اسماعيل هنيه رييس دفتر سياسي حماس به زودي راهي مسكو مي‌شود. اما سوال اصلي اينجاست كه چه نيازي باعث شده تا روسيه و حماس روابط خود را طي سال‌هاي اخير گسترش بدهند. سيد هادي برهاني استاد مطالعات فلسطين دانشگاه تهران معتقد است كه روسيه رفته رفته به نقش شوروي در خاورميانه باز مي‌گردد. مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد.
روسيه تا چه حد مي‌تواند به حماس در پايان دادن به محاصره‌اي كه سال‌هاست با آن دست به گريبان است كمك كند تا غزه از زير اين فشار خارج شود؟
به دليل فشار‌هاي اسراييل و تبليغات وسيع اين رژيم و تاثير‌پذيري كشورهاي غربي به همراهي امريكا، حماس در صحنه بين‌المللي به‌خصوص در كشورهاي غربي منزوي شده است و تحولات منطقه نيز در سال‌هاي اخير و به خصوص تحولات مصر كمكي به موقعيت حماس براي خروج از اين انزوا نكرده است. اما در طرف مقابل روسيه به هرحال يك قدرت بزرگ بين‌المللي است كه سابقه طولاني از حضور در خاورميانه و حمايت از فلسطيني‌ها دارد و مي‌تواند تا حدي به بهبود وضعيت حماس كمك كند. واقعيت آن است كه در ميان قدرت‌هاي بزرگ، بخش عمده آنها غربي هستند و در شرق نيز چين مواضع گذشته خود در قبال فلسطين را چندان دنبال نمي‌كند، از همين رو مي‌توان روسيه را انتخابي دانست كه در صورت همكاري مي‌تواند به خروج از انزواي حماس تا حد زيادي كمك كند.
اكنون بحث سفر آقاي هنيه به مسكو مطرح است. به نظر شما جايگاه حماس براي روسيه چيست و علت اصلي روسيه براي حفظ روابط خوب با حماس چيست؟
از دو جنبه مي‌توان اين موضوع را مورد ارزيابي قرار داد. از يك جهت اين موضوع مربوط به حماس مي‌شود و در سطح كلان مربوط به فلسطين مي‌شود. اكنون قوي‌ترين سازمان در فلسطين گروه حماس است. اين قدرت هم به لحاظ نظامي و امنيتي است و هم به لحاظ مردمي؛ و اگر يك انتخابات آزاد در فلسطين برگزار شود مي‌تواند پيروز انتخابات باشد زيرا از محبوبيت بسيار بالايي برخوردار است. در سطح كشورهاي منطقه نيز همچنان موضوع فلسطين بسيار حساس است و كشورهاي منطقه و افكار عمومي نسبت به آن حساس هستند و اگر روسيه بتواند از طريق ارتباط با حماس به ملت‌هاي منطقه نشان دهد كه در مساله فلسطين جانب حق و قطعنامه‌هاي بين‌المللي را گرفته است و براي حقوق ملي مردم فلسطين ارزش و احترام قايل است، به روسيه كمك مي‌كند كه جايگاه اين كشور در افكار عمومي منطقه به‌طور جدي تقويت شود.
روس‌ها آيا در قبال اين حمايت انتظار خاصي از حماس دارند؟
مجموعه شرايط نشان نمي‌دهد كه روس‌ها توقع ويژه‌اي از حماس داشته باشند. موضوع را در اين زمينه بايد در سطح كلان‌تر ديد. جايگاه حماس در فلسطين بسيار مستحكم است. در درگيري‌هاي اخير با اسراييل نيز نشان داد كه به لحاظ سياسي و نظامي-امنيتي به يك بلوغ و رشدي رسيده است كه جايگاه اين گروه را تثبيت كرده و اسراييل نمي‌تواند به راحتي اين جايگاه را تخريب كند. از طرف ديگر اينكه نگاه روسيه كه به نظر مي‌رسد قصد دارد دوباره به خاورميانه بازگردد نشان از تغيير ديدگاه روسيه دارد. در زمان شوروي يك توجه جدي از سمت مسكو به خاورميانه وجود داشت. ولي پس از فروپاشي اين حضور بسيار كمرنگ شد اما به‌نظر مي‌رسد روسيه دوباره به دنبال احياي حضور خود در خاورميانه است و مسكو تلاش مي‌كند تا نقش شوروي در خاورميانه را احيا كند. و براي موفقيت در اين امر وارد فاز تنظيم روابط خود با سازمان‌هاي فلسطيني شده كه بسيار پر اهميت است.
حماس طي سال‌هاي اخير تلاش كرده روابط خود با روسيه را بهبود ببخشيد و حتي طي چند وقت اخير هيات‌هايي از هر دو طرف ديدارهايي داشته‌اند. هدف اصلي حماس براي نزديكي به روسيه چيست؟
حماس و همچنين سازمان‌هاي فلسطيني از كمبود و فقر حمايت قدرت‌هاي بزرگ رنج مي‌برند. در حالي كه رقيب گروه‌هاي فلسطين، اسراييل است از حمايت كامل امريكا برخوردار است و قدرت‌هاي غربي ديگر نيز به صورت نسبي از اسراييل حمايت مي‌كنند. در زمان شوروي تا حدودي توازن بخش در اين امر بود اما پس از فروپاشي شاهد كمرنگ شدن حمايت از گروه‌هاي فلسطيني بوديم، اما اكنون اگر روسيه در خاورميانه مطرح شود و قدرتي باشد كه يك توازن ايجاد كند اين موضوع مي‌تواند براي فلسطيني‌ها به ويژه حماس فرصت بسيار خوبي در صحنه سياست بين‌المللي باشد.
در سال 2012پس از اعتراضات سوريه شاهد خروج حماس از اين كشور بوديم و تبديل به مخالف دولت بشار اسد شد. به نظر شما حماس تلاش مي‌كند كه از طريق روسيه روابط خود با سوريه را احيا كند؟
اين احتمال بسيار زياد است. چرا كه با توجه به نفوذ و تاثيري كه روسيه در سوريه دارد، اين احتمال جدي است و شرايط تا حدودي نشان مي‌دهد كه چنين زمينه‌اي وجود دارد. ولي غير از آن هم ايران مي‌تواند نقش زيادي ايفا كند. ايران هم روابط خوبي با حماس و هم روابط خوبي با دمشق دارد. به هر حال ايران نيز مي‌تواند در اين زمينه كمك كند.
بعد از سفر آقاي هنيه به مسكو مي‌توان منتظر احياي روابط حماس و سوريه بود؟
اگر گروه‌هاي مسلح مخالف كه بخش بسيار كوچكي از آنها در ادلب باقي ماندند حل و فصل شود، به نظر مي‌رسد منافع هر دو طرف ايجاب مي‌كند كه صفحه روابط تيره را ورق بزنند و هردو به سمت يك روابط بهتر قدم بردارند. اكنون شواهد به‌طور كامل نشان مي‌دهد كه حماس تمايل جدي به احياي روابط دارد. حتي ديديم كه حماس حملات امريكا به سوريه را نيز محكوم كرد و اين تمايل را از خود نشان داد كه اين روابط تيره پشت سر گذاشته شود.
در حال حاضر نگاه اسراييل به روابط ميان حماس و روسيه چيست؟
واقعيت آن است كه اسراييل اين موضوع را با حساسيت دنبال مي‌كند. زيرا نگران اين نزديكي روابط است. سال گذشته نيز كه بحث سفر هنيه به روسيه مطرح شد، در آن زمان اسراييل واكنش نشان داد و در سازمان ملل به ضرر روسيه در جريان موضوع اوكراين راي داد و حتي اجازه خروج آقاي هنيه از نوار غزه را صادر نكرد. اين موضوع براي اسراييلي‌ها بسيار نگران‌كننده است.از همين رو تمام تلاش خود را مي‌كند تا جلوي بهبود روابط ميان حماس با روسيه را بگيرد و اجازه توسعه آن را ندهد.
آيا فكر نمي‌كنيد كه نزديكي روسيه به حماس به‌نفع اسراييل تمام شود؟
به نظرم اين‌گونه نيست و فكر مي‌كنم استراتژي و موضع اصلي اسراييل اين است كه گروه‌هاي مختلف فلسطيني به‌ويژه حماس كه گروه مهم‌تري است در دنيا منزوي شوند تا اسراييل بتواند آنها را به راحتي سركوب كند. از همين رو تلاش مي‌كند تا همه زمينه‌ها در راستاي گسترش رابطه حماس با ساير كشورها را از بين ببرد. اما اينكه بهبود روابط مسكو-حماس به نفع اسراييل تمام شود براي اين موضوع نشانه جدي وجود ندارد.
روسيه نگاه خنثي و بعضا مخالف با معامله قرن داشت، به نظر شما جايگاه مسكو در بحث صلح خاورميانه چيست؟
بعد از فروپاشي شوروي عملا امريكا در منطقه خاورميانه يكه‌تاز شد. اين يكه‌تازي مشخص شد نه‌تنها براي خاورميانه بلكه براي تمام جهان ايجاد خطر و نگراني كرد. حملاتي كه امريكا به عراق و افغانستان داشت از جمله اين موارد بود. امريكا در اين سال‌ها باعث جنگ و تنش در خاورميانه بود و فضايي اسلام‌ستيزانه را به وجود آورد. عامل اصلي به وجود آمدن داعش رويكرد امريكا در منطقه بود كه خاورميانه را به خاك و خون كشيدند و دامنه عمليات تروريستي به پايتخت كشورهاي غربي نيز كشيده شد. نكته اينجاست كه يكه‌تازي امريكا به نفع جهان نبوده و نيست. اگر روسيه در اين زمينه بتواند نقشي داشته باشد مي‌تواند به صلح و ثبات در منطقه كمك و مسير تحولات در فلسطين نيز بهبود پيدا كند. اكنون غيبت روسيه، موجب شده اقدامات يكجانبه امريكا در مورد فلسطين و اسراييل فوق‌العاده زياد شود كه همپيمانان غربي امريكا را نيز نگران كرده است. موضوع انتقال سفارت به بيت‌المقدس و ضميمه كردن جولان به حاكميت اسراييل، اين اقدامات يكجانبه‌گرايانه در دوره‌اي كه ساير قدرت‌هاي بزرگ جهاني در اين زمينه حضور نداشته باشند افزايش پيدا مي‌كند. اين‌گونه اقدامات يكجانبه‌گرايانه راه را در برابر هرگونه اقدامي مي‌بندد و صلح خاورميانه را به بن‌بست مي‌كشاند.
با توجه به درگيري روسيه در سوريه اين امكان را دارد كه در صلح خاورميانه مداخله كند؟
درگيري روسيه در سوريه از يك حيث براي اين كشور اعتباري فراهم كرده كه مي‌تواند يك مداخله هدفمند داشته باشد. چرا كه تحولات سوريه به سود دولت سوريه پيش رفت و حكومت مركزي توانست بر اوضاع مسلط شود. حتي كشورهاي عربستان و امارات نيز مشاهده كردند كه روسيه تبديل به يك كشور تاثيرگذار شده و به سمت مسكو روي آوردند. اما در سوي ديگر افكار عمومي به دليل اتفاقاتي كه در سوريه رخ داد، نسبت به دخالت روسيه چندان بازتاب مثبتي را شاهد نبوديم و يك نوع بدبيني نسبت به اين مداخله در افكار عمومي به وجود آمد. اگر روسيه بتواند اين مساله را حل كند گام مهمي برداشته است. يكي از راه‌هاي اصلي آن نيز توجه به بحث فلسطين است و اگر به حقوق مردم فلسطين احترام بگذارد، مي‌تواند به تدريج بر افكار عمومي نيز تاثير مثبت بگذارد.
آيا روسيه به عنوان يك قدرت بزرگ توان توازن‌بخشي به معادلات خاورميانه را دارد يا خير؟
اين موضوع بستگي به عوامل ديگري دارد. اگر عاملي مانند امريكا با توجه به رويكرد ترامپ از منطقه عقب‌نشيني كند، خلأيي را در منطقه ايجاد مي‌كند كه روسيه مي‌تواند با قدرت بيشتري عمل كند. در مجموع روسيه نسبت به رقباي اصلي خود مانند امريكا، فرانسه و بريتانيا در منطقه قدرت محدودي دارد و نمي‌توان انتظار داشت كه اگر اين كشورها به شكل فعال در منطقه عمل كنند روسيه بتواند توازني را ايجاد كند. ولي به هرحال مي‌تواند موضع فلسطيني‌ها را در موضوع صلح تقويت كند.
آيا به نظر شما در صورت نزديكي حماس با روسيه به رابطه اين گروه با ايران آسيبي وارد مي‌شود يا اينكه باعث تقويت محور مقاومت خواهد شد؟
تصور من اين است كه بهبود روابط بايد مورد تاييد ايران باشد و چه بسا اينكه ايران تلاش كرده است كه اين روابط به چنين نقطه‌اي برسد. به هرحال نزديكي روابط ميان حماس و روسيه به نفع ايران است. از هر دو طرف براي ايران منفعت دارد. واقعيت آن است كه مقبوليت بيشتر حماس در سطح بين‌الملل به ايران نيز كمك خواهد كرد. از طرف ديگر نيز ايران مايل است كه روسيه با يك قدرت و وزن بيشتري وارد مساله فلسطين شود و سياست سنتي مسكو در راستاي دفاع از سازمان‌هاي فلسطيني را نيز بار ديگر احيا كند. از همين رو اين نزديكي به نفع ايران است و احتمالا عامل به وجود آمدن اين شرايط را مي‌توان ابتكار ايران دانست و حتي اگر اين موضوع بر مبناي ابتكار ايران نباشد از آن استقبال خواهد كرد.
ايران نبايد نگران كمرنگ شدن نقشش در بحث حماس و موضوع فلسطين باشد؟
واقعيت آن است كه اين گونه نيست. اكنون ايران در سطح بين‌المللي به خصوص در بحث حمايت از سازمان‌هاي فلسطيني از جمله حماس به‌شدت تحت فشار است. زيرا كشورهاي غربي به صورت دايم در حال اتهام‌زني به ايران در بحث ارسال سلاح براي گروه‌هاي فلسطيني هستند. اما اگر قدرتي مثل روسيه وارد شود و حماس را به رسميت بشناسد و با آن وارد گفت‌وگو شود از نظر بين‌المللي حماس در موقعيت بهتري قرار مي‌گيرد و فشارها در اين زمينه روي ايران اثر سابق خود را نخواهد داشت.
اگر قدرتي مثل روسيه وارد شود و حماس را به رسميت بشناسد و با آن وارد گفت‌وگو شود از نظر بين‌المللي حماس در موقعيت بهتري قرار مي‌گيرد و فشارها در اين زمينه برروي ايران اثر سابق خود را نخواهد داشت.
روسيه نسبت به رقباي اصلي خود مانند امريكا، فرانسه و بريتانيا در منطقه قدرت محدودي دارد و نمي‌توان انتظار داشت كه اگر اين كشورها به شكل فعال در منطقه عمل كنند روسيه بتواند توازني را ايجاد كند. ولي به هرحال مي‌تواند موضع فلسطيني‌ها را در موضوع صلح تقويت كند.
حماس و همچنين سازمان‌هاي فلسطيني از كمبود و فقر حمايت قدرت‌هاي بزرگ رنج مي‌برند. در حالي كه رقيب گروه‌هاي فلسطين اسراييل است از حمايت كامل امريكا برخوردار است.