ادوين استار خواننده سول و آر‌اند‌بي امريكايي در مشهورترين ترانه‌اش به نام «جنگ» مي‌گويد: «جنگ براي هيچ چيزي ارزش ندارد.»
نويسنده‌ها اين احساس استار را رد نكرده‌اند اما نظر ديگري دارند. جنگ، ميدان‌هاي نبرد و درگيري آنقدر رمان‌نويس‌ها را تحت تاثير قرار داده است كه شاهكارهايي در مورد اين موضوع نوشته‌اند. بعضي از آنها بر مساله جنگ و مبارزه و شرايطي كه سربازان تجربه مي‌كنند و بعضي به اينكه جنگ چطور مردم و جامعه را تغيير مي‌دهد، پرداخته‌اند.
در ادامه رمان‌هاي جنگي شاهكار ادبيات جهان را كه احتمالا آنها را خوانده‌ايد مرور كرده‌ام.
جنگ و صلح
بدون شك «جنگ و صلح» يكي از شاهكارهاي تاريخ ادبيات به‌شمار مي‌رود. داستان اين رمان درباره جنگ، درگيري و تاثيرات آن است و زندگي اجتماعي و سرگذشت 5 خانواده اشرافي روس را در دوران جنگ‌هاي روسيه و فرانسه در سال‌هاي ۱۸۰۵ تا ۱۸۱۴ به تصوير مي‌كشد. «جنگ و صلح» رويكرد تاريخي سختگيرانه‌اي به نوشتن دارد و يكي از اصيل‌ترين آثار به شمار مي‌رود. اين كتاب اولين‌بار به صورت سريالي در يكي از روزنامه‌هاي روسيه سال‌هاي ۱۸۶۵ و ۱۸۶۷ منتشر شد. اما انتشار كامل آن در قالب يك كتاب، در سال ۱۸۶۹ اتفاق افتاد.
در جبهه غرب خبري نيست
رمان «در جبهه غرب خبري نيست» را اريش ماريك رمارك كه كهنه‌سرباز آلماني جنگ جهاني اول بود در سال 1929 نوشت. داستان روايت شخصيتي است كه تحت تاثير حرف‌هاي ميهن‌پرستانه معلم‌شان با هم‌كلاسي‌هايش داوطلب مي‌شوند خودشان را به ارتش معرفي كنند تا عازم جبهه جنگ جهاني اول شوند. اما بعد از تجربه واقعيت‌هاي جنگ كم‌كم دستگيرشان مي‌شود كه حس ملي‌گرايي و وطن‌پرستي كه به واسطه اعتقاد به آن راهي جنگ شده‌اند، پوچ و توخالي است و جنگ آن روي باشكوه و غرورآفرينش را كنار مي‌زند و تلخي‌اش را به آنها نشان مي‌دهد. اين رمان و دنباله آن «راه بازگشت» از جمله كتاب‌هايي بودند كه در دوران آلمان نازي براي مبارزه با روحيه ضدآلماني به شعله‌هاي آتش سپرده شدند. اين رمان در ايران با دو ترجمه سيروس تاجبخش و رضا جولايي منتشر شده است.
سلاخ‌خانه شماره پنج
كرت ونه‌گات رمان «سلاخ‌خانه شماره پنج» را كه به واقعه‌اي تاريخي در دوران جنگ‌هاي صليبي مي‌پردازد، سال 1969 با عنوان فرعي «جنگ صليبي كودكان» روانه كتابفروشي‌ها كرد. «سلاخ‌خانه شماره پنج» مشهورترين اثر اين نويسنده امريكايي به شمار مي‌رود كه آن را براساس تجربياتش در ميدان جنگ جهاني دوم و بمباران درسدن آلمان كه به دست متفقين انجام شد، نوشت. ونه‌گات در اين رمان موضع ضدجنگش را با زبان طنز و پركنايه اعلام مي‌كند. شخصيت اصلي اين كتاب بيلي‌پيل‌گريم، سرباز امريكايي است كه در جنگ جهاني دوم به اسارات ارتش آلمان درمي‌آيد و در شهر درسدن حضور دارد اما او كه اسيري جنگي است در زمان بمباران درسدن در سلاخ‌خانه‌اي در زيرزمين پناه مي‌گيرد. اين تجربه را خود ونه‌گات زماني كه در ارتش امريكا خدمت مي‌كرد، از سر گذرانده بود. در واقع رمان زندگي او را از نخستين روزهاي خدمت در ارتش امريكا تا حضورش در جنگ جهاني دوم و سال‌هاي بعد از آن دنبال مي‌كند.
ناقوس مرگ كه را مي‌زنند
جنگ داخلي اسپانيا الهام‌بخش نسلي از هنرمندان و نويسندگان شد. آنها اتفاقي را كه در دشت‌هاي آندولس و خيابان‌هاي بارسلون روي مي‌داد، دريافتند و آن را نشانه‌اي از نحسي قلمداد كردند. ارنست همينگوي يكي از همين نويسنده‌ها بود كه گزارشگري اين جنگ را براي روزنامه Alliance امريكا بر عهده داشت. او به واسطه تجربياتي كه از اين جنگ داشت رمان «ناقوس مرگ كه را مي‌زنند» را نوشت. اين رمان داستان رابرت جردن را، شخصيت اصلي رمان «ناقوس مرگ كه را مي‌زنند»، در سال 1940 و درست پس از همين جنگ منتشر كرد. جردن سربازي است كه در ميانه اين جنگ به بريگاد بين‌المللي مي‌پيوندد و از آنجايي كه متخصص مواد منفجره است براي منفجر كردن پلي كه سر راه دشمن قرار دارد، گماشته شده است. اين كتاب شرح فداكاري‌ها، قهرماني‌ها و ميهن‌پرستي است و بدون شك دستاورد همينگوي در دنياي ادبيات به شمار مي‌رود.
برهنگان و مردگان
برخي از بهترين‌هاي ادبيات داستاني جنگ نه تنها به نبردهاي خونين و زندگي پشت سنگرها مي‌پردازند بلكه ماجراي دوستي‌هايي را كه در اين موقعيت‌هاي نفس‌گير شكل مي‌گيرند، شرح مي‌دهند. از اين دست رمان‌ها مي‌توان به رمان مشهور «برهنگان و مردگان» نوشته نورمن ميلر اشاره كرد كه آن را سه روز بعد از پايان يافتن جنگ جهاني دوم و زماني كه 25 سال داشت منتشر كرد. داستان درباره سربازان جوان امريكايي است كه با ژاپني‌ها مي‌جنگند. موفقيت اين كتاب ميلر را در قله شهرت نشاند.
امريكايي آرام
گراهام گرين همانند ارنست همينگوي جنگ را از زاويه ديد يك روزنامه‌نگار خارجي ديد. گرين گزارشگر نخستين جنگ هند و چين بود. او «امريكايي آرام» (1955) را از زاويه ديد توماس فاولر، روزنامه‌نگار نوشت كه سقوط استعمارگرايي فرانسه در ويتنام و مداخله امريكا در جنگ ويتنام را شرح مي‌دهد. داستان فرعي اين رمان به مثلثي عشقي مي‌پردازد كه فاولر يك ضلع آن و ديگري مامور امريكايي سياست. گرين در اين اثر آشكارا به ريشه‌هاي رشد حضور و مداخله امريكا در ويتنام در دهه 1950 مي‌پردازد. اين رمان به واسطه پيش‌بيني‌هاي گرين از عواقب جنگ ويتنام و پيامدهاي سياست خارجي امريكا مورد توجه قرار گرفت.
دكتر ژيواگو
رمان «دكتر ژيواگو» فقط يك اثر جنگي نيست. شاهكار بوريس پاسترناك يكي از مهم‌ترين بيانيه‌هاي ادبي عليه حكومت‌هاي توتاليتر، تماميت‌خواه و ايدئولوژيك به‌شمار مي‌رود. ژيواگو دكتري شاعر است كه همزمان دلباخته دو زن هم هست. اتفاقات زندگي او همزمان با انقلاب ۱۹۱۷ روسيه و پس از آن جنگ داخلي اين كشور رخ مي‌دهد. در واقع پاسترناك با روايت اين داستان قصد داشته نشان دهد انسان در برابر حوادث بيروني تسليم است و ممكن است مسير زندگي‌اش را هر لحظه دگرگون كنند.
رنگين‌كمان جاذبه
وقايع شاهكار تامس پينچن در اروپا و زماني روي مي‌دهد كه جنگ جهاني رو به اتمام است. داستان حول محور طراحي، توليد و پرتاب موشك‌هاي وي-2 در آلمان نازي مي‌چرخد. رمان روايت تلاش چند شخصيت براي دستيابي به راز دستگاه سياه است كه داخل يكي از موشك‌هاي كشتارجمعي جاسازي شده است. پينچن مثل هميشه دانش خود را از جنگ و جنگ‌افزارها، علم و متافيزيك، زبان فاخر و كوچه خياباني به رخ مي‌كشد.
سه تفنگدار
«سه‌تفنگدار» رمان تاريخي و ماجراجويانه شاهكار الكساندر دوماست كه مثل بسياري از رمان‌ها به آن شكل به جنگ نمي‌پردازد اما تمام عناصري كه يك رمان جنگي را مي‌سازد در آن ديده مي‌شود: تضاد، دوستي، افتخار، قهرماني... دوما مي‌دانست شكوهي كه انگار ذات درگيري‌هاي مسلحانه را شكل مي‌دهد، لغزش به شمار مي‌رود اما خصايص دوستي، وفاداري و قيدوبندهايي كه رفقا را به همديگر پيوند مي‌زند، لغزش نيست. وقايع رمان بين سال‌هاي 1625 تا 1628 روي مي‌دهد و ماجراجويي‌هاي مردي جوان را دنبال مي‌كند كه خانه‌اش را به قصد سفر به پاريس و پيوستن به گارد تفنگداران ترك مي‌كند. با وجود اينكه ابتدا نمي‌تواند عضو اين گروه شود، با سه تفنگدار پيمان دوستي مي‌بندد.
درود بر كاتالونيا
«درود بر كاتالونيا» نوشته جورج اورول را نمي‌توان يك رمان محسوب كرد. اين كتاب شرح جنگ داخلي اسپانيا است؛ نبردي كه جورج اورول ناظر بي‌واسطه آن بود. اورول از دسامبر 1936 به مدت 7 ماه در حزب اتحاد ماركسيستي كارگران اسپانيا كه با فاشيسم مي‌جنگيدند، خدمت كرد. اين كتاب در سال 1938 در انگلستان منتشر شد و تا سال 1958 در امريكا اجازه چاپ نداشت. زمان زندگي اورول فقط ترجمه ايتاليايي اين كتاب منتشر شد.
بادبادك‌باز
در «بادبادك‌باز» نوشته خالد حسيني از حمله شوروي به افغانستان در سال 1979 و پيامدهاي آن كه منجر به درگيري و سيل مهاجران افغان به پاكستان، ايران و امريكا شد- تا ظهور طالبان را مي‌خوانيم. «بادبادك‌باز» تاثير جنگ بر انسان، جوامع و ملت‌ها را در عصر حاضر واكاوي مي‌كند. اين رمان از نگاه دو دوست به نام‌هاي امير و حسن روايت مي‌شود. از نظر نويسنده با وجود اينكه جنگ‌ها و درگيري‌ها طي زمان تغيير مي‌كنند، نتايج خونريزي‌ها و ويراني‌ها هيچ تغييري نمي‌كنند.