عراق به خليج‌فارس بازمي‌گردد

وزارت دفاع عراق اعلام كرده است كه بزرگ‌ترين پايگاه نظامي دريايي اين كشور در بصره تاسيس مي‌شود. در روزهايي كه مساله امنيت خليج فارس و حضور نظاميان خارجي در منطقه به يكي از عمده‌ترين مسائل كشورهاي ساحلي خليج فارس و درياي عمان بدل شده است، دولت عراق آماده مي‌شود تا با ايجاد يك پايگاه نظامي جديد در بصره، توان نظامي خود را در آب‌هاي منطقه تقويت كند. به گفته نجاح الشمري، وزير دفاع عراق، پايگاه دريايي كه قرار است در شبه‌جزيره فاو ساخته شود «بزرگ‌ترين پايگاه دريايي تاريخ عراق» خواهد بود. عراق در شرايطي ساخت اين پايگاه نظامي جديد در نزديكي مرزهاي ايران را آغاز مي‌كند كه هفته پيش نخست‌وزير اين كشور، عادل عبدالمهدي، در سفر به تهران بر تعهد كشورش به كاهش تنش‌ها در منطقه تاكيد كرده‌بود. همچنين در سفر دو هفته پيش فدريكا موگريني، رييس سياست خارجي اتحاديه اروپا به بغداد، اين مقام اروپايي از پيشنهاد عراق براي تشكيل يك كنفرانس امنيتي منطقه‌اي با حضور ايران و كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس به ويژه عربستان سعودي و امارات متحده عربي خبر داده‌بود. بغداد از ارديبهشت ماه سال گذشته و خروج يك‌جانبه ايالات متحده امريكا از توافق هسته‌اي برجام، تلاش كرده‌بود تا موضعي بي‌طرفانه در نزاع ايران و امريكا بازي كند. به نظر مي‌رسد اعلام آغاز بزرگ‌ترين پايگاه نظامي دريايي عراق، بخشي از برنامه دولت عادل عبدالمهدي براي ايجاد اشتغال در استان بصره و كاهش نارضايتي‌هاي عمومي در اين استان نفتخيز عراق از عملكرد اقتصادي دولت باشد.

اين اولين‌بار در سه دهه گذشته است كه عراق براي ايجاد يك پايگاه نظامي جديد در سواحل جنوبي خود اقدام مي‌كند. تلاش‌هاي پيشين عراق براي توسعه بنادر نظامي در بصره و ام‌القصر بر اثر جنگ تحميلي عليه ايران، جنگ اول خليج فارس و تجاوز به كويت در سال 1990، جنگ اول خليج فارس با ايالات متحده در سال 1991 و تجاوز نظامي امريكا به عراق در سال 2003 با شكست مواجه شده‌بود. بصره در جنوب عراق ضمن ميزباني از بخش عمده ذخاير نفت خام اين كشور، اصلي‌ترين بندر صادراتي عراق را هم در اختيار دارد. اما با وجود تمام ظرفيت‌هاي طبيعي و تجاري اين بندر در كرانه اروندرود، اين منطقه در سال‌هاي اخير كانون اعتراض‌هاي مردمي بزرگ عليه ناكارآمدي دولت و عدم رسيدگي به مطالبات مردمي بوده است. ساكنان بصره به دليل فقدان زيرساخت‌هاي عمومي، خدمات ناچيز دولتي، كمبود آب و برق و همچنين بيكاري گسترده، به صورت مستمر اعتراض‌هايي را نسبت به عملكرد بغداد مطرح مي‌كنند. ساخت پايگاه جديد دريايي عراق، در سفري كه نجاح الشمري، وزير دفاع عراق با همراهي عبدالله لعيبي، وزير راه و رييس كميته دفاع و امنيت پارلمان به استان بصره عراق انجام دادند، اعلام شد.

وزير دفاع عراق، ساخت بزرگ‌ترين پايگاه نظامي دريايي عراق را ابتكاري براي «كمك به اقتصاد بصره و امنيت عراق» توصيف كرده است. وزير راه عراق هم ساخت اين پايگاه نظامي را ابزاري براي «توسعه اقتصادي محلي بصره و توسعه امنيتي عراق توصيف كرده است كه اجازه مي‌دهد مسيرهاي دريانوردي عراق را محافظت كند.» در حال حاضر تنها پايگاه دريايي نظامي عراق در بندر‍‌ ‌ام‌القصر قرار دارد و به گفته نجاح الشمري پروژه ساخت اين پايگاه دريايي جديد، چندين سال طول مي‌كشد. به نظر مي‌رسد يكي از برنامه‌هاي دولت مركزي عراق براي ايجاد اشتغال در استان بصره، براي كنترل نارضايتي عمومي از عملكرد دولت و همچنين استفاده از كارگران خارجي در پروژه‌هاي عظيم نفتي اين منطقه باشد. ديدبان حقوق بشر به تازگي در گزارشي اعلام كرده است كه آلودگي آب در بصره عامل بيماري بيش از 180 هزار نفر از ساكنان اين شهر در طول يك سال گذشته شناخته‌مي‌شود و مي‌تواند به يك عامل بيماري‌زاي عمده در بصره در بلندمدت تبديل شود. بر اساس گزارش ديدبان حقوق بشر، با وجود اعتراضات دايم در مورد كيفيت آب آشاميدني بصره، تخليه پسماندهاي صنعتي در اروندرود ادامه دارد و پروژه‌هاي متعدد اعلام شده از سوي دولت عراق براي بهبود كيفيت آب اين شهر با شكست مواجه شده‌اند. اعلام ساخت اين پايگاه در شرايطي اعلام مي‌شود كه تنش‌ها در خليج فارس به بالاترين سطح خود در سال‌هاي اخير رسيده است. دولت‌هاي امريكا و بريتانيا اخيرا پيشنهاد تشكيل ائتلاف‌هاي نظامي براي افزايش حضور در خليج‌فارس داده‌اند. تنش‌هاي سياسي ميان تهران و واشنگتن نيز باعث ايجاد مشكلات امنيتي در عراق شده است و همزمان با افزايش اختلاف نظرهاي سياسي واشنگتن و بغداد در مورد روابط تجاري عراق با ايران، گروه‌هايي ناشناخته حملاتي را عليه مراكز ديپلماتيك در بغداد و بصره انجام مي‌دهند. همزمان با اعلام آمادگي بريتانيا و ايالات متحده امريكا براي افزايش حضور نظامي در خليج فارس و دعوت اين دو قدرت غربي از قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي براي پيوستن به ائتلاف‌هاي‌شان، عراق هم بعد از 4 دهه تنش‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي، بازگشت نظامي خود را به خليج فارس آغاز مي‌كند. در طول دهه‌ها عراق بارها تلاش كرده است تا از طريق دو بندر عمده اين كشور در حاشيه اروندرود و خليج فارس، پايگاه مطمئني براي نيروي دريايي خود ايجاد كند. اما از زمان تاسيس نيروي دريايي ارتش عراق تاكنون، تحولات سياسي و جنگ‌هاي متوالي مانع توسعه توان نظامي دريايي اين كشور شده است. اولين تلاش‌ها براي تشكيل نيروي دريايي عراق 5 سال بعد از استقلال اين كشور از استعمار بريتانيا در سال 1937 با ايجاد گارد ساحلي شط‌العرب در بصره آغاز شد. كودتاي سال 1958 و 10 سال بعد از آن كودتاي 1968 در اين كشور، به تدريج توسعه نيروي دريايي عراق را كند كرد. تلاش‌هاي صدام در طول جنگ تحميلي عليه ايران براي تقويت نيروي دريايي عراق، به دليل برتري فاحش نيروي دريايي ايران در جنگ، ناكام ماند، هر چند در اين دوره بندر ‌ام‌القصر در 65 كيلومتري جنوب بصره كه مستقيما با آب‌هاي خليج فارس ارتباط داشت به مركز اصلي تمركز نيروي دريايي عراق تبديل شد. بعد از پايان جنگ تحميلي در عراق نزاع در مورد حاكميت بر آب‌هاي سرزميني ام‌القصر به يكي از اصلي‌ترين دلايل حمله عراق به كويت در سال 1990 تبديل شد. سال 1991 با ورود امريكا به جنگ خليج‌فارس، نيروي دريايي عراق تقريبا به صورت كامل نابود شد. با وجود تلاش صدام براي بازسازي نيروي دريايي اين كشور، سال 2003 با هجوم مجدد ايالات متحده امريكا و بريتانيا به عراق، بار ديگر سلاح‌هاي نيروي دريايي عراق از مقاومت در برابر اين هجوم ناكام بودند.