ايلامي
زبان گل‌نبشته‌هاي هخامنشي
زبان ايلامي يكي از زبان‌هاي منسوخ ايران است. اين زبان تا قبل از حكومت اسكندر مقدوني و خصوصا در دوره هخامنشي جايگاه ويژه‌اي داشت. زبان ايلامي با اينكه در سال 1890 رمزگشايي شد اما سابقه اين زبان به هزاره سوم تا نيمه دوم هزاره اول پيش از ميلاد مي‌رسد. زبان ايلامي زبان ديواني دوره هخامنشي بود و از دوران داريوش يكم تا اردشير يكم اسناد اداري تخت‌جمشيد هم با اين زبان نوشته مي‌شدند. مهم‌ترين اسناد مكتوب باقي‌مانده از اين زبان حدود 3 هزار لوح گلين است كه از تخت‌جمشيد كشف شده است. طبق گزارش‌هاي اسطخري در قرن دهم ميلادي، مردم خوزستان به زبان‌هاي لري و خوزي حرف مي‌زدند كه خوزي احتمالا يك گويش از ايلامي بوده است. اما ايلام كه به فارسي باستان آن را اووجه يا هووجه مي‌خواندند، نام تمدني است كه در بخش بزرگي در جنوب غربي فلات ايران مستقر بود. ايلاميان كشورشان را «هلتمتي» يا «سرزمين خدايان» مي‌خواندند. شوش يكي از شهرهاي مهم ايلاميان بود و زيگورات چغازنبيل يادگاري از زندگي مردم آن روزگار است. نام دو استان ايران به نام ايلام است. نخست استان ايلام و دوم استان خوزستان. به گفته ايرج افشار و طبق كتيبه نقش‌رستم و كتيبه‌هاي داريوش در تخت‌جمشيد و شوش، ريشه نام اهواز و خوزستان به ايلام و زبان ايلامي مي‌رسد. در حال حاضر اطلاعات موجود از اين قوم اندك و ناقص است و در فقدان اطلاعات بومي، بازسازي تاريخ ايلام عمدتا برمبناي متون بين‌النهرين صورت مي‌گيرد. با اينكه با قدرت گرفتن هخامنشيان حوزه نفود ايلاميان به شوش محدود شد، با اين حال زبان ايلامي جايگاه خود را پس از ورود اقوام مهاجم نيز نگه داشت و زبان دوم نوشتاري حكومت ايران در دوران هخامنشي بود. در بيشتر سنگ‌نوشته‌هاي عصر هخامنشي دو زبان و دو ترجمه ايلامي و بابلي در كنار هم ديده مي‌شوند. زيگورات چغازنبيل واقع در استان خوزستان كه در سال 1979 هم به فهرست جهاني يونسكو راه يافت حدود هزار و 250 سال پيش از مسيح توسط اونتاش گال ساخته شد. با اينكه اين بنا در حمله آشوريان نابود شد اما بقاياي آن به زيرخاك رفت و تا مدت‌ها از نظرها پنهان بود تا اينكه رومن گريشمن، ايلام‌شناس فرانسوي در حفاري‌هاي باستان‌شناسي خود اين بنا را از زير خاك بيرون كشيد و تاريخ مدفون هزار ساله آن را به جهانيان معرفي كرد.