تحول منفي در مواضع اروپا
كوروش احمدي
اين روزها تحولات مهمي در ارتباط با ايران در جريان است كه مي‌تواند سياست خارجي ايران را وارد مرحله جديدي كند. بيانيه مشترك صدراعظم آلمان، رييس‌جمهور فرانسه و نخست‌وزير انگليس كه بعد از ديدار آنها منتشر شد، هم از نظر موضوعات هسته‌اي هم از ديگر جهات حاكي از تغيير مهمي در مواضع سه كشور اروپايي است. با وجود تكذيب قوي و موكد هرگونه دخالت ايران در حمله به مراكز نفتي عربستان، اين سه كشور در بيانيه مشترك گفته‌اند كه «روشن است كه ايران مسوول اين حمله است» و اينكه «توضيح قابل باور ديگري وجود ندارد.» اين سه كشور از ادامه تحقيقات تنها براي «روشن شدن جزييات» حمايت كرده‌اند. اين درحالي است كه به گفته ظريف مادام كه چارچوب مشخص و قابل‌قبولي براي تحقيقات وجود ندارد، حتي تحقيقات بازرسان سازمان ملل نيز نمي‌تواند مورد قبول ايران باشد. البته جمله‌بندي بيانيه سه كشور به نحوي است كه تنها مسووليتي كلي را متوجه ايران مي‌كند و وارد بحث جاري كه آيا ايران مستقيما حملات را از قلمرو خود صورت داده يا حامي انجام چنين حملاتي از قلمرو ديگر كشورها بوده، نشده است. نكته مهم ديگر در اين بيانيه دعوت سه كشور از ايران «براي پذيرش مذاكره براي نيل به يك توافق درازمدت در مورد برنامه هسته‌اي و نيز موضوعات مرتبط به امنيت منطقه به شمول برنامه موشكي ايران و ديگر ابزار پرتاب» است. درحالي چنين دعوتي از ايران براي انجام چنين مذاكراتي به عمل آمده كه سه كشور در بند قبلي بيانيه از «تعهد مستمر خود نسبت به برجام» سخن گفته‌اند. اگرچه كشورهاي اروپايي قبلا نيز از لزوم وارد شدن ايران در مذاكراتي در ارتباط با موارد ذكر شده، سخن گفته بودند، اما طرح اين موضوع به صورت جمعي در يك بيانيه كتبي و به شكلي كه نوعي فاصله گرفتن از برجام را تداعي كند، سابقه نداشته است. شايد منظور آنها مذاكره براي تغيير برجام باشد. اين در حالي است كه ماكرون چند ساعت قبل از صدور اين بيانيه از لزوم «احتياط در نسبت دادن مسووليت» در مورد حمله به عربستان سخن گفته بود و مركل به طور سنتي طي يكي، دو سال اخير مواضع نسبتا معتدلي در ارتباط با ايران داشته است. سوال اين است كه آيا مي‌توان تنها از اتفاقي كه در عربستان افتاد و نااميدي احتمالي از گشايشي ديپلماتيك بين ايران و امريكا به اين خاطر به عنوان علل اين چرخش در مواضع قدرت‌هاي اروپايي ياد كرد؟ آيا مي‌توان از سخن وزير خارجه فرانسه مبني بر اينكه اولويت فرانسه در جريان نشست مجمع عمومي كاهش تنش در منطقه است، تعليق طرح ماكرون را نتيجه گرفت؟
ماكرون حداقل مي‌توانست نشست سه‌جانبه را به بعد از ملاقات با روحاني در روز بعد (سه‌شنبه) و شنيدن نظرات او موكول كند. علاوه بر آنچه در بيانيه سه‌جانبه آمده، به نظر مي‌رسد كه در اين مقطع ماكرون نيز در حال بررسي ماندن يا ترك برجام است. او از حمله به آرامكو به عنوان «عامل تغيير بازي» ياد كرده و نيز گفته «من تعلق خاطر خاصي به برجام ندارم.» فاصله گرفتن جدي و قطعي بوريس جانسون، نخست‌وزير انگليس، از برجام را مي‌توان به عنوان فاكتور مهم ديگري وارد اين معادله كرد. او ساعاتي قبل از نشست سه‌جانبه به NBC گفته بود كه برجام «توافق بدي است و داراي اشكالات خيلي خيلي زيادي است.» او از ترامپ به عنوان كسي كه مي‌تواند برجام را مورد مذاكره مجدد قرار دهد، ياد كرده و گفته بود كه لازم است كه همه «در فكر يك توافق جايگزين باشند» و ترامپ كسي است كه مي‌تواند توافق بهتري به دست آورد. هر چند اين مواضع با بخشي از بيانيه سه‌جانبه در مورد برجام در تناقض است، اما به هر حال جانسون اكنون نخستين رهبر اروپايي است كه علنا نظرات ترامپ در مورد برجام را تاييد كرده است. فعال شدن مجدد تندروهايي مانند پمپئو تحريم بانك مركزي ذيل اتهام تروريسم كه به بخت هر نوع مذاكره لطمه جدي زده، درخواست امريكا از شوراي امنيت براي تحريم تسليحاتي ايران بعد از منقضي شدن تحريم جاري در يك سال آينده و نيز فعال شدن مجدد امريكا براي سر هم كردن ائتلاف حفاظت دريايي از ديگر تحولات روزهاي اخير است. ايران طي چند ماه گذشته تلاش كرده تا از طريق كاهش تعهدات خود ذيل برجام اروپا را در برابر دورنماي ترسناك فروپاشي برجام قرار دهد. تحركات جديد اروپا حاكي است كه آنها متاسفانه در جهت نادرستي در حال حركتند و نسبت به عواقب تنش‌زاي تضعيف برجام براي منطقه و براي خود كه در جوار خاورميانه قرار دارند، بي‌توجهند. شايد بتوان مهم‌ترين دستاورد برجام را نه تعليق تحريم‌ها، بلكه توقف روند امنيتي‌سازي و منتفي كردن ائتلاف بين‌المللي عليه ايران دانست. اميد است سه كشور اروپايي در حال گام نهادن در راهي كه قبلا آزموده شده و حاصلي به‌بار نياورده، نباشند. آنها بايد توجه داشته باشند كه ايران امروز قوي‌تر از دوره‌اي است كه به انعقاد برجام انجاميد و به همين نسبت افزايش تنش در منطقه بيش از پيش مي‌تواند براي همه به ويژه اروپا خطرناك باشد.