معناي خيانت به كردها باشد.» به گزارش نيوزويك، آخرين سفير امريكا در دمشق مي‌گويد: «نبرد كردها با داعش به خاطر خوشايند امريكا نبود، بلكه يك ائتلاف تاكتيكي بود كه از تلاقي منافع ايجاد شد.» به گفته اين ديپلمات پيشين امريكايي «در دولت اوباما، هيچ تعهد بلندمدتي در مورد حمايت از كردها به آنها داده نشده بود.» فيصل ايتاني، پژوهشگر مسائل خاورميانه در شوراي آتلانتيك نيز مي‌گويد: «اگر مسائل اخلاقي را كنار بگذاريم، واقعيت اين است كه كردها احمق نيستند، آنها از اول هم روي حضور امريكا براي هميشه حساب نكرده بودند، در واقع آنها سال‌هاست كه تلاش مي‌كنند راهي براي توافق با دولت مركزي پيدا كنند. به نوشته نيوزويك، رابرت فورد مي‌گويد: «به نظر من تشويق كردها به عدم مذاكره با دولت بشار اسد، كم‌لطفي به كردهاست. من علاقه‌اي به بشار اسد ندارم، اما مادامي كه دولت مركزي ارتش را به شمال‌شرق سوريه نفرستد و تسلط دولت بر اين منطقه بازنگردد، نمي‌توان انتظار داشت كه ثبات و امنيت در اين مناطق احيا شود.»
آيا بشار اسد به اتحاديه عرب بازمي‌گردد؟
لبنان رسما درخواست بازگشت سوريه به اتحاديه عرب را در اجلاس پيش روي رهبران اتحاديه عرب در بيروت مطرح كرده است؛ درخواستي كه با حمايت وزير خارجه عراق مواجه شده است. جبران باسيل، وزير خارجه لبنان كه كشورش ميزبان وزراي خارجه كشورهاي عضو اتحاديه عرب در جلسه مقدماتي نشست اقتصادي-اجتماعي اتحاديه عرب است، رسما درخواست بازگشت سوريه به اتحاديه عرب را ۸ سال بعد از اخراج دولت دمشق از اين اتحاديه مطرح كرد. به گفته جبران باسيل، كنار گذاشتن سوريه از اجلاس يكشنبه سران اتحاديه عرب «يك آبروريزي تاريخي» براي اعراب است. وزير خارجه عراق نيز كه براي شركت در نشست مقدماتي اجلاس سران اتحاديه عرب به بيروت رفته است در ديدار دوجانبه با جبران باسيل از اين دعوت او حمايت كرد و گفت: «ما معتقديم كه تعليق عضويت سوريه در اتحاديه عرب از ابتدا اشتباه بود، تبادل‌نظر با طرف سوري همواره مهم بوده و براي بازگشت تدريجي سوريه به آغوش عربي تلاش خواهيم كرد.» به گزارش الجزيره، احمد ابوالغيط دبير كل اتحاديه عرب در جمع خبرنگاران تاكيد كرده است كه هنوز اجماعي در اتحاديه عرب در مورد بازگشت يا عدم بازگشت سوريه به اين اتحاديه صورت نگرفته است. حسام زكي، رييس دفتر دبير كل اتحاديه عرب با اشاره به اينكه سوريه از اتحاديه اخراج نشده بلكه عضويتش تعليق شده است، گفت: «بازگشت سوريه اجتناب‌ناپذير است.» در شرايطي كه سران كويت و قطر رسما اعلام كرده‌اند در نشست امروز بيروت شركت نمي‌كنند و رييس تشكيلات خودگردان فلسطيني هم به دليل مشغله كاري در نيويورك و قاهره، نخست‌وزير اين تشكيلات را به نشست اعزام مي‌كند، مشخص نيست بقيه كشورهاي عضو اتحاديه عرب در چه سطحي در نشست امروز سران مشاركت مي‌كنند. در عين حال هنوز حضور يا عدم حضور سوريه در اين نشست هم تاييد نشده است.
برت مك‌گورك، نماينده پيشين رييس‌جمهور امريكا در امور سوريه، با اشاره به تصميم اخير ترامپ براي ترك خاك سوريه و اثر آن در روابط كشورهاي عربي با دمشق مي‌نويسد: «عواقب استراتژيك اعلام تصميم ترامپ، قبل از اجرايي شدن آن قابل مشاهده است. هر اندازه كه احتمال افزايش نفوذ تركيه در سوريه افزايش پيدا كند، گرايش متحدان عرب ما در منطقه به سمت دمشق و دولت بشار اسد افزايش خواهد يافت. بيراه نيست كه بحرين و امارات‌متحده‌عربي درست همزمان با اين تصميم سفارت‌هاي خود را در دمشق بازگشايي كردند. اين دو كشور در كنار عربستان‌سعودي، مصر و اردن معتقدند كه با خارج شدن امريكا از معامله دست‌‌كم نزديكي با دولت دمشق مي‌تواند اجازه دهد كه جلوي نفوذ بيشتر تركيه، روسيه و ايران در سوريه را بگيرد.» در يك ماه گذشته عمر البشير، رييس‌جمهور سودان كه در سال‌هاي اخير از متحدان نزديك رياض محسوب مي‌شود، به عنوان اولين رهبر عربي از سال ۲۰۱۱ تاكنون براي ديدار رسمي از سوريه به دمشق سفر كرد و با بشار اسد رييس‌جمهور اين كشور به گفت‌وگو نشست. بحرين و امارات‌متحده‌عربي هم رسما اعلام كرده‌اند كه سفارتخانه‌هاي خود را در دمشق بعد از ۸ سال دوباره فعال كرده‌اند.