بيانيه 55 بندي نشست برلين براي صلح در ليبي
با محور تشديد تحريم تسليحاتي
آيا بيانيه‌ها بحران ليبي را حل مي‌كنند؟
شهاب شهسواري
كشورهاي اروپايي در پي نشست روز يكشنبه برلين اعلام آمادگي كرده‌اند كه براي كنترل اوضاع در ليبي و حفاظت از صلح به اين كشور نيروي نظامي اعزام كنند. لورنزو گوئريني، وزير دفاع ايتاليا و آنگرت كرمپ كارنبائر، وزير دفاع آلمان تاييد كرده‌اند كه در صورت تصويب شوراي امنيت سازمان ملل متحد حاضر به اعزام نظاميان خود براي حفاظت از صلح در ليبي هستند. بوريس جانسون، نخست‌وزير بريتانيا هم تاكيد كرده است «اگر صلحي وجود داشته باشد، آماده اعزام نيروهاي حافظ صلح به ليبي هستيم.» نشست برلين، پنجمين نشستي است كه در طول دو سال گذشته براي پيدا كردن راهكار سياسي در ليبي برگزار مي‌شود، پاريس، رم، مسكو و ابوظبي ميزبان كنفرانس‌هاي مشابهي بوده‌اند كه هيچ يك به جلوگيري از ادامه تنش‌ها در ليبي منجر نشد. با اين حال نشست برلين با حضور روساي جمهور و نخست‌وزيران روسيه، تركيه، فرانسه، مصر، ايتاليا و بريتانيا به ميزباني مشترك صدر اعظم آلمان و دبيركل سازمان ملل متحد و حضور وزراي خارجه كشورهايي چون امارات متحده عربي و امريكا، رييس كميسيون، رييس شورا و هماهنگ‌كننده ارشد سياست خارجي اتحاديه اروپا و روساي جمهور الجزاير و جمهوري دموكراتيك كنگو و نماينده چين، بلندپايه‌ترين نشست ميان بازيگران اصلي بحران ليبي بود كه تاكنون برگزار شده بود.
بيانيه پاياني اين نشست در 55 ماده عمدتا بر حفظ آتش‌بس، ممنوعيت صادرات سلاح به ليبي، تشكيل كميته بين‌المللي تحت نظارت سازمان ملل متحد بر اجراي آتش‌بس، عدم دخالت طرف‌هاي خارجي، تقسيم منابع نفت خام ميان طرف‌هاي درگير و آغاز روند گفت‌وگوهاي سياسي براي برگزاري انتخابات و تشكيل دولت تاكيد دارد. بر اساس برخي گزارش‌ها، خليفه حفتر، نظامي پيشين ليبيايي- امريكايي كه رهبري گروه شبه نظامي قدرتمند ارتش ملي ليبي تحت حمايت امارات متحده عربي، مصر، عربستان سعودي و فرانسه را در اختيار دارد از امضاي بيانيه پاياني خودداري كرده است. همچنين به نوشته رسانه‌ها رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه با همراهي تعدادي از اعضاي هياتش محل كنفرانس را پيش از برگزاري ضيافت شام ترك كرده است. هر چند به نوشته خبرگزاري تاس روسيه، ترك جلسه پيش از پايان برنامه‌ها به معناي مخالفت تركيه به نتايج اين اجلاس نبود. امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه كه كشورش يكي از اصلي‌ترين حاميان خليفه حفتر، فرمانده شبه نظاميان مخالف دولت به رسميت شناخته شده بين‌المللي است در اين نشست بدون نام بردن از تركيه و روسيه با اظهارات تندي خواهان عقب‌نشيني و خروج همه نيروهاي خارجي از خاك ليبي شد. تيم ايتون، پژوهشگر موسسه چتم‌هاوس چندان نسبت به نتايج عملي اين نشست خوشبين نيست. او به الجزيره مي‌گويد:«گزارش‌هاي اوليه از نتيجه نشست، نشان‌دهنده امضاي يك بيانيه پاياني است كه بيش از هر چيز يك توافق شفاهي است و فقط در صورتي قابل اجراست كه اراده همه طرف‌ها كاملا بر اجراي آن باشد، اما اگر اتهام‌ها در مورد نقض آتش‌بس همزمان با برگزاري اين نشست درست باشد خيلي زود همه نتايج اين نشست هم زير سوال مي‌رود. خيلي زود روشن مي‌شود كه آيا اراده‌اي براي اجراي نتايج نشست برلين وجود دارد يا نه.» اين پژوهشگر مسائل شمال آفريقا و خاورميانه معتقد است:«نشست برلين مي‌توانست يك گام مهم رو به جلو باشد اما تجربيات پيشين از فقدان اراده بين‌المللي براي اجراي كامل تحريم تسليحاتي ليبي نشان مي‌دهد كه نتايج اين نشست را نمي‌توان جدي گرفت.»
بر اساس گزارش‌هاي خبري، شركت ملي نفت ليبي كه تحت نظارت دولت وفاق ملي در طرابلس فعاليت مي‌كند، روز يكشنبه همزمان با برگزاري نشست برلين اعلام كرد كه شبه نظاميان تحت فرمان خليفه حفتر خط لوله نفت شهر بندري زاويه را بسته‌اند و صادرات نفت خام توليدي ميدان‌هاي نفتي الشراره و الفيل ليبي را متوقف كرده‌اند. يك روز قبل از آن هم شبه نظاميان با حمله به تعدادي از ميادين نفتي در شرق ليبي، توليد نفت در اين ميادين را متوقف كرده بودند. روز يكشنبه همچنين گزارش‌هايي از حملات هوايي و توپخانه‌اي از سوي شبه نظاميان تحت فرمان خليفه حفتر به طرابلس، پايتخت منتشر شد، حملاتي كه مي‌تواند نخستين نقض فاحش آتش‌بسي باشد كه يك هفته قبل از آن و در پي ديدارهاي پشت سر هم ولاديمير پوتين با آنگلا مركل و رجب طيب اردوغان اعلام شده بود.
ليبي از سال 2011 و از زمان دخالت ناتو براي بركناري نظام حاكم در اين كشور در بحران داخلي قرار دارد و گروه‌هاي مسلح متعدد در اين كشور در حال نبرد با يكديگر هستند. از همان زمان نيز شوراي امنيت سازمان ملل متحد، تحريم تسليحاتي بين‌المللي عليه اين كشور را تصويب كرده است. بر اساس قطعنامه 1970 صادرات هر گونه سلاح به ليبي از سوي كشورهاي عضو سازمان ملل متحد ممنوع است. در دو سال گذشته نيز شوراي امنيت با تصويب قطعنامه‌هاي 2292 و 2357 و در سال جاري قطعنامه 2420 به تمديد تحريم تسليحاتي و اجراي دقيق آن از جمله نظارت كامل بين‌المللي بر آب‌هاي ساحلي ليبي و توقيف كشتي‌هاي سلاح در آب‌هاي بين‌المللي نزديك به ليبي راي داده است با اين حال بازيگران قدرتمند حاضر در بحران داخلي ليبي از جمله فرانسه، مصر، امارات متحده عربي و روسيه بدون كوچك‌ترين توجهي به اين قطعنامه‌ها به شكل دايم در حال صادرات انواع سلاح‌ها براي استفاده شبه نظاميان تحت فرماندهي خليفه حفتر در جنگ داخلي ليبي هستند. اخيرا با اعلام تركيه براي اعزام نظاميانش به ليبي يك بازيگر تازه نيز به شركت‌كنندگان در اين بحران اضافه شده است. گروهي از كشورهاي اروپايي ادعا كرده‌اند كه دولت تركيه به تازگي تعدادي از شبه نظاميان مخالف دولت سوريه را براي حفاظت از دولت وفاق ملي طرابلس به اين كشور منتقل كرده است.
وسواس امريكايي در مورد ايران
در شرايطي كه تصاوير منتشر شده از نشست برلين، گفت‌وگوها و رايزني‌هاي سران قدرت‌هاي جهاني را بدون حضور مايك پمپئو، وزير خارجه امريكا نشان مي‌دهد، مايك پمپئو تلاش كرد از اين سفر براي ادامه رايزني‌هاي ضد ايراني خود استفاده كند و بر اساس گزارش منتشر شده از سوي وزارت خارجه ايالات متحده امريكا دست كم در 3 ديدار خود با جوزپ بورل هماهنگ‌كننده ارشد سياست خارجي اتحاديه اروپا، هايكو ماس وزير خارجه آلمان و عبدالله بن زايد وزير خارجه امارات متحده عربي در مورد ادعاي «نياز به مقابله با اقدامات ثبات‌زدا و تهاجمي ايران در خاورميانه» گفت‌وگو كرده است. بر اساس گزارش‌هايي كه وزارت خارجه امريكا از اين ديدارها منتشر كرده است، وزير خارجه امريكا از فرصت سفر به برلين به جاي گفت‌وگو براي پيدا كردن راهكاري براي حل و فصل مسائل ليبي به رايزني براي تخريب روابط كشورهاي جهان با ايران و توجيه سياست‌هاي ثبات‌زداي امريكا در خاورميانه پرداخته است.