وزير خارجه امريكا بعد از سفر به آفريقا به حاشيه خليج فارس آمد
ترميم شكاف واشنگتن و رياض
شهاب شهسواري
وزير خارجه ايالات متحده امريكا، روز گذشته براي يك سفر سه روزه وارد عربستان سعودي شد. سفر مايك پمپئو به عربستان سعودي در حالي انجام مي‌شود كه به اعتقاد كارشناسان، رابطه دو كشور بعد از 75 سال در بدترين شرايط خود قرار گرفته است، مساله حقوق بشر در عربستان، نگاه كاسبكارانه ترامپ به رياض و ناتواني دو طرف در برآوردن انتظارات يكديگر در مسائل امنيت منطقه‌اي، اصلي‌ترين نقاط اختلاف رياض و واشنگتن هستند. پمپئو كه هفته پيش براي شركت در كنفرانس امنيتي مونيخ، به آلمان سفر كرده‌بود، بعد از اين اجلاس تور خود به كشورهاي آفريقايي را آغاز كرد و بعد از سفر به سنگال، آنگولا و اتيوپي، به حاشيه جنوبي خليج فارس آمده است تا با مقام‌هاي عربستان سعودي گفت‌وگو كند و بعد از آن روز شنبه براي تسليت درگذشت سلطان فقيد عمان، قابوس بن سعيد به مسقط مي‌رود و با مقام‌هاي عمان از جمله سلطان هيثم بن طارق، ديدار و گفت‌وگو خواهد كرد. يكي از دستوركارهاي اعلام شده سفر پمپئو به عربستان سعودي، گفت‌وگو در مورد ايران است. پمپئو پيش از سفر به عربستان تاكيد كرده است كه واشنگتن «هر زمان آماده گفت‌وگو با ايران است» اما فقط در صورتي كه ايران همه پيش‌شرط‌هاي امريكا را از جمله كنار گذاشتن برنامه هسته‌اي و برنامه موشكي، اجرا كند. ادعاي تكراري آمادگي امريكا براي گفت‌وگو با تهران، همزمان با انتشار گزارش‌هايي مطرح مي‌شود كه نشان مي‌دهد امريكا بعد از عمليات تروريستي عليه شهيد سردار سليماني در فرودگاه بغداد، جلوي عربستان را براي گفت‌وگو و حل اختلافات با تهران گرفته است. پمپئو امروز و فردا در ديدارهايش با مقام‌هاي سعودي در مورد ايران، يمن و مساله حقوق بشر گفت‌وگو خواهد كرد. به گفته يك مقام ارشد امريكايي، قرار است مساله معامله قرن و طرح پيشنهادي يكي از بستگان ترامپ براي معامله فلسطين با اشغالگران، در اين سفر مطرح شود.
طعنه و ناسزا به ايران
پمپئو، در طول اين سفر دور و دراز از اروپا به آفريقا و از آنجا به حاشيه خليج فارس، لحظه‌اي از اتهام‌زني به ايران و طعنه زدن به تهران دست نكشيد. وزير خارجه امريكا، هر جا كه رسيد در كنار دستور كار‌هاي اصلي‌اش، از حمله به چين گرفته تا ادعاي توفيق بي‌سابقه اتحاد غرب، از انتقادها به قوانين اصلاحات ارضي آفريقاي جنوبي گرفته تا ادعاي اهميت آفريقا در سياست خارجي دولتش، طعنه و كنايه‌اي هم به ايران زد. او در بدو ورود به سنگال، در گفت‌وگو با ماكي‌سال رييس‌جمهور اين كشور، نسبت به خطر ايران هشدار داد، در آنگولا در مورد خبر ديدار سناتورهاي حزب رقيبش با وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران درشت‌گويي كرد و در اتيوپي از آمادگي كشورش براي گفت‌وگو با ايران به شرط تغيير رفتار بنيادين خبر داد.
مايك پمپئو، به خبرنگاران همراه خود در هواپيمايي كه او را از آديس‌آبابا به رياض مي‌برد، در پاسخ به سوالي در مورد واكنش امريكا به حملات به اهداف امريكايي در عراق، مدعي نقش ايران در اين رويدادها شد و گفت: «من هرگز واكنش خودمان را از پيش اعلام نمي‌كنم. اما ما كاملا آگاهيم كه نبايد اجازه دهيم حملات گروه‌هاي نيابتي ايران در عراق كه زندگي شهروندان امريكايي را به خطر مي‌اندازد، به رويه عادي تبديل شود.» او در پاسخ ديگر در مورد احتمال مذاكره با ايران گفت: «ما آماده گفت‌وگو در هر زماني هستيم. اما آنها بايد به شكل بنيادين رفتارشان را تغيير دهند، اين چيزي است كه ما در طول سه سال گذشته به صورت مستمر از آنها خواسته‌ايم. شما نمي‌توانيد برنامه هسته‌اي خودتان را بسازيد، شما نمي‌تواند تروريسم را در سراسر جهان منتشر كنيد. آنها بايد برنامه موشكي‌شان را به جايي برگردانند كه فقط بتوانند به وسيله آن از خودشان دفاع كنند، نه چيزي بيشتر. هر موقع كه آمادگي داشتند تا سر ميز بيايند و اين اوامر را قبول كنند، آنگاه ما هم آماده‌ايم. ما كنار نمي‌كشيم، مضطرب هم نيستيم، عجله‌اي هم نداريم. سياست فشار ادامه پيدا مي‌كند، فقط كارزار فشار اقتصادي نيست، فشار ديپلماتيك هم هست، منزوي‌سازي از طريق ديپلماسي هم هست.»
حمله به چين و آفريقاي جنوبي
پمپئو، روز چهارشنبه، پيش از ترك اتيوپي به مقصد عربستان، در جلسه كميسيون اقتصادي سازمان ملل براي آفريقا، به‌شدت به چين حمله كرد و سرمايه‌گذاري‌هاي چين در كشورهاي آفريقايي را به قصد ايجاد وابستگي در اين كشورها توصيف كرد و گفت: «كشورها بايد از مقاصد رژيم‌هاي خودكامه و وعده‌هاي توخالي آنها آگاه باشند.... اين كشورها باعث گسترش فساد، وابستگي و بي‌ثباتي مي‌شوند، نه باعث رونق، استقلال و پيشرفت.» پمپئو در اظهاراتي ديگر به دولت آفريقاي جنوبي هم حمله كرد و سياست اصلاحات ارضي اين كشور را «فاجعه‌بار» توصيف كرد. او همچنين از سياست كشورش براي كاهش حضور نظامي در آفريقا حمايت كرد و گفت: «صلح در آفريقايي‌ها بايد توسط آفريقايي‌ها ايجاد شود.» اقدامات خصمانه امريكا، عليه كشورهاي آفريقايي كه پيش از اين به گفته مقام‌هاي آگاه توسط رييس‌جمهور اين كشور «كشورهاي فاضلابي» توصيف شده‌بودند، به‌شدت مورد انتقاد قرار گرفته است. به تازگي امريكا شهروندان نيجريه، تانزانيا، اريتره و سودان را به فهرست شهروندان كشورهايي كه حق سفر به امريكا ندارند اضافه كرده است. پمپئو اولين مقام امريكايي در سطح وزير است كه در يك سال و نيم گذشته به قاره آفريقا سفر مي‌كند.
شكاف عميق در رابطه رياض و واشنگتن
سفر پمپئو به رياض، تنها چند روز بعد از بزرگداشت 75 سالگي سالروز اولين ديدار رهبران امريكا و سعودي انجام مي‌شود، ديداري كه به نوشته روزنامه الرياض عربستان اتحادي پابرجا و رابطه‌اي بي‌همتا ميان دو كشور در سه ربع قرن گذشته ايجاد كرده است. اما كارشناسان وضعيت رابطه ميان واشنگتن و رياض را در شرايط سختي ارزيابي مي‌كنند. ياسمين فاروق، پژوهشگر خاورميانه در بنياد موقوفه كارنگي براي صلح بين‌الملل، معتقد است: «هر چند روايت مقام‌هاي رسمي، رابطه دو كشور را صميمانه و اتحادي هماهنگ توصيف مي‌كنند، اما وقت آن رسيده است كه مقام‌هاي ارشد سعودي و امريكا، بررسي كنند چه بلايي بر سر اين رابطه آمده است.» به اعتقاد اين پژوهشگر مسائل خاورميانه، شكاف ميان رياض و واشنگتن به حدي افزايش يافته است كه مشخص نيست آيا اصولا مسير آنها همراه هم باشد. فاروق معتقد است كه رفتارهاي سعودي، وضعيت اين پادشاهي را در ميان افكار عمومي و سياست‌گذاران امريكايي بدتر كرده است و مي‌نويسد: «عربستان سعودي در استمرار جنگ يمن بي‌پرواتر شده است، شهروندانش را به‌شدت سركوب مي‌كند، از كمپاني‌هاي امريكايي از جمله شبكه اجتماعي توييتر جاسوسي مي‌كند، شهروندان امريكايي را به زندان مي‌اندازد و ادعا مي‌شود كه با اعمال نفوذ در دستگاه قضايي امريكا، شهروندان خود را از رسيدگي قضايي به اتهامات در امريكا فراري مي‌دهد. اين اقدامات باعث شده است كه رفتار عربستان سعودي به‌شدت از سوي رسانه‌هاي امريكايي و نمايندگان كنگره از هر دو حزب مورد انتقاد قرار گيرد.»
به نوشته اين كارشناس، رفتار ترامپ هم به اين اختلافات دامن زده است. ياسمين فاروق مي‌نويسد: «دونالد ترامپ از ابتدا به رابطه با عربستان همانند رابطه با يك مشتري در يك بده‌بستان تجاري نگاه مي‌كرد.... بر خلاف انتظار عربستان سعودي براي اينكه به اين كشور مانند يك متحد جدي نگاه شود ... دولت امريكا به مطالبات سعودي‌ها از جمله حمايت از محاصره قطر، تعهد امنيتي براي دفاع نظامي از عربستان (همچون تعهد امريكا در سازمان پيمان امنيت شمالي) يا حتي واكنش نظامي به حمله [ادعايي] ايران به زيرساخت‌هاي نفتي، پاسخ منفي داده است. دونالد ترامپ به وضوح تاكيد كرده است كه رابطه دو كشور فقط مبتني بر بده‌بستان است، او گفته است كه ايالات متحده ديگر به نفت سعودي نيازي ندارد و فقط پول اين كشور را مي‌خواهد.»
حقوق بشر و بازداشت شهروندان دوتابعيتي
مايك پمپئو در شرايطي به رياض سفر مي‌كند كه سركوب گسترده منتقدان در عربستان، باعث حساسيت شديد افكار عمومي امريكايي شده است. هر چند در دستور كار سفر پمپئو، گفت‌وگو در مورد حقوق بشر هم جزو برنامه‌هاي مذاكراتش با مقام‌هاي عربي ذكر شده است، اما به اعتقاد ناظران اشاره به حقوق بشر در اين سفر يك موضوع تشريفاتي است، چرا كه دولت امريكا نشان داده است چندان اهميتي به رفتارهاي سركوبگرانه و جنايتكارانه پادشاهي سعودي در قبال شهروندان عربستان و حتي شهروندان امريكايي ندارد. روزنامه واشنگتن پست، كه جمال خاشقجي، يكي از نويسندگانش توسط حكومت عربستان در تركيه ترور شد، در يادداشتي به‌شدت از رويكرد ترامپ و پمپئو به عربستان سعودي در حوزه حقوق بشر انتقاد كرده است و مي‌نويسد: «محمد بن سلمان، از زمان ترور خاشقجي دريافته است كه آزاد است بدون هيچگونه عواقبي از طرف امريكا، هر طور مي‌خواهد شهروندان امريكايي را تحت فشار بگذارد.» هيات دبيران واشنگتن‌پست به بي‌توجهي عربستان در رسيدگي به پرونده سعود القحطاني، يكي از متهمان اصلي پرونده ترور جمال خاشقجي و بي‌توجهي پادشاهي سعودي به درخواست‌هاي امريكا به رفع حصر وليد فتيحي و خانواده‌اش كه همگي شهروندي امريكا دارند، بعد از دو سال بازداشت، شكنجه و حصر بدون اتهام اشاره كرده است و مي‌نويسد كه «محمد بن سلمان بدون ترديد به اين نتيجه رسيده است كه مي‌تواند روزنامه‌نگاران، مخالفان و حتي شهروندان امريكايي را بدون هيچ عواقبي در رابطه‌اش با واشنگتن سركوب كند، چرا كه تاكنون هيچ واكنشي به رفتار او وجود نداشته است.»
موضوع حبس يك شهروند دو تابعيتي سعودي-امريكايي و ممنوعيت خروج 7 تن از اعضاي خانواده‌اش كه همگي شهروندي امريكا دارند، به يكي از موارد حساسيت رسانه‌هاي امريكايي در مورد رفتار پادشاهي سعودي بدل شده است. اليوت انگل و مايكل مك‌كال، دو نماينده دموكرات و جمهوري‌خواه عضو كميته سياست خارجي مجلس نمايندگان امريكا، با صدور بيانيه‌اي از مايك پمپئو خواسته‌اند كه به وضعيت اين شهروند امريكايي و خانواده‌اش در مذاكرات با مقام‌هاي سعودي ديدار كند. وليد فتيحي، پزشك سعودي- امريكايي، كه به نوشته رسانه‌هاي امريكايي پزشك معتمد كنسولگري امريكا در جده بود، از دو سال پيش به اتهام‌هاي نامشخص در حصر است. مقام‌هاي سعودي چندين بار به امريكايي‌ها وعده داده‌اند كه او را تبرئه كنند و به همراه خانواده‌اش به او اجازه سفر به خارج دهند. فتيحي، پاييز سال 1396 همراه با تعداد بسيار زيادي از ثروتمندان و شاهزادگان سعودي، در هتل ريتزكارلتون رياض زنداني شده‌بود. بازداشت اين افراد با ادعاي مبارزه با فساد انجام شد و نهايتا تعدادي از آنها با پرداخت باج‌هاي كلان چند ميليارد دلار، آزادي خود را به دست آوردند. فتيحي، از آن زمان تاكنون تحت محاكمه به اتهاماتي نامعلوم قرار دارد و ادعا مي‌كند كه در ريتز كارلتون مورد شكنجه قرار گرفته است. او و خانواده‌اش كه همگي تابعيت مضاعف امريكايي دارند، از ترك خاك عربستان سعودي منع شده‌اند.