بزرگ‌ترين خط لوله انتقال گاز راه‌اندازي شد
پوتين با خط لوله «قدرت سيبري» به‌دنبال چيست؟
گروه اقتصادي
اوايل هفته جاري ولاديمير پوتين و شي جين پينگ، روساي جمهور روسيه و چين خط لوله انتقال گاز «قدرت سيبري» (Power of Siberia) را راه‌اندازي كردند. اين خط لوله كه از سخت‌ترين مسيرها عبور مي‌كند، يكي از سه پروژه انتقال گاز روسيه به جهان است. روسيه در نظر دارد با راه‌اندازي دو پروژه ديگر گازرساني، خود را به مهم‌ترين و بزرگ‌ترين صادركننده گاز در جهان بدل كند.
پس از يك دهه چانه‌زني، سرانجام در سال 2014 قراردادي به ارزش 400 ميليارد دلار بين چين و روسيه براي انتقال روزانه 10 ميليون مترمكعب گاز امضا شد. هر چند در آن دوره ساخت خط لوله سه هزار كيلومتري بين روسيه و شهر بلاگووشچنسك در مرز چين آن هم در شرايط باتلاقي و سرماي منطقه به ميزان منفي 40 درجه، بسيار سخت و طاقت‌فرسا به نظر مي‌رسيد، اما بعد از گذشت پنج سال و با پايان رسيدن كار راه‌اندازي اين خط لوله روز يكشنبه پمپاژ گاز به درون آن آغاز شد. اين خط لوله در شرايطي كه رابطه روسيه با غرب به دليل جريان شبه‌جزيره كريمه، جنگ تجاري امريكا با چين و نياز مبرم چين به انرژي و همچنين تحريم‌هاي امريكا عليه كرملين بسيار تيره است، مي‌تواند به مهم‌ترين برگ برنده پوتين در مناسبات انرژي جهان تبديل شود. هرچند نبايد از اين نكته غافل شد كه به دليل تحريم‌هاي امريكا عيله روسيه، پوتين به دنبال مقابله با ترامپ با هزينه كم است و چه مقابله‌اي بهتر از تامين انرژي براي رقيب تجاري آن هم به مدت 30 سال.
تغيير مناسبات انرژي جهان
تحريم روسيه توسط امريكا و همراهي برخي از اتحاديه اروپا با آن سبب افت صادرات گاز روسيه به غرب شد. باوجود تحريم‌هاي گسترده بين‌المللي كه متوجه بخش انرژي و مالي روسيه بود، اما اين كشور توانست بازار گازي در شرق پيدا كند كه حتي مي‌توانست هزينه‌هاي به مراتب كمتر از صادرات گاز به اروپا داشته باشد. چين بزرگ‌ترين مصرف‌كننده و واردكننده انرژي در جهان است كه طبق گزارش آژانس بين‌المللي انرژي، در يك دهه اخير رشد مصرفي خيره‌كننده داشته به گونه‌اي كه در دو سال اخير افزايش 33 درصدي در مصرف انرژي توسط اين اقتصاد نوظهور اتفاق افتاده است. از سوي ديگر واردات گاز توسط چين نيز روند رو به‌رشدي داشته و در سال 2018 به 43 درصد رسيده است. از اين مقدار دوپنجم آن از طريق خط لوله گاز آسياي ميانه- چين و مابقي ال‌ان‌جي و عمدتا از استراليا، قطر، مالزي و اندونزي بوده است.
اهميت گاز روسيه براي چين زماني روشن مي‌شود كه دولت پكن ميليون‌ها كارخانه و خانه را وادار كرده سوخت خود را از زغال‌سنگ به گاز تغيير دهند تا از انتشار دي‌اكسيدكربن بيشتر جلوگيري شود. نكته ديگري كه بايد به آن اشاره كرد، سهم روسيه از بازار انرژي است. در چند سال اخير توليد نفت شيل امريكا با جهش بسياري همراه بوده و در ماه‌هايي از سال جاري ميلادي حتي از كشورهاي مهم توليدكننده نفت مانند روسيه و عربستان نيز فراتر رفته است. با وجود جنگ تجاري و بدبيني نسبت به آينده جهان، افق تقاضاي نفت با روند كاهشي روبه‌رو مي‌شود. در واقع روسيه درصدد است با راه‌اندازي خط لوله انتقال گاز به شرق و غرب جايگاه خود را به عنوان مهم‌ترين بازيگر بازار انرژي تثبيت كند.
گردش به شرق از مدت‌ها پيش
روسيه از مدت‌ها پيش به شرق گرايش داشت، چراكه مي‌دانست عطش اقتصادهاي نوظهوري مانند چين و هند به انرژي سيري‌ناپذير بوده و هر روز نيز بر آن افزوده مي‌شود. پوتين از مدت‌ها پيش درصدد راه‌اندازي مجراي گازي با قدرت بالاي پمپاژ گاز بوده است. «قدرت سيبري» علاوه بر آنكه مي‌تواند نياز به انرژي اقتصادهاي نوظهور را تامين كند، بخشي از طرح كاهش وابستگي روسيه به تقاضا‌كنندگان اروپايي نيز هست. پوتين به خوبي مي‌داند تقاضاي انرژي اقتصادهاي در حال توسعه آسيايي نمي‌تواند با يك يا دو كشور تامين شود براي همين اين خط لوله را به عنوان يك منبع حياتي براي عرضه انرژي در دوره زماني بلندمدت ارايه مي‌دهد. ديميتري پسكوف، سخنگوي كرملين در خصوص «قدرت سيبري» معتقد است مجري اين طرح قرار است با ارسال روزانه 9 ميليون مترمكعب گاز از طريق اين خطوط لوله، به ظرفيت حداكثري انتقال گاز توسط اين پروژه در سال 2025 برسد. الكساندر مدودف، معاون شركت گازپروم كه مجري اين طرح است، در خصوص اهميت استراتژيك اين پروژه براي شركتش گفت: «مسير انتقال گاز به شرق از اهميت به مراتب بالاتري نسبت به غرب برخوردار است.» شايد بتوان اذعان كرد اهميت بيشتر شرق براي روسيه از آنجايي نمود بيروني مي‌يابد كه بسياري از كشورهاي غربي در خصوص ماجراي كريمه موضع‌گيري كرده و روسيه را متهم و تحريم كرده و قدري از تقاضاي نفت خود از اين كشور را نيز كاهش دادند. نقطه عطف درگيري‌هاي سياسي روسيه با غرب، در بسته شدن خط لوله انتقال گاز به اروپا توسط اوكراين بود. البته روسيه در نظر دارد با راه‌اندازي دو خط لوله ديگر، اوكراين را دور زده و به اروپا گاز عرضه كند. يكي از اين خط لوله‌ها، «ترك استريم» است كه با توجه به نزديكي اردوغان و پوتين به نظر مي‌رسد در اوايل سال آينده ميلادي راه‌اندازي شود.
سال گذشته گازپروم نزديك به200 ميليارد مترمكعب گاز به اروپا صادر كرد كه معادل تقريبا 40 درصد نيازهاي اين قاره بود.
دست بالاي روسيه در مذاكرات گاز با «قدرت سيبري»
روابط بين روسيه و غرب پس از مناقشات سياسي و در نهايت الحاق كريمه به فدراسيون روسيه در سال 2014 به تيرگي گراييد، به‌خصوص اينكه مهم‌ترين خط لوله انتقال گاز كه از اوكراين مي‌گذشت به دليل ترس از اقدامات خرابكارانه تا مدت‌ها قطع بود. راه‌اندازي «قدرت سيبري» دست روسيه را براي مذاكرات بر سر قراردادهاي گازي با كشورهاي اروپايي تقويت مي‌كند به‌خصوص اينكه انتقال گاز از طريق اين خط لوله بسيار ارزان‌تر از انتقال از طريق ال‌ان‌جي است. از سوي ديگر گازپروم در حال احداث يك خط لوله جديد است كه از زير درياي بالتيك مي‌گذرد. اين خط لوله كه به «نرد استريم2» معروف است، در صورت بالا گرفتن تنش‌هاي روسيه مي‌تواند بدون نياز به خط لوله خود در اوكراين، گاز را به جهان صادر كند. اين خط لوله مي‌تواند اروپاي غربي را بر خلاف ميلش به گاز روسيه وابسته‌تر كند. هدف پوتين از راه‌اندازي بزرگ‌ترين خط لوله انتقال گاز مشخص است، جريان پيدا كردن ارزان گاز روسيه به كشورهاي غربي كه تاكنون در مقابل خريد آن به دليل تحريم‌هاي امريكا مقاومت مي‌كردند. اين در حالي است كه بسياري از كشورهاي اروپاي شرقي از ترس مواضع سختگيرانه و تحريم‌هاي مستقيم امريكا در حال كاهش خريد از گازپروم هستند. هر چند روسيه كار سختي در پيش دارد، چراكه كشورهاي اروپاي شرقي، مركزي، امريكا و اوكراين با راه‌اندازي هر خط لوله‌اي توسط روسيه مخالف هستند. به گمان آنها اين خطوط لوله باعث وابستگي بيشتر اروپا به گاز روسيه مي‌شود. چندي پيش ترامپ اعلام كرد اگر «نرد استريم2» راه‌اندازي شود، تمام كساني كه در راه‌اندازي آن دست دارند را تحريم مي‌كند.