نگاهي به چالش فيس‌اپ و موضوعي فراتر از عكس‌هاي شخصي
چهره‌هاي خصوصي‌سازي شده
گروه اجتماعي| «درس اخلاقي داستان اين است كه نبايد خيلي نگران يك اپليكيشن روسي باشيد. بايد نگران همه چيز باشيد.» اين خلاصه‌اي است از يادداشت آروا مهدوي، ستون‌نويس نشريه گاردين در مورد فيس‌اپ كه تب تند چند روزه‌اش در شبكه‌هاي اجتماعي با انتشار اخبار و شايعاتي در مورد جاسوسي بودن اين برنامه تغيير چهره، تبديل به موضوعي داغ براي رسانه‌ها شد.
كاربران تلفن‌هاي همراه هوشمند و شبكه‌هاي اجتماعي بارها ثابت كرده‌اند كه شيفته انواع چالش‌اند. هر سالي كه مي‌گذرد، مي‌شود نگاهي به شبكه‌هاي اجتماعي انداخت و نام دست‌كم يك چالش بزرگ را كه همه مي‌خواهند در آن شركت كنند، پيدا كرد. امسال هم هجمه براي ديدن تصويري از روزگار سالخوردگي با اپليكيشن فيس‌اپ تبديل شد به يكي از همين چالش‌هاي بزرگ. در هفته گذشته نمي‌توانستيد شبكه‌هاي اجتماعي را باز كنيد و تصوير تغيير شكل يافته دوستان و نزديكان و اقوام‌تان را نبينيد. اين تب تند البته جهاني بود. برنامه‌اي كه در سال 2017 به بازار اپليكيشن‌هاي تلفن‌هاي همراه هوشمند وارد شد، امسال ناگهان به اوج شهرتش رسيد. عددها تصوير روشني از ميزان اقبال يك‌باره به اين برنامه را نشان مي‌دهند. نشريه بيزينس اينسايدر به نقل از سايت سنسور تاور (شركت اطلاعات بازار اپليكيشن‌هاي تلفن همراه) خبر داده است كه تعداد كساني كه ظرف يك هفته اين برنامه را روي گوشي‌هاي‌شان نصب كرده‌اند از تعداد كل كساني كه در شش ماهه اول سال 2019 فيس‌اپ را نصب كرده بودند، بيشتر است: «از تاريخ 10 جولاي (19 تير) تاكنون 12.7 ميليون كاربر جديد اين برنامه را دانلود كرده‌اند.» وقتي صحبت از ميليون‌ها آدم در ميان است كه براي عقب نماندن از چالش يا محض تنوع و سرگرمي هم كه شده برنامه‌اي را نصب كرده‌اند كه روزگار كهنسالي‌شان را به آنها نشان دهد، طبيعي است كه هشدار ناگهاني درباره احتمال به سرقت رفتن اطلاعات و عكس‌هاي شخصي‌شان ناگهان تب تند سرگرمي را تبديل به نگراني جمعي مي‌كند.
در حالي كه فيس‌اپ هم در اپ‌استور و هم گوگول پلي جزو محبوب‌ترين برنامه‌هاي پيشنهادي به كاربران بود، توييت جاشوا نوزي، يك متخصص نرم‌افزار ناگهان بذر دلهره را پاشيد، توييتي كه توانست تبديل به تيتر نشريه نيويورك پست شود: «حالا روس‌ها همه عكس‌هاي قديمي‌تان را در اختيار دارند.» همراه با اين توييت و اين تيتر هشدارهاي امنيتي در مورد استفاده از اين نرم‌افزار شروع شد. نام شركت وايرلس لب، شركت روسي مستقر در سن‌پترزبورگ به عنوان طراح و عرضه‌كننده اين برنامه مطرح شد و اين عنوان «شركت روسي» تبديل به برچسبي شد كه در ذهن بسياري از كاربران و حتي برخي دولتمردان امريكايي با تصوير نرم‌افزار جاسوسي برابري مي‌كرد. نشريه نيويورك تايمز خبر داد كه دو روز پس از مطرح شدن اين شايعه، كميته ملي حزب دموكرات در هشداري به اعضايش در كمپين‌هاي انتخابات رياست‌جمهوري گفت كه با توجه به پيوند اين اپليكيشن با روسيه، فورا فيس‌اپ را از روي گوشي‌هاي‌شان پاك كنند.
چالشي پررنگ‌تر از فيس‌اپ
اخبار دزدي اطلاعات از طريق اين برنامه روسي چنان در همه جا پيچيد كه كمتر كسي خبرهاي تكميلي را خواند. يكي، دو محقق نرم‌افزار و امنيت فرانسوي خيلي زود اعلام كردند كه پس از بررسي اين برنامه به اين نتيجه رسيده‌اند كه به‌رغم هشدارهاي داده شده در مورد دزدي اطلاعات، فيس‌اپ در واقع نه تمامي آلبوم عكس كاربران بلكه تنها عكس‌هايي را كه توسط آنها انتخاب شده است و اطلاعات ثبت شده گوشي آنها را ثبت مي‌كند كه در ميان نرم‌افزارهاي اينچنيني كاملا متعارف است. توليدكنندگان نرم‌افزار فيس‌اپ هم در مصاحبه‌اي اعلام كردند كه هر چند تيم تحقيق و توسعه شركت در روسيه مستقر است اما اطلاعات كاربران به روسيه منتقل نمي‌شود. با رسيدن اطلاعات بيشتر، نوزي كه يكي از اولين كساني بود كه اين شك را در مورد اپليكيشن ايجاد كرد، توييت جنجالي خود را پاك كرد و بعد توضيح داد كه از منظور او سوءبرداشت شده است.
آروا مهدوي، ستون‌نويس نشريه گاردين پس از تمامي اين ماجراها نگاهي انداخت به ماجراي فيس‌اپ و اطلاعات كاربران در شبكه‌هاي اجتماعي: «اگر به خاطر نگراني در مورد حريم خصوصي‌تان از شركت كردن در چالش فيس‌اپ خودداري كرده‌ايد، خوش به حالتان. اما اگر من جاي شما باشم چندان بابت اين موضوع به خودم مغرور نمي‌شوم. واقعيت اين است كه احتمالا چهره شما همين حالا هم جايي در يكي از بانك‌هاي داده ثبت شده است تا به توسعه‌دهندگان هوش مصنوعي كمك كند كه دنيا را در اختيار خود بگيرند. آدام هاروي، يك متخصص حريم خصوصي از طريق ايميل به من جواب داد: «محققان گوگل فاش كرده‌اند كه دست‌كم از 8 ميليون از عكس‌هاي كاربران براي توسعه برنامه تشخيص چهره استفاده كرده‌اند. محققان فيس‌بوك هم به استفاده مشابه از عكس 10 ميليون از كاربران‌شان اشاره كرده‌اند.» در ماه مه امسال هم محققان گوگل اعلام كرده بودند كه از 2 هزار ويديوي منتشر شده در يوتيوب از سوي كساني كه در چالش مانكن (چالشي فراگير كه در آن آدم‌ها همزمان با هم ثابت مي‌ماندند) براي توسعه يك برنامه هوش مصنوعي براي تشخيص عمق ميدان اشياي متحرك در ويديوها استفاده كرده‌اند. اين محققان همچنان اشاره كرده بودند كه قرار است از اين پايگاه اطلاعاتي براي پژوهش‌هاي آينده استفاده شود، معناي اين حرف اين است كه هيچ معلوم نيست در آينده از اين اطلاعات براي چه هدفي استفاده خواهد شد. ويديويي كه شما محض خنده از خودتان منتشر كرديد، ممكن است براي كمك به طراحي و ساخت هر چيزي مورد استفاده قرار بگيرد؛ از ماشين خودران گرفته تا بمب‌افكن بدون سرنشين.
تا همين امروز دغدغه‌هاي مربوط به خطرات حضور در فضاي مجازي و تهديد حريم خصوصي بارها در رسانه‌ها و از سوي متخصصان مختلف تكرار شده‌اند. ماجراي فيس‌اپ و جاسوسي بودن و نبودن آن تنها يكي از بحث‌هاي مربوط به اين موضوع بود كه با شايعات فراوان همراه شد. اما درس نهايي اين ماجرا با همه شايعاتش شايد اين بود كه به قول ستون‌نويس گاردين بايد نگران همه چيز باشيد: «تازه كم‌كم داريم عمق جهنم زندگي تحت نظارت را درك مي‌كنيم. تازه داريم متوجه مي‌شويم كه چهره‌هاي‌مان ديگر متعلق به ما نيست، چهره‌هاي ما خصوصي‌سازي شده است.»