گونه‌هاي منحصر به فرد
و نقش آنها در زندگي ما
سينا قنبرپور
خلق فرصت‌هاي جديد در گردشگري اهميت ويژه‌اي دارد. ديگر نمي‌توان با تكيه بر روش‌هاي سنتي انتظار داشت گردشگر به كشور جذب شود. در شرايطي كه تحريم‌ها حمل و نقل
ما به ويژه حمل و نقل هوايي را تحت تاثير قرار داده، جذب هر گردشگري كار ساده‌اي نيست. بايد در جست‌وجوي گردشگراني بود كه انگيزه‌هايشان از سفر متفاوت است.
گردشگري علمي يكي از شاخه‌هاي خاص توريسم است كه برخلاف گردشگري لوكس و تفريحي نياز به چيزهاي عجيب و غريب، زيرساخت‌هاي پرهزينه و تعاملات پيچيده ندارد. مخاطب گردشگري علمي نيز مردم به معناي عام نيستند. عموما دانشجويان و پژوهشگران يا محققاني هستند كه از جمله خواص جوامع محسوب مي‌شوند. از سوي ديگر روح حاكم بر گردشگري علمي كه به نوعي ماجراجويي آميخته است، ايجاب مي‌كند كه انتظار از امكانات پذيرايي معقول و منطقي باشد. براي گردشگري علمي مهم امكانات پذيرايي و اقامت نيست بلكه براي او اهميت تجربه‌اي كه مي‌خواهد كسب كند و نتيجه‌اي كه مي‌خواهد حاصل كند در درجه اول قرار دارد.
ايران از اين منظر موقعيت و پتانسيل خاصي دارد. جغرافياي ايران آن را به بهشت باستان‌شناسان تبديل كرده است؛ مقوله‌اي كه كمتر از آن به نفع توسعه گردشگري علمي بهره گرفته شده است در عين حال كه فصل‌هاي كاوش مشترك برگزار مي‌شود. براي نمونه پس از آنكه به طور كاملا اتفاقي مردان نمكي حين استخراج نمك در اطراف زنجان كشف شدند، فصلي مهم در تاريخ و كشف شيوه زندگي بشر پيش از تاريخ رقم خورد. مردان نمكي فرصت و پتانسيل اين را داشتند كه همه ساله ميزبان گروهي از باستان‌شناسان و محققان در اين عرصه باشند. اما رويدادي كه متناسب با اين پديده بتواند به صورت منظم امكان ميزباني و جذب گردشگران علمي در اين عرصه را فراهم كند، طراحي و تبيين نشد.
اين مثال مربوط به بخش گذشته و جغرافياي تاريخي است. محيط زيست ايران خود پتانسيل‌هاي ارزشمندي را داراست كه مي‌تواند بر جذابيت‌هاي گردشگري علمي بيفزايد. براي مثال ايران گونه‌هاي در معرض انقراض در حيات وحش دارد كه مي‌تواند مبناي برگزاري همايش‌هاي جهاني باشد. يوزپلنگ آسيايي يكي از همين گونه‌هاست كه با جلب نظر كارشناسان بين‌المللي هم مي‌توان جلب توجهي براي حفظ اين گونه كرد و هم از تجارت آنها بهره برد. اين كار سبب توسعه گردشگري و رفت و آمد كارشناسان به ايران مي‌شود. فوك خزري گونه‌اي ديگر از حيات وحش است. در جنوب‌شرقي ايران دو گونه بسيار مهم داريم كه نيازمند توجه هستند. تمساح پوزه كوتاه ايراني كه في‌نفسه براي گردشگران عادي هم مي‌تواند جذاب باشد خود مي‌تواند محور جذب گردشگر علمي باشد. خرس سياه بلوچي ديگر گونه اين خطه است كه مي‌تواند محور جذب گردشگر علمي باشد. اينجا نياز است بين وزارتخانه تازه تاسيس ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري و سازمان حفاظت از محيط زيست تعامل و ارتباط موثرتري حاكم باشد و رويدادهاي مناسبي در اين عرصه تعريف شود.
حالا از مدتي قبل نيز يك گونه خزنده به فهرست مورد حمايت افزوده شده كه زيستگاه آن استان ايلام و در محدوده شهر مهران است. به خوبي مي‌دانيم كه استان ايلام از جمله كم‌برخوردارترين استان‌هاي كشورمان است. در حوزه گردشگري نيز با وجود داشتن طبيعت بكر كمتر گردشگري به ايلام سفر مي‌كند. عموما در سال‌هاي اخير و با راهپيمايي اربعين مرز مهران به نقطه‌اي براي تردد تبديل شده كه باز هم نتوانست موجب توسعه اين شهر و استان ايلام شود. حال كه مار افعي دم‌عنكبوتي به عنوان منحصر به‌فردترين افعي دنيا شناسايي شده و در فهرست سايتيس قرار گرفته است، مهران و ايلام اين فرصت را دارند كه خود را به گردشگران خاص بنمايانند. گردشگراني كه شيفته و علاقه‌مند به طبيعت هستند، عكاسان طبيعت، مستندسازان و برنامه‌سازاني كه از حيات وحش برنامه توليد مي‌كنند به خوبي مي‌دانند اين موقعيت چه موقعيتي است. ساخت و توليد مستندي درباره اين گونه خزنده مي‌تواند به معرفي بيشتر اين منطقه كمك كند. طبيعي است كه براي هموطنان كشورمان در گام نخست زيستگاه مار جذابيتي ندارد كه باعث ترس و وحشت‌شان هم مي‌شود. اما همين زيستگاه مي‌تواند به خوبي در يك برنامه هيجان‌انگيز تلويزيوني نمايش داده شود. اين كار نيازمند جذب و ورود گردشگران علمي است. براي مثال دانشكده‌هاي محيط زيست و منابع طبيعي يا زيست‌شناسي كشورمان مي‌توانند با محوريت اين گونه خاص كشور، همايش‌هايي در ايلام يا مهران برگزار كنند كه همين رويداد به رفت و آمد خواص به اين منطقه منجر شده و رفته رفته جايگاه گردشگري براي آن ايجاد مي‌كند.
بايد دوباره بر اين موضوع تاكيد كرد كه در گردشگري علمي مخاطب عام مطرح نيست و جذب مخاطب خاص مطرح است. چنين كاري ظرافت‌هايي مي‌طلبد. از يك سو جامعه هدف كه مشخص باشد به خوبي مي‌توان بر آن متمركز شد و اطلاع‌رساني مناسبي براي او تدارك ديد، از سوي ديگر گردشگراني كه جذابيت سفر آنها سوژه تحقيق‌شان است به اين نمي‌انديشند كه در مثال اخير مهران چه هتلي دارد و چه امكاناتي.