3 روز تا پايان سال 2019 ميلادي باقي مانده؛ 3 روز تا آغاز شمارش معكوس آنچه در گزارش 2018 دفتر مقابله با موادمخدر و جرم ملل متحد UNODC به عنوان «انفجار بمب اعتياد» مورد هشدار قرار گرفت.
گزارش 2018 سازمان ملل از وضعيت توليد، قاچاق، توزيع منطقه‌اي و مصرف موادمخدر و روانگردان‌ها در جهان، در مقايسه با گزارش سال‌هاي پيش از 2017، نگراني‌هاي جدي‌تر و هولناك‌تري داشت. افزايش 5 درصدي كشفيات ترياك، افزايش 13 درصدي كشفيات هرويين و افزايش 33 درصدي كشفيات مورفين، مويد اين واقعيت است كه شبكه جهاني قاچاق موادمخدر، همچنان بيشترين فعاليت خود را بر سرمايه‌گذاري بابت توليد هرچه بيشتر مخدرهاي برپايه ترياك صرف مي‌كند و نگراني عمده دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد اين است كه بيشترين كشفيات مخدرها در قاره آسيا و مسير بالكان (81 درصد) بوده و پس از آن، شبكه پليسي قاره اروپا، سهم 13 درصدي كشفيات را دارد. اين تفاوت معنادار ميزان كشفيات، متوجه اين واقعيت نگران‌كننده است كه فاصله كوتاه كشورهاي حوزه آسيا و بالكان تا قطب توليد ترياك، هرويين و مورفين جهان؛ افغانستان، اين مسير امن و كم‌هزينه را براي شبكه ترانزيت مهيا كرده كه ضمن جابه‌جايي اوزان بالا از شاهراه‌هاي داخلي و برون‌مرزي قاره آسيا به مقصد قاره سبز، در اين مسير مشتريان دايمي را شناسايي كرده و به بازارهاي پايداري دست پيدا كند كه قطعا، سود نهايي، چند صد برابر تخمين اوليه از تراز اقتصادي عرضه و تقاضا در قاره اروپاست. تا امروز، هنوز هيچ پيش‌بيني تازه‌اي از آينده كشت خشخاش و توليد ترياك، مورفين و هرويين در افغانستان مطرح نيست اما گزارش 2018 UNODC اين تاكيد را دارد كه تا پايان سال 2017، كشت خشخاش در منطقه مثلث طلايي - لائوس، كامبوج و ميانمار - و مكزيك (توليدكننده سنتي ترياك در امريكاي جنوبي) هم افزايش يافته و حالا، بيش از 367 هزار هكتار از زمين‌هاي واقع در آسياي جنوب شرقي و امريكاي لاتين هم بايد به زمين‌هاي زير كشت خشخاش در افغانستان اضافه شود كه با تجميع اين وسعت كه بعيد به نظر مي‌رسد در سال 2018، رو به كاهش رفته باشد، حدود 700 هزار هكتار زمين در كشورهاي فقير آسيا و امريكاي لاتين، زير كشت خشخاش است كه در اولين برآورد نسبي، مي‌توان پيش‌بيني كرد كه در سال 2018، انبارهاي افغانستان، ميانمار و مكزيك، حداقل 14 هزار تن ترياك در خود جا داده كه اين مقدار، براي توليد 14 هزار كيلو هرويين كفايت مي‌كند.
در گزارش 2018 سازمان ملل هم اين عدد مورد تاييد قرار گرفته كه افغانستان تا پايان 2017، 7790 تن ترياك توليد كرده كه از اين ميزان، بيش از 6 هزار تن ترياك، به لابراتوارهاي توليد هرويين در افغانستان فرستاده خواهد شد تا براي استحصال 486 الي 736 تن هرويين صادراتي با خلوص بالا، فرآوري شود. نكته ديگري كه حالا نگراني جدي دولت‌هاي جهان را رقم زده، بنا بر گزارش سازمان ملل، تا پايان سال 2017، 275 ميليون نفر از جمعيت جهان، مصرف‌كننده انواع مواد اعتيادآور بوده‌اند (بيش از 128 ميليون نفر، مصرف‌كننده مخدرهاي بر پايه ترياك و آمفتامين‌ها) و تعداد مصرف‌كنندگان حشيش هم به 188 ميليون نفر افزايش يافته است. در گزارش UNODC، شيوع سالانه مصرف موادمخدر در قاره اروپا 7 دهم درصد برآورد شده به اين معنا كه در صورت ثابت ماندن اين برآورد، سالانه حداقل 5 ميليون نفر به جمعيت معتادان در قاره اروپا اضافه مي‌شود.
پس از رونمايي از گزارش 2018 دفتر مقابله با موادمخدر و جرم سازمان ملل، الكساندر فدولوف؛ نماينده مقيم UNODC در تهران در گفت‌وگوي كوتاهي با «اعتماد» تاييد كرد كه بنا به گزارش مركز مونيتورينگ اعتياد و مصرف موادمخدر اروپا EMCDDA، هنوز پرمصرف‌ترين موادمخدر در قاره اروپا، ترياك و هرويين است و اين اعلام به اين معناست كه شبكه جهاني قاچاق موادمخدر، با وجود آنكه تا امروز، به سطح مناسبي از عرضه و تقاضا براي مت‌آمفتامين رسيده و حالا در كل دنيا، 29 ميليون نفر مشتري «شيشه» هستند، اما هنوز راغب نيست رده مخدرهاي برپايه ترياك را تنزل دهد. با چنين شرايطي، سه ضلع «مثلث طلايي» و افغانستان و پاكستان در منطقه «هلال طلايي» با سوءاستفاده از فساد دولت‌هاي‌شان، با سوءاستفاده از آشوب داخلي و سايه گسترده ناامني بر مناطق زير كشت خشخاش كه هر روز در شناسنامه جغرافيايي اين كشورها، سهم بيشتري مي‌گيرد، همچنان براي تغذيه بازار تشنه ترياك و هرويين و مورفين خواهند تاخت و اين، نمايه پيش روي جهان براي سال نوي ميلادي است.
حميد صرامي، مدير كل آموزش و تحقيقات ستاد مبارزه با موادمخدر در گفت‌وگو با «اعتماد» و با نگاهي به گزارش 2018 ملل متحد، وضعيت بازار جهاني عرضه و تقاضاي موادمخدر در سال 2020 را تحليل كرده است.
به عنوان يك پژوهشگر، درباره گزارش 2018 دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل و آينده توليد، قاچاق، توزيع و مصرف مواد مخدر و روانگردان در جهان چه تحليلي داريد؟
چشم‌انداز اين گزارش و وضعيت مقابله و مبارزه با قاچاق مواد مخدر در جهان، چشم‌اندازهاي مثبتي نيست. اعداد و ارقام اين گزارش و روند فعاليت شبكه‌هاي قاچاق نشان مي‌دهد كه طي 5 سال آينده - 2020 تا 2025- با انفجار توليد و مصرف مواد مخدر و روانگردان در جامعه جهاني مواجه خواهيم شد و هشدار نگران‌كننده اين است كه مصرف غيرقانوني داروهاي اعتيادآور، كانابيس (حشيش) و مت‌آمفتامين (شيشه) در تمام كشورها رشد چشمگيري خواهد داشت در حالي كه اعداد و نمودارهاي گزارش 2018 سازمان ملل نشان مي‌دهد كه در 5 سال پيش‌رو، با كاهش سن مصرف، افزايش ورود زنان، افزايش ورود افراد تحصيلكرده و افزايش ورود شاغلان به چرخه مصرف مواجه خواهيم شد. اعدادي كه در اين گزارش ثبت شده، متاسفانه نشان مي‌دهد كه گويا عزم جدي در جامعه جهاني براي كنترل مصرف مواد مخدر و روانگردان وجود ندارد، چون سال 2009 و در زمان برگزاري اولين مجمع سازمان همكاري شانگهاي با موضوع مبارزه با قاچاق مواد مخدر با حضور 15 كشور حوزه توليد و قاچاق ترياك، تعداد مصرف‌كنندگان مواد مخدر در جهان، 25 ميليون نفر بود و حالا گزارش 2018 ملل متحد به ما مي‌گويد كه اين عدد، ظرف 10 سال به 275 ميليون نفر رسيده است. معناي اين افزايش و اين تعداد مصرف‌كننده مواد مخدر اين است كه در فاصله سال‌هاي 2009 تا 2019 با وجود كنوانسيون 1961 (معاهده بين‌المللي سال 1961 براي ممنوعيت توليد و عرضه غيرقانوني داروهاي اعتيادآور بر پايه شاهدانه) كنوانسيون 1971 (معاهده بين‌المللي سال 1971 براي كنترل عرضه غيرقانوني داروهاي روانگردان از نوع آمفتامين، باربيتورات‌ها، بنزوديازپين‌ها و مكمل معاهده 1961) پروتكل الحاقي 1972 (معاهده بين‌المللي سال 1972 براي اصلاح كنوانسيون 1961 كه در زمان برگزاري نشست تصويب اين معاهده، سازمان بهداشت جهاني، شوراي كنترل بين‌المللي مواد مخدر و سازمان بين‌المللي پليس جنايي INTERPOL هم حضور داشتند) كنوانسيون 1988 (معاهده بين‌المللي سال 1988 با توسعه ابعاد مبارزه با قاچاق مواد مخدر از جمله مبارزه با پولشويي و كنترل پيش‌سازهاي توليد مخدرها و روانگردان‌ها و همچنين استرداد قاچاقچيان مواد مخدر) و بيانيه سياسي كاهش تقاضاي 1998 (جلسه ويژه مجمع عمومي سازمان ملل متحد در مورد معضل جهاني مواد مخدر UNGASS كه ژوئن 1998 در نيويورك برگزار شد) و جلسات پي در پي كميسيون مواد مخدر سازمان ملل CND و نظارت‌هاي هيات بين‌المللي كنترل مواد مخدر INCB، روند مصرف رو به افزايش بوده و اين افزايش، بنا بر نمودارهاي گزارش 2018 سازمان ملل، همچنان ادامه خواهد داشت. واقعيت اين است كه صرف ارايه اين‌گونه گزارش‌ها، براي كنترل اين وضعيت نگران‌كننده، كفايت نمي‌كند و بايد تمهيدات جدي براي جلوگيري از توسعه كشت خشخاش و جلوگيري از شيوع مصرف غيرمجاز داروهاي اعتيادآور و به‌خصوص، كنترل تغييرات پي در پي الگوي مصرف و به ويژه، چند مصرفي (POLY DRUG USE مصرف تركيبي مخدر/ روانگردان/ الكل/ دارو براي دريافت همزمان لذت تخديري و انرژي‌زايي كه معمولا يكي از اين مواد، پايه مصرف است و ماده دوم يا سوم يا چهارم، نقش پاكسازي عوارض ماده پايه را دارد) اتخاذ شود. سوال اساسي اين است؛ كشورهاي غربي و به ويژه سازمان ملل متحد، براي مهار اين روند چه برنامه‌هايي دارند؟ صرف ارايه توصيه‌هايي به دولت‌ها درباره لزوم توسعه برنامه‌هاي پيشگيرانه و سياست‌هاي درماني يا حتي مقابله با قاچاق مواد مخدر، حرف‌هاي فانتزي و شيك است چون ظرف 10 سال، جمعيت مصرف‌كننده مواد مخدر، 10 برابر شده و از 25 ميليون نفر به 275 ميليون نفر رسيده. امروز بايد از دولت‌ها پرسيد براي كنترل اين اعداد چه برنامه‌اي دارند؟
گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد تاييد مي‌كند كه محبوب‌ترين ماده مخدر در قاره اروپا هرويين است آن هم در حالي كه فاصله اين قاره تا قطب توليد كوكايين؛ امريكاي لاتين، بسيار كمتر از فاصله اروپا تا قطب توليد هرويين؛ افغانستان است و حتي كوتاهي اين مسير باعث مي‌شود هرويين، ارزان‌تر و از كانال‌هاي امن‌تر به دست شبكه‌هاي منطقه‌اي برسد. تحليل شما از اين موضوع چيست؟ چرا شيوع مصرف هرويين در قاره اروپا، بيشتر از كوكايين است؟ اين احتمال وجود دارد كه اتاق فكر قاچاق مواد مخدر، حتي سليقه بازار را هم به ميل خودش تغيير دهد؟
البته گزارش 2018 ملل متحد نشان مي‌دهد كه مصرف كوكايين در جامعه جهاني در سال‌هاي آينده رو به افزايش خواهد رفت و شايد هم اين سوال شما درست باشد. شايد اتاق فكر در تعيين ذائقه بازار نقش دارد اما چرايي تفاوت الگوهاي مصرف در كشورها؛ اينكه در يك كشور، هرويين محبوبيت بيشتري دارد و در كشوري ديگر، كوكايين، بيشتر فروش مي‌رود و حتي در كشوري، چند مصرفي رايج‌تر است، بسيار پيچيده است و شايد فقط بتوان گفت اگر اتاق فكري براي بازار و روند عرضه و تقاضا، سياستگذاري مي‌كند، مايل است كه فعلا، الگوي غالب جهان، كانابيس باشد و مت‌آمفتامين، در رده دوم قرار بگيرد كه البته افزايش شيوع مصرف كانابيس هم بسيار غيرمنطقي است.
غيرمنطقي به چه معنا؟
به اين معنا كه افزايش شيوع مصرف آن هم در فاصله دو سال، نبايد به چنين عددي برسد و اين اعداد، نشان مي‌دهد كه سيستم هوشمند اعتياد يا به قول شما، اتاق فكر شبكه جهاني قاچاق، با افزايش تبليغات براي كانابيس در شبكه‌هاي غيرقانوني
BLACK MARKET به دنبال جذب مشتريان جديد براي مت‌آمفتامين است.
يعني كانابيس در حال تبديل به دروازه ورود به مصرف مت‌آمفتامين است؟
دقيقا و اگر اين اتفاق رخ بدهد، سود بسيار بيشتري به جيب شبكه جهاني قاچاق مواد مخدر سرازير مي‌شود و اين فرضيه را تاييد مي‌كند كه اين شبكه، با بهره از يك سيستم هوشمند و پويا، با يك نگاه فعال و ديناميك به زمانبندي تغيير الگوهاي مصرف، به دنبال جذب مشتري بيشتر است كه نتيجه نهايي اين هدف‌گذاري، نابود كردن نسل‌ها، برهم زدن توسعه پايدار كشورها و البته توسعه اقتصاد سياه پي‌ريزي شده بر درآمدهاي كثيف است.
و تاثيرگذاري بر اقتصاد كلان كشورهاي مقصد؟
قطعا، وقتي مي‌گوييم اين شبكه براي ضربه زدن به توسعه پايدار هدف‌گذاري كرده، به اين معناست كه بافت اجتماعي و بافت اقتصادي جوامع را مورد آسيب قرار دهد. ضربه به بافت اقتصادي، دستيابي دولت‌ها به توسعه پايدار را مختل مي‌كند و ضربه به بافت اجتماعي، انسجام و سرمايه اجتماعي كشورها را درهم مي‌شكند كه متاسفانه امروز، شاهد هر دو اتفاق در جهان هستيم.
به عنوان يك پژوهشگر، اين نگراني را داريد كه كارتل‌هاي مواد مخدر بتوانند به بازارهاي بزرگ اقتصادي جهان ورود پيدا كنند؟
قطعا شرايط تمام كشورها تا سال 2025 از بابت مقابله با قاچاق مواد مخدر، يك چشم‌انداز منفي است و پيش‌بيني من اين است كه توسعه اين اقتصاد سياه، شرايط دشوارتري را براي كشورها رقم خواهد زد كه در صورت تحقق چنين اتفاقي، دور از انتظار نيست كه بافت اقتصادي كشورها هم آسيب‌هاي جدي‌تر و جديدتري را متحمل شود.
حتي در كشورهاي پيشرفته؟
اين اتفاق، بيشتر براي كشورهاي در حال توسعه رخ خواهد داد، چون هوشمندي كشورهاي توسعه يافته براي مقابله با قاچاق مواد مخدر و آسيب‌هاي آن، به بلوغ نسبي رسيده اما كشورهاي عقب‌مانده و در حال توسعه، حتما از بابت توسعه ريشه‌هاي شبكه قاچاق مواد مخدر، لطمه جدي مي‌خورند.