فيك‌نيوزها با خبرهاي جعلي چه چيزي جست‌وجو مي‌كنند؟
شايعه‌ها سراغ مرگ بزرگان را گرفتند
گروه اجتماعي
«سيدمحمد خاتمي بر اثر ابتلا به ويروس كرونا درگذشت.» اين پيامي بود كه شامگاه بيست و دومين روز اسفند 98 در شبكه‌هاي اجتماعي دست به دست مي‌شد. پيامي كه مستند به لوگوي دو خبرگزاري اصولگرا بود. «سيدمحمدعلي ابطحي» رييس دفتر «سيدمحمد خاتمي» در دوران رياست‌جمهوري او در توييتر خود نوشت: «زنگ زدم منزل آقاي خاتمي. خانمش گوشي را برداشت. مي‌خنديد. گفتم چرا مي‌خنديد؟ گفت شما چرا تلفن زديد؟ دوتايي مي‌خنديديم. آقاي خاتمي در اين وسط گفت، با صداي بلند گفت من زنده‌ام. توي اين روزها يك سرفه هم نكردم. پرسيد كدام خبرگزاري زده. گفتم....»
اين پيام‌ها محدود به «سيدمحمد خاتمي» نبود؛ خبر ابتلاي «حسن روحاني» به ويروس كرونا هم بود. خبر ديگر آغاز قرنطينه تهران بود. اين خبر بيشتر وقتي دست به دست شد كه سرلشكر باقري، رييس ستاد كل نيروهاي مسلح در گفت‌وگويي تصويري گفت: تا 24 ساعت آينده تصميم به خلوت كردن شهرها داريم.
موضوع به همين موارد هم ختم نمي‌شود؛ حفر خندق در بهشت معصومه قم هم از جمله اخبار مشابه اين روزها بود. بحث بر سر آمارهاي ارايه شده از سوي مسوولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي نيز يكي ديگر از مواردي بود كه مورد توجه كانال‌هاي تلگرامي و فعالان شبكه‌هاي اجتماعي قرار گرفت. مشابه اين خبرها از وضعيت به خاكسپاري فوت‌شدگان در گيلان هم منتشر شد و فيلم‌هايي در شبكه‌هاي اجتماعي دست به دست شد كه نشان مي‌داد در نزديكي خانه‌هاي مردم در لنگرود، لودر در حال حفر زمين براي دفن است. اما بعد و اتفاقا در پيگيري خبرنگار اعتماد مشخص شد اين فيلم‌ها مربوط به موضوع ديگري بوده و اساسا چنين اتفاقي روي نداده است. عموم اين پيام‌ها در حالي دست به دست مي‌شد كه از يك سو توصيه موكد همه به ماندن در خانه براي قطع زنجيره انتقال اين ويروس است و همين فرصت توجه به گوشي هوشمند را بيشتر كرده است و از سوي ديگر نگراني درباره ابتلا به اين ويروس و تلفات ناشي از آن رفته‌رفته بيشتر شده است.
موضوعاتي كه به اصطلاح «فيك‌نيوز»ها از آن بهره مي‌برند مربوط به روزهاي كرونايي اخير نيست. پيشتر نيز ما از «فيك‌نيوز»ها آسيب‌هاي جدي خورده بوديم. مثلا در همين 6 ماهه دوم سال 1398 بارها و بارها موضوعاتي به محور بحث‌هاي روز تبديل شد كه اساسا محلي از اعراب در ميان مسائل مورد بحث كشور نداشت. مثلا آن زمان كه يك پوستر در فضاي مجازي دست به دست شد و همه را درگير خود كرد. همان پوستري كه براي آموزش درباره خانواده‌هاي چندهمسري بود و در نهايت اين پرسش را مطرح كرد كه اساسا چندهمسري مساله كدام جناح سياسي يا كدام دسته از مردم ايران است. كار در مورد چندهمسري علاوه بر همه واكنش‌ها به آنجا رسيد كه نقل قولي از رهبر انقلاب منتشر شد كه از آن تيتر «خدا يكي، محبت يكي، يار يكي» منتشر شد تا غائله را بخواباند. حالا در روزهايي كه انواع و اقسام خبرهاي كرونايي منتشر مي‌شود پيامي برسد كه حسن روحاني هم تست كرونايش مثبت شده است. اول اينكه بايد گفت خب! مگر خبر مثبت شدن تست كروناي همسر «جاستين ترودو» نخست‌وزير كانادا و در پي آن قرنطينه شدن او منتشر نشد. دوم؛ هدف از توليد و انتشار اين پيام چيست؟ آيا اين خبر براي من و شمايي كه در خانه‌مان نشسته‌ايم و سعي داريم زنجيره ابتلاي بيشتر به كرونا را بشكنيم، اثري دارد؟ آيا اين خبرها مي‌تواند من و شما را مبتلا كند؟ البته به يك شكل مي‌تواند مبتلا كند؛ اينكه فكري مسموم به شكل خوره به جان ذهن‌مان بيفتد. اما بهتر است مواردي را از ذهن بگذرانيد. در شرايطي كه در ايران روزهايي را تجربه كرديم كه در آن همين پيام‌رسان‌ها پيامي را دست به دست كردند كه مي‌گفت: كيك‌هاي آلوده به قرص در كشور توزيع شده است. يا ماجراي آلوده بودن شير و لبنيات به سم «آفلاتوكسين».
در مورد آمارهاي مربوط به اعتراض روزهايي كه بهاي بنزين تغيير كرده بود نيز مبناي توليد محتواي بسياري از شبكه‌هاي تلويزيوني خارج از ايران و همين‌طور شبكه‌هاي اجتماعي در فضاي مجازي بود.
حال در شرايطي كه بيست و سومين روز بعد از ثبت نخستين مورد مرگ بر اثر ابتلا به ويروس كرونا را پشت سر گذاشته‌ايم و پيام‌هاي متاثر كننده بسياري در اين روزها دست به دست شده است اين پيام‌ها بر متاثر كردن مردم افزوده‌اند. در اين وضعيت يونس شكرخواه، روزنامه‌نگار قديمي و استاد ارتباطات در توييتر خود نوشت: «روزنامه‌نگاران حرفه‌اي در كوران پوشش يك بحران، انرژي خود را صرف دو گروه نمي‌كنند؛ مدافعان آزادي بيان و مدافعان سانسور. اين دوگروه دنبال حل بحران نيستند، دنبال تغذيه از بحران هستند».
در تمام روزهاي گذشته به طور مرتب پيام‌هايي از ابتلاي «اسحاق جهانگيري» به ويروس كرونا منتشر شده است. ابتلا به ويروس كرونا در شرايطي كه سازمان بهداشت جهاني به طور رسمي اعلام كرد كه اين ويروس جهانگير شده است اساسا يك امر عادي است اما توليد محتواي غيرواقعي در اين باره چه هدفي را دنبال مي‌كند؛ ايجاد ترس و وحشت بيشتر؟ ايجاد تشويش و فراهم كردن بستري براي به‌هم‌ريختگي اجتماعي؟ موارد متعددي از اين دست مي‌توان برشمرد. اما واقعيت اين است كه «فيك‌نيوز»ها مثل ديگر شرايط نا به سامان «كاسبان كرونا» هم شدند. بيش از هر چيز به نظر مي‌رسد شايعات تلاش سازمان يافته و هدفمند فيك‌نيوزها است براي تشويش اذهان عمومي. همان طور كه براي سلامت جسم‌تان از شر ويروس كرونا خود را «قرنطينه خانگي» مي‌كنيد براي حفظ آرامش روحي‌تان از ويروس كاسبان كرونا، فيك‌نيوزها را نيز «قرنطينه رسانه‌اي» كنيد.
مثلا فرض كنيد الان مي‌گويند خندقي در بهشت معصومه قم حفر شده است. اولا پرسش اين است كه اين خبر چه كمكي به نجات شما از ويروس كرونا مي‌كند؟ دوم اينكه وقتي رمضاني، رييس پذيرش آرامستان حضرت معصومه قم به باشگاه خبرنگاران جوان گفته است كه «هيچ حفري با عنوان خندق توسط عوامل آرامستان بهشت معصومه قم انجام نشده و تنها يك شايعه و خبر كذب است» باز هم شنوندگان راضي نمي‌شوند. اما اين توضيح جالب است كه رمضاني بر آن تاكيد كرده و توضيح داده است: «متاسفانه كساني كه با اصول و مقررات حفر قبر در آرامستان‌ها آشنايي لازم و اطلاعات كافي را در اين زمينه ندارند در اين خصوص اطلاعات نادرستي انتشار مي‌دهند كه اين خود مي‌تواند آسيبي جدي بر قوانين آرامستان‌هاي كشور وارد سازد و منجر به تشويش در اذهان عمومي شود لذا از مردم تقاضا مي‌شود نسبت به اين شايعات بي‌اعتنايي كرده و به انتشار بيشتر اين اخبار كذب دامن نزنند.»
در مورد آمارهاي اعلام شده از سوي وزارت بهداشت از مبتلايان و فوت‌شدگان ناشي از ابتلا به ويروس كرونا هم همين وضع صادق بود. كار به آنجا رسيد كه يكي از شبكه‌هاي تلويزيوني فارسي‌زبان به طور موكد آمار فوت‌شدگان ناشي از ابتلا به ويروس كرونا را هزار و 800 نفر تا ديروز جمعه را اعلام مي‌كرد ولي هيچ سندي براي آن ارايه نمي‌كرد. آمار مرگ از جمله آمارهاي سالم است زيرا به ازاي هر يك جسد يك مرگ مي‌توان محاسبه كرد. به جز اين تيمي كه از سازمان بهداشت جهاني به ايران آمده بود نيز تاييد كرد كه هيچ نشانه‌اي دال بر اينكه آمارهاي ايران سوال‌برانگيز باشد، ندارند. با اين حال عده‌اي همچنان مردم را با اين پرسش مواجه مي‌كننده كه تعداد تلفات خيلي بيشتر از آن چيزي است كه روزانه اعلام مي‌شود؛ در شرايطي كه الان قرار داريم موضوع اين است كه حتي اگر آمار مخدوش باشد ولي شما در خانه باشيد چيزي شما را تهديد نمي‌كند. پس لطفا به اين پيام‌ها هم توجه نداشته باشيد.