محمد بن سلمان براي سقوط اردوغان برنامه‌ريزي مي‌كند
فصل انتقام
شهاب شهسواري
كمتر از دو ماه مانده به سالروز ترور جمال خاشقجي توسط ماموران سعودي در خاك تركيه، محمد بن سلمان، وليعهد سعودي تلاش مي‌كند تا انتقام افشاي نقش خودش و نزديكانش در قتل او را از دولت تركيه بگيرد. درست در روزهايي كه اختلاف‌ها ميان آنكارا و امريكا عميق‌تر مي‌شود و موضوعي مانند خريد سامانه موشكي اس-400 روسيه در حال تبديل شدن به بهانه‌اي براي تحريم تركيه از سوي واشنگتن است، اسناد تازه نشان مي‌دهد كه وليعهد عربستان سعودي، محمد بن سلمان تلاش خود را براي ايجاد بحران در تركيه دوچندان كرده است. بر اساس برآورد يك گزارش محرمانه انديشكده سياستگذاري امارات متحده عربي، محمد بن سلمان، وليعهد سعودي تلاش‌هاي خود را بر اين متمركز كرده است كه «با استفاده از همه ابزارهاي ممكن به دولت اردوغان فشار وارد كند، تضعيف كند و او را مشغول مسائل داخلي نگه دارد با اين اميد كه اپوزيسيون تركيه موفق شود بر اثر مشكلات او را از قدرت كنار بزند يا اينكه در بدترين حالت دولت او با بحران پشت بحران درگير شود. سيل بحران‌ها نهايتا باعث مي‌شود تا دولت اردوغان تصميم‌هاي غلط اتخاذ كند و چنين تصميم‌هايي به هر حال از سوي رسانه‌ها برجسته مي‌شوند.»
گزارش اختصاصي پايگاه خبري ميدل ايست‌اي روز گذشته بر اساس اسناد به دست آمده از يك مركز سياستگذاري امارات متحده عربي نشان داد كه عربستان سعودي به تدريج با استفاده از اهرم‌هاي تجاري و اقتصادي تلاش مي‌كند تا جايگاه دولت تركيه را تضعيف كند. به گزارش ميدل ايست‌اي به نقل از سندي كه يك دستگاه سياستگذاري امارات براي مقام‌هاي اين كشور در مورد سياست خارجي رياض تهيه كرده است، در طول ماه‌هاي گذشته استراتژي جديد وليعهد عربستان سعودي بر مبناي «كاهش تدريجي سرمايه‌گذاري در تركيه، كاهش تدريجي تعداد گردشگران عربستان به مقصد تركيه، كاهش تدريجي واردات كالا از تركيه و از همه مهم‌تر كاهش نفوذ تركيه بر كشورهاي اسلامي» آغاز شده است.
دولت عربستان سعودي در طول هفته جاري دست‌كم 80 كانتينر حاوي محصولات نساجي تركيه را در بندر ضبا توقيف كرده و اجازه ورود آنها را به خاك خود نداده است. يك مقام آگاه ترك در گفت‌وگو با ميدل ايست‌اي مي‌گويد صدها كانتينر حاوي ميوه و سبزيجات توليد تركيه در بندر جده عربستان توقيف شده‌اند و ترخيص نمي‌شوند. تعداد گردشگران عربستان كه براي سفر به تركيه مي‌روند در شش ماه ابتدايي سال 2019 نسبت به مدت مشابه سال قبل 15 درصد كاهش يافته است. اين پايگاه خبري در ادامه با اشاره به نشست‌هاي سه‌قلوي عربستان در مكه از برنامه محمد بن سلمان، وليعهد قدرتمند سعودي براي قطع رسمي روابط ديپلماتيك با آنكارا مي‌نويسد. در شرايطي كه عدم دعوت رهبران ايران، قطر و سوريه از سوي دولت عربستان براي شركت در اجلاس فوق‌العاده سران سازمان همكاري اسلامي، چندان غافلگير‌كننده نبود، اما حذف رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه از فهرست مدعوين باعث تعجب شد. اين گزارش تاكيد مي‌كند كه پيشنهاد عدم دعوت اردوغان از جمله پيشنهادهايي بود كه وليعهد عربستان «بدون لحظه‌اي ترديد» آن را قبول كرده است. يك مقام آگاه تركيه به شرط پنهان ماندن نامش به ميدل ايست‌اي گفته است كه دولت تركيه براي جلوگيري از اقدامات محمد بن سلمان، وليعهد سعودي، تلاش كرده است كه تماس مستقيم خود را با سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه اين كشور حفظ كند. يك ديپلمات ترك به اين رسانه گفته است: «موضع عربستان سعودي چيز پنهاني نيست؛ اين را كاملا علني در رويكرد رسانه‌هاي دولتي و شبكه‌هاي اجتماعي مي‌توان ديد.»
فراز و فرود در روابط تركيه و عربستان سعودي، موضوع تازه‌اي نيست. دولت‌هاي دو كشور در طول دهه‌هاي گذشته در موضوعات مختلف سياست خارجي در برابر هم قرار گرفته‌اند. در دهه 1990 روزگاري كه عربستان سعودي، همچنان سوريه را به عنوان يك كشور عربي در حوزه نفوذ خود مي‌پنداشت، موضوع سدسازي تركيه روي رودخانه فرات به يك معضل جدي در روابط آنكارا و رياض تبديل شده بود. اما اختلاف نظرها ميان دو كشور، بعد از آغاز خيزش‌هاي موسوم به بهار عربي در سال 2011 به اوج خود رسيد. حمايت آنكارا از به قدرت رسيدن اخوان‌المسلمين در مصر، بعد از بركناري حسني مبارك، به اختلافي بدل شد كه همچنان بر روابط تركيه و عربستان سايه افكنده است. در پي وقوع كودتاي نافرجام 2016 در تركيه كه به كشته شدن ده‌ها نفر انجاميد، مقام‌هاي آنكارا بدون لحظه‌اي ترديد انگشت اتهام را به سوي رياض و متحدانش گرفتند.
مهمت اجت، روزنامه‌نگار نزديك به دولت تركيه در اولين سالگرد كودتاي نافرجام تابستان 2016 به نقل از منابع آگاه از پرداخت مبلغ 3 ميليارد دلار توسط امارات متحده عربي براي اجراي كودتا در تركيه خبر داده بود. اين خبرنگار ترك در يادداشتي براي روزنامه يني شفق از مولود چاوش‌اوغلو، وزير خارجه تركيه نقل كرده بود كه در يك جلسه محرمانه به خبرنگاران گفته است: «ما خبر داريم كه يك كشور مشخص بيش از 3 ميليارد دلار براي حمايت از كودتاي نافرجام در تركيه براي سرنگوني غيرقانوني دولت هزينه كرده است. اين كشور يك كشور مسلمان بود.» به نوشته يني‌شفق، وزير خارجه تركيه در جلسه مذكور نامي از كشور مسلمان حامي كودتاي 2016 تركيه نمي‌برد، اما مهمت اجت در ادامه يادداشت خود مي‌نويسد كه بعدها از منابع آگاه شنيده است كه اين كشور امارات متحده عربي بوده است.
با وجود اينكه مقام‌هاي تركيه تصور مي‌كردند حضور سلمان بن عبدالعزيز در مقام پادشاهي عربستان مي‌تواند به بهبود روابط رياض و آنكارا كمك كند، اما چند ماه بعد از كودتاي نافرجام در تركيه، نوبت به قطر، اصلي‌ترين متحد تركيه در حاشيه خليج فارس رسيد تا هدف خرابكاري‌هاي سياسي امارات و عربستان باشد. محاصره سياسي و اقتصادي قطر از سوي امارات متحده عربي و عربستان سعودي با همراهي مصر و بحرين ديگر ترديدي در آنكارا باقي نگذاشت كه تلاش براي تضعيف نفوذ تركيه در منطقه با حمايت عربستان سعودي پيگيري مي‌شود. يكي از اتهام‌هاي قطر، در كنار همراهي با تركيه در حمايت از اخوان‌المسلمين، حضور نيروهاي نظامي تركيه در خاك اين كشور بود. اردوغان بعد از اقدام چهار كشور عربي براي محاصره قطر، بار ديگر بر تلاش خودش براي حفظ رابطه با پادشاه عربستان سعودي با وجود توطئه‌چيني‌هاي وليعهد اين كشور تاكيد كرد. او در جمع نمايندگان حزبش در پارلمان تركيه گفت: «آنچه عليه قطر اتفاق افتاد يك اشتباه عظيم بود، منزوي كردن يك كشور در همه زمينه‌ها هم خلاف ارزش‌هاي اسلامي و هم غيرانساني است. مانند اين مي‌ماند كه قطر را به اعدام محكوم كرده باشند. من از پادشاه سعودي و همه ريش‌سفيدان منطقه مي‌خواهم كه اين بحران را حل و فصل كنند.» اما سه سال بعد از كودتا در تركيه و دو سال بعد از آغاز محاصره قطر، اختلاف‌ها ميان آنكارا و رياض نه تنها كمتر نشده، بلكه روز به روز افزايش پيدا مي‌كند. قتل جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار سعودي ساكن امريكا در خاك تركيه، به يكي از اصلي‌ترين نمودهاي اين اختلاف در طول يك سال گذشته بدل شده است. از همان اولين روزي كه خبر مفقود شدن جمال خاشقجي بعد از ورود به كنسولگري عربستان در استانبول منتشر شد، مقام‌هاي آگاه امنيتي و انتظامي در تركيه، انتشار اخبار و اطلاعات در مورد كشته شدن او توسط يك تيم ترور دولتي را در اختيار رسانه‌ها قرار دادند. تكذيب‌هاي متوالي و اظهارات ضد و نقيض عربستان سعودي، با انتشار اخبار دقيق‌تر و مستندتر از ترور خاشقجي توسط رسانه‌هاي تركيه، يك به يك مورد ترديد قرار مي‌گرفت تا اينكه بعد از چند هفته ديگر شكي باقي نماند كه دولت عربستان سعودي مستقيما در قتل جمال خاشقجي نقش بازي كرده است.