گزارشي از برگزاري شصت‌ونهمين برليناله
بر فراز برلين
بهار سرلك
شصت‌وهشتمين دوره جشنواره فيلم برلين حضور فيلمسازان زن و روايت‌هاي زنانه را در مركز توجه قرار داد و محلي براي پررنگ جلوه دادن جنبش «من هم» شد. حالا شصت‌ونهمين دوره برليناله ركورد حضور زنان را در رويدادي سينمايي رقم زده است. از شانزده فيلمي كه براي دستيابي به برترين جوايز اين دوره رقابت مي‌كنند، هفت فيلم ساخته زنان است. از طرفي درون‌مايه‌هاي سياسي نيز يكي ديگر از مولفه‌هايي است كه بر روايت‌هاي آثار سينمايي اين دوره سايه انداخته است.
اثر فيلمساز كهنه‌كار چيني كنار گذاشته شد
در ابتدا فهرست فيلم‌هاي شركت‌كننده در بخش رقابتي شامل 17 مي‌شد اما فيلم «يك لحظه» ساخته فيلمساز كهنه‌كار چيني ژانگ ييمو پيش از اينكه روي پرده برود، كنار گذاشته شد. رسانه رسمي فيلم دليل لغو نمايش را «مشكلات تكنيكي اثر» اعلام كرد كه طي مرحله پس از توليد ايجاد شده‌اند. جشنواره هم اين گفته را تاييد كرد و توضيح داد اين اثر هنوز مراحل پاياني خود را طي نكرده است. برلين وعده داد فيلمي قديمي‌تر از اين كارگردان را در بخش غيررقابتي روي پرده مي‌برد. اما منتقدان معتقدند لغو نمايش اين فيلم به دلايل سياسي صورت گرفته است. وقايع داستان «يك لحظه» در سال‌هاي 1966 تا 76 و طي دوره انقلاب فرهنگي روي مي‌دهد؛ دوره‌اي كه خود حزب كمونيست معترف بود دوره‌اي فاجعه‌بار بوده است اما تا به امروز از آن با عنوان موضوعي حساس ياد مي‌شود.
حضور پررنگ آثار فرانسوي
حدود 40 درصد فيلم‌هاي بخش رقابتي برليناله به رياست ژوليت بينوش، بازيگر فرانسوي، ساخته كارگردانان زن است. در اين ميان آثار سينماي فرانسوي با حضوري پررنگ اين رويداد را از آن خود كرده‌اند. فرانسوا اوزون با درام «به لطف خدا» نگاهي به اتهام آزار و اذيت جنسي كه كشيش فرانسوي در اواخر دهه 1980 مرتكب شده بود، داشته است. اوزون كه فيلمنامه را براساس واقعيت نوشته است، داستان را از ديد قرباني روايت مي‌كند. اين فيلم بحث‌برانگيز با استقبال منتقدان روبه‌رو شده است. ژوليت بينوش خود ستاره فيلم «فكر مي‌كني كي هستم؟» به كارگرداني صفي نبو، فيلمساز فرانسوي است. بينوش شخصيت زني پنجاه و چند ساله (كلر) را ايفا مي‌كند كه همسرش براي وصال زني جوان‌تر او را ترك كرده است. بنابراين براي نزديك شدن به معشوقه جوان خود، با استفاده از عكس‌ها و هويت فردي ديگر صفحه‌اي جعلي در فيسبوك مي‌سازد... . آندره تشينه، كارگردان مطرح فرانسوي با فيلم «وداع با شب» در بخش غيررقابتي اين جشنواره حضور دارد. كاترين دونوو در اين فيلم نقش مادربزرگي را بازي مي‌كند كه متوجه مي‌شود نوه‌اش به گروه تروريستي داعش پيوسته است. جي وايزبرگ، منتقد ورايتي، در معرفي اين فيلم مي‌نويسد اگرچه تشينه با هدف ارايه تصويري متوازن از عرب‌هاي اروپايي اين فيلم را جلوي دوربين برده است اما نقص‌هاي روايتي‌اش دور از چشم نمي‌ماند. وانگ ژيائوشواي، فيلمساز چيني، با فيلم «به اميد ديدار، پسرم» زندگي زوجي را در دوره انقلاب فرهنگي دهه 1970 روايت مي‌كند كه طي سانحه‌اي فرزندشان را از دست مي‌دهند. دبورا يانگ، منتقد هاليوود ريپورتر، مي‌گويد: «بدون اينكه فيلم شبيه به اثري جامعه‌شناختي باشد، از تاثيرات طولاني‌مدت قانون تك‌فرزندي حزب كمونيست مي‌گويد. همچنين انعطاف چيني‌هايي را كه در آن دهه خوفناكِ انقلاب فرهنگي زندگي كرده‌اند و شاهد اعدام‌ها، سقط جنين‌هاي اجباري و زنداني شدن- براي مسائلي پيش‌پاافتاده مثل نواختن موسيقي غربي- بوده‌اند، نشان مي‌دهد.» اين فيلم محبوب‌ترين اثر جشنواره برلين شناخته مي‌شود. ژيائوشواي پيش از اين با دو فيلم ديگر به برلين آمده بود و با دست پر به خانه بازگشت. سال 2001 فيلم «دوچرخه پكن» جايزه بزرگ هيات داوران و سال 2008 فيلم «به عشق اعتماد داريم» خرس نقره‌اي بهترين فيلمنامه‌نويسي را براي اين كارگردان به ارمغان آورد. فاتح آكين فيلمساز آلماني ترك‌تبار نيز كه خرس نقره‌اي برليناله را براي ساخت فيلم «در مقابل ديوار» در سال 2004 به خانه برد، در اين دوره با فيلم «دستكش‌هاي طلايي» به اين جشنواره بازگشته است. آكين كه اين فيلم را براساس رمان پرفروشي از هاينز استرانك جلوي دوربين برده است، زندگي قاتل زنجيره‌اي به نام فريتز هونكا را روايت مي‌كند كه در دهه 1970 در محله «رد لايت» هامبورگ چهار زن را كشت.
نت‌فليكس؛ نگراني صنعت سينما
برليناله جشنواره‌اي است كه هر ساله در فوريه برگزار مي‌شود اما اين رويداد سينمايي همانند همتايان اروپايي‌اش، ونيز و كن، به نت‌فليكس و حضورش در بخش‌هاي رقابتي حساس شده است. در اين دوره از جشنواره فيلم «پسري كه باد را مهار مي‌كند» نخستين تجربه كارگرداني چيوتول اجيوفور در بخش ويژه برليناله حضور دارد. اين فيلم روايت زندگي پسري اهل مالاوي است كه با ساختن توربيني بادي، دهكده محل زندگي‌اش را از خشكسالي مصيبت‌باري نجات مي‌دهد. فيلم «اليسا و مارسلا» به كارگرداني ايزابل كواگزيست محصول ديگر نت‌فليكس است كه در بخش رقابتي حضور دارد؛ به اين معني كه واجد شرايط دريافت خرس‌هاي برليناله است. همين موضوع برخي را نگران آينده سينما كرده است. موسسات سينمايي مي‌گويند اگر نت‌فليكس حاكم جشنواره‌هاي سينمايي شود و استعدادهاي درخشان را به خدمت درآورد، چه بر سر آينده صنعت سينما مي‌آيد؟ فيلم‌هاي كمپاني نت‌فليكس يا تاريخ اكران ندارند يا فقط در سالن‌هايي مشخص و طي مدتي كوتاه روي پرده مي‌روند. گيشه سينماهاي آلمان در سال 2018 وضعيتي فضاحت‌بار داشتند و حضور نت‌فليكس در برليناله با فيلم‌هايي كه تاريخ اكران‌شان اعلام نشده است، سينماداران و سينماگران اين كشور را آزار مي‌دهد. با نزديك شدن به اختتاميه برليناله و شروع كار جشنواره كن در چند ماه آينده، اتحاديه بين‌المللي سينماها (UNIC) دست‌اندركاران جشنواره‌هاي معتبر را تشويق به انتخاب فيلم‌هايي كرده است كه اكراني گسترده را پشت سر مي‌گذارند. در بيانيه‌اي كه اين اتحاديه در روز جمعه منتشر كرد، مي‌خوانيم: «نمي‌توان تصور كرد كه جشنواره‌ها برنامه‌هايي را عرضه مي‌كنند كه براي عده معدودي مشترك خدمات پخش آنلاين باشد؛ با اين اقدام هم مخاطب و هم فيلم‌ها را منزوي مي‌كند.» در اين بيانيه اسمي از نت‌فليكس و آمازون به ميان نيامده است اما در زمان برگزاري جشنواره برلين منتشر شده است؛ جشنواره‌اي كه حضور فيلم «اليسا و مارسلا» در بخش رقابتي‌اش خشم سينماداران را رقم زد.