جنگ امريكا و چين بر سر كمك‌هاي نقدي به سازمان بهداشت جهاني
خطاي استراتژيك واشنگتن
نسترن تربتي|اولويت‌هاي جورج دبليو بوش در زمان رياست‌جمهوري چيزهاي ديگري بود. اين را مي‌توان از تلاش‌هاي او براي ايجاد روابط پايدار با پكن مشاهده كرد. در آن زمان اولين و مهم‌ترين كانديدا براي مديريت سازمان بهداشت جهاني، يك چيني بود. امريكا نيز براي تصاحب اين جايگاه برنامه خاصي نداشت. پس از مدتي و در 9 نوامبر 2006، دكتر مارگارت چان، پزشك هنگ‌كنگي، با كسب بيشترين آرا به مدت پنج سال براي دور اول خود به رياست WHO منصوب شد. با روي كار آمدن او تعداد زيادي از كارمندان اين سازمان از ميان حاميان سياست‌هاي پكن منصوب شدند. شايد در آن روزها كه بوش درگير جنگ عراق بود، برايش اهميتي نداشت كه چه كسي WHO را اداره مي‌كند. او تنها به جنگ فكر مي‌كرد كه به سرعت در حال گسترش به سمت جنوب بود. پس از پايان دوره رياست‌جمهوري بوش، دولت اوباما نيز رويه دولت قبل را در قبال سازمان بهداشت جهاني در پيش گرفت و نسبت به انتخاب مجدد چان براي اين سازمان تقريبا بي‌تفاوت ماند. اين رويه براي انتخاب تدروس آدهانوم گبريسوس، مدير فعلي WHO نيز وجود داشت. اولويت‌هاي ترامپ هم به كنترل درآوردن چين در زمينه تجارت جهاني شد. تدروس اهل اتيوپي كه به شدت توسط پكن حمايت مي‌شد، به راحتي توانست رياست اين سازمان را كسب كند. او اولين غير پزشكي بود كه در كمال ناباوري، ديويد نابارو انگليسي را كه از پشتيباني واشنگتن برخوردار بود، با 133 راي در مقابل 50 راي شكست داد. به نظر مي‌رسد اين دومين شوكي است كه چين در 20 سال اخير به امريكا و بقيه كشورهاي توسعه يافته وارد كرده است.
شوك اول
اولين شوك پس از حضور پكن در مجمع تجارت جهاني در سال 2001 بود. هر چند كه به كندي نمايان شد، اما ديدگاه امريكا به اين انتخاب خوشبينانه بود، زيرا معتقد بود اگر چين رونق بگيرد، اقتدارگرايي‌اش كاهش مي‌يابد و ممكن است روزي مانند كره جنوبي دموكراسي را در آغوش بگيرد. نحوه تعامل دولت‌هاي بيل كلينتون، بوش و اوباما با چين، اساسا با اين نگرش بود. كلينتون در آخرين ماه كار خود، توانست كنگره را براي گسترش «روابط تجاري دايمي» با چين راضي كند و گامي مهم در راه عضويت چين در سازمان تجارت جهاني بردارد. چين به WTO پيوست اما رشد انفجاري اقتصادي‌اش، آن را به بزرگ‌ترين انتشار‌دهنده گاز CO2 در جهان تبديل كرد. امريكا بايد پكن را به امضاي معاهده پاريس قانع مي‌كرد. در واقع اولويت اوباما در مقابل پكن، جلوگيري از تغييرات اقليمي بود . آرزوي اوباما در آوريل 2016 به حقيقت پيوست . دو كشور بيانيه مشتركي صادر كرده و هر دو بر كنترل تغييرات اقليمي تاكيد ورزيدند. اما در دور دوم رياست‌جمهوري اوباما روابط واشنگتن و پكن به سردي گراييد. دولت اوباما سرانجام 16 شكايت در مورد تجارت جهاني عليه چين طرح كرد - به‌طور متوسط سالي دو شكايت - اما خسارت، وارد شده بود. آخرين شكايت WTO در ژانويه سال 2017 ارايه شد، نماينده صنعت آلومينيوم امريكا اظهار داشت پكن به‌طور غيرقانوني براي صادرات چين به كشورهاي ديگر رشوه مي‌دهد. هنگامي كه اوباما در ژانويه 2009 رييس‌جمهور شد، 14 كارخانه ذوب آلومينيوم در امريكا فعاليت مي‌كردند و هشت سال بعد، تنها پنج كارخانه باقي مانده بود.
راهبرد مهم ديپلماتيك اوباما و بوش در قبال پكن «درگيري استراتژيك» بود. چين اين فرصت را يافت تا در سازمان‌هاي بين‌المللي كسب قدرت كند. امريكا رشد اقتصادي چين را شايسته دريافت اين امتيازات مي‌دانست. مهم‌تر از همه، اين نفوذ به اين كشور كمك مي‌كرد تا در نهادهاي بين‌المللي به عنوان يك ذي‌نفع براي خود مسووليت جهاني قائل شود. امريكا و متحدانش با ناديده گرفتن حضور چين به او اجازه دادند تا در نهادهاي بين‌المللي نقش داشته باشد. جوزف بوسكو، مدير سابق مطالعات چين در پنتاگون، با اشاره به افزايش قدرت چين در انواع آژانس‌هاي U.N از جمله WHO گفت: «ما چيني‌ها را تشويق كرديم.» روياي بزرگ تجاري و اقتصادي امريكا با روي كار آمدن شي جين پينگ رو به افول گذاشت. حكومت آهنين او به عنوان دبير كل حزب كمونيست چين آشكار كرد كه چين به زودي به رقيبي اقتصادي براي امريكا بدل خواهد شد.
شوك دوم
دومين «شوك» چين در انتقاد امريكا از WHO خودش را نشان داد. اين انتقاد به خوبي مشخص كرد كه خوش خيالي امريكا و متحدان درباره چين چقدر هزينه‌بر شد. امريكا مي‌پنداشت اجازه دادن به پكن براي انتخاب نامزد مورد حمايتش به سمت مديريتي WHO ريسك ناچيزي دارد، اما اين يك اشتباه راهبردي بود. واشنگتن مدعي شد «اگر WHO اصرار مي‌كرد كه پكن، اطلاعات شيوع ويروس را با پزشكان خارج از پكن به اشتراك بگذارد، تست تشخيص كرونا مي‌توانست سريع‌تر ساخته شود و اگر چيني‌ها در مورد آنچه در ماه دسامبر رخ داد شفاف‌تر بودند، ممكن بود اين يك بيماري جهاني نشده و قابل كنترل باشد.»
به همين دليل ترامپ در موضعي تند اذعان كرد كه دوران بي‌تفاوتي واشنگتن نسبت به WHO پايان يافته است. او بودجه امريكايي اين سازمان را براي مدت 60 تا 90 روز متوقف كرد. از طرفي مايك پمپئو وزير امور خارجه امريكا تهديد كرد در صورت عدم اصلاح ساختاري اين سازمان امريكا ممكن است بودجهWHO را قطع كند. واشنگتن مي‌خواهد بداند: پكن چه چيزي را به WHO گفته است؟ WHO چه موقع زمان واقعي انتشار ويروس از انسان به انسان را مي‌دانست ؟
ريشه اين رويارويي خطاي استراتژيكي است كه امريكا و متحدانش مرتكب شدند و اجازه داده‌اند تا پكن بتواند در اين سازمان نفوذ كند و تنش‌هاي ديپلماتيك بالا بگيرد. قطع بودجه، حتي اگر موقتي باشد، WHO را تحت فشار خواهد گذاشت. سهم سالانه امريكا در سازمان جهاني بهداشت 22 درصد از كل است: بيش از دوبرابر سهم چين. امريكا و شركايش نمي‌توانند قبل از پايان دوره رياست تدروس در سال 2022، او را از سمتش بركنار كنند، اما در پايان دوره تدروس احتمالا ايالات متحده بايد متحدان خود را قانع و از نفوذ خود براي انتصاب مديركل جديد WHO استفاده كند. فردي كه حامي پكن نباشد. واشنگتن مارك لمبرت - عضو وزارت خارجه - را به يك سمت تازه تاسيس منصوب كرد. او نماينده ويژه‌اي است كه وظيفه‌اش خنثي كردن نفوذ زيانبار چين در سازمان ملل و ديگر سازمان‌هاي مربوطه است. در اين بين بوريس جانسون، امانوئل مكرون و شينزو آبه نيز از پكن و WHO خشمگين هستند. معاون نخست‌وزير ژاپن، تارو آسو به طعنه گفته است نام WHO بايد به CHO تغيير كند: سازمان بهداشت چين. امريكا دو دليل براي مهار پكن دارد؛ يكي سلطه بر كشورهاي در حال توسعه كه به كمك و تجارت با پكن وابسته‌اند. اكثريت آراي تدروس در سال 2017 از همين كشور‌ها بود.
دومين دليل مهار چين سياست داخلي امريكاست: رفتار WHO براي امريكا روشن‌ترين دليل بود كه مسير پكن پرمخاطره بوده است. در دو دهه گذشته، برخي رهبران امريكا و متحدانش به اين اميد با چين به ملايمت رفتار كردند كه روزي مانند آنها دموكراتيك بشود اما اكنون در مقابل قدرت چين به زانو در آمده‌اند. ترامپ به دنبال مقصر تراشي است تا راه ضربه خوردن از بايدن را ببندد. آمار فوت‌شدگان ناشي از كرونا در امريكا بالاست و دولت ترامپ زير فشار افكار عمومي است. در حال حاضر ترامپ در اكثر نظرسنجي‌ها از جو بايدن عقب افتاده و اگر اقتصاد همچنان در ركود ناشي از بيماري كرونا باقي بماند بايدن احتمالا برنده است. بايدن مدام پكن را به عنوان رقيب اقتصادي و ژئوپليتيكي در كمپين انتخاباتي خود كمرنگ كرده است. پكن، نيز تا به امروز، نفس راحتي كشيده. مديران شركت‌هاي خصوصي امريكايي نيز نمي‌خواهند تجارت خود را با چين قطع كنند. ترامپ براي جبران ضرر خود در انتخابات پيش‌رو به ذخيره كردن پول نياز دارد. رفتار WHO بهانه خوبي براي اين كار است و با تعليق بودجه سازمان بهداشت جهاني مي‌تواند كمك‌هاي بيشتري براي رفع ركود اقتصادي در امريكا اختصاص دهد تا از ميزان نارضايتي‌هاي عمومي بكاهد. پس از تخصيص بودجه دو تريليون دلاري، تعليق بودجه WHO كمك شاياني به جلب نظرات موافق براي پيروزي مجدد ترامپ مي‌كند. پس قضيه، خصومت شخصي ترامپ با تدروس نيست، بلكه مساله نفوذ بيش از پيش چين است، امري كه امريكا در دوران ترامپ به دنبال مهار آن است.