تخريب سرزمين را متوقف كنيم
تخريب سرزمين را متوقف كنيم
وحيد جعفريان
كنوانسيون مقابله با بيابان‌زايي ملل متحد يكي از سه كنوانسيون زيست محيطي است كه در سال 1992 در نشستي كه به عنوان اجلاس زمين معروف شد، پايه‌گذاري شد. اين كنوانسيون تمام اقداماتي كه مي‌تواند كاربري زمين و نحوه بهره‌برداري و حاصلخيزي از آن را تحت تاثير قرار بدهد در برمي‌گيرد. بر اين اساس طيف گسترده‌اي از فعاليت‌ها مشمول حوزه كاري اين كنوانسيون مي‌شود.
چرا نام اين كنوانسيون« مقابله با بيابان‌زايي» نام گرفته است؟ موضوع تخريب سرزمين، كاهش حاصلخيزي خاك، شور شدن اراضي و... كه بهره‌برداري از زمين را با دشواري مواجه مي‌كند در مناطق خشك و نيمه خشك بيشتر است. اگر ما عرصه‌هايي كه در مناطق خشك و نيمه خشك قرار گرفته‌اند را مورد مراقبت قرار ندهيم و حفاظت نكنيم، تخريب سرزمين در آنها با سرعت بيشتري اتفاق مي‌افتد و بازگشت به شرايط اوليه و مقابله با كاهش حاصلخيزي خاك پس از تخريب در اين مناطق به مراتب زمانبرتر و پرهزينه‌تر خواهد بود. كشور ما كشوري است كه قريب 85 درصد آن در مناطق خشك و نيمه خشك قرار دارد. بر اين اساس ما از جمله كشورهايي هستيم كه بايد توجه ويژه‌اي به اين مقوله داشته باشيم و موضوعات مرتبط با سياست‌هاي كنوانسيون كه معاهده‌نامه بين‌المللي و عقل جمعي درباره نحوه مديريت سرزمين هستند را در دستور كار قرار دهيم. كنوانسيون در شرايط اخير رويكردي را مدنظر قرار داده كه هدفش به صفر رساندن تخريب سرزمين است. از اين‌رو ما بايد سياست‌هايي را در برنامه‌هاي ملي خود لحاظ كنيم تا بتوانيم با رويكرد مشاركتي از پايين به بالا و هم‌افزايي تمام گروه‌هاي ذي‌نفع عوامل تخريب سرزمين را محدود كرده و به صفر برسانيم. كشور ما به عنوان يكي از كشورهاي فعال در اين حوزه نقش خود را به خوبي ايفا مي‌كند ولي لازم است در مديريت آب و خاك، كشاورزي و ملاحظاتي كه در اراضي شيب‌دار و سفره‌هاي آب زيرزميني بايد لحاظ شود، سياست‌هاي ملي خود را هماهنگ كنيم و در جهت شعار و سياست جهاني كه به صفر رساندن تخريب سرزمين است، تلاش كنيم.
در شعار كنوانسيون براي سال 2020 موضوع توجه به فرهنگ جامعه و شيوه زندگي كه مي‌تواند بر تخريب سرزمين اثرگذار باشد، مطرح شده است. مي‌دانيم كه هر سال 17 ژوئن (28 خرداد) به عنوان گراميداشت و روز جهاني مقابله با بيابان‌زايي نام‌گذاري شده است.
در اين روز نشست‌هاي علمي توسط دستگاه‌هاي اجرايي و سازمان‌هاي مردم‌نهاد برگزار شده و موضوعات كنوانسيون را در قالب روز جهاني بيان مي‌كنند. در روز جهاني امسال 3 واژه غذا، خوراك دام و الياف و توليد و مصرف پايدار اين منابع مورد توجه قرار گرفته‌اند.
آمارهاي جهاني نشان مي‌دهد در چرخه توليد تا مصرف مواد غذايي يك‌سوم آنها به‌رغم استفاده از آب كمياب و خاك حاصلخيز از بين مي‌روند كه معادل يك و سه دهم ميليارد تن است. اگر اين ميزان تلفات مواد غذايي نبود ما به ميزان بسيار كمتري به منابع آب و خاك خود فشار آورده، مراتع‌مان را تخريب كرده و جنگل‌هاي‌مان را تغيير كاربري مي‌داديم تا بتوانيم غذاي بيشتري توليد كنيم.
آماري هم در حوزه منابع ملي ما در اين باره وجود دارد. حدود 35 ميليون تن از توليدات كشاورزي ما كه معادل دو هفت دهم آن است، دور ريخته مي‌شود كه مي‌توان با فرهنگ‌سازي و حساس كردن اذهان جامعه، تكميل كردن زنجيره توليد، فرآوري محصولات كشاورزي، نگهداري درست و بازاريابي مناسب آنها را حفظ كرده، دورريز در حوزه مواد غذايي را كاهش داده و اين رقم را به صفر نزديك كنيم.
در حوزه خوراك دام هم همين دورريز و اسراف را شاهديم كه مي‌توانيم با بهبود شرايط مراتع، كيفيت علوفه و توزيع مناسب، خوراك دام را به شكلي تامين كنيم كه ضمن تامين نيازمان، فشار كمتري به مراتع وارد شود و اين عرصه‌ها كه مرجعي براي ذخيره‌سازي منابع آب هستند به درستي حفظ شوند.
الياف از ديگر موضوعات مورد تاكيد در شعار 2020 است. بخش عمده‌اي از پوشاك جامعه از توليدات گياهي تامين مي‌شود. از طرفي مي‌بينيم در بسياري از كشورها به ويژه كشورهاي غربي صنعت مد استفاده از لباس و پوشاك را به شكل اسراف‌گونه‌اي تبليغ مي‌كند. يك شهروند كشورهاي غربي بيش از نياز واقعي خود لباس مي‌خرد و براي تامين آن حجم گسترده‌اي از زمين‌هاي كشاورزي و منابع آب براي توليد پنيه، كنف و... مصرف مي‌شود.
اين سه مورد به شكل مستقيم در توليد گازهاي گلخانه‌اي نقش دارند. اگر نتوانيم اين فرآيند را مديريت كنيم نه تنها استفاده درستي از منابع‌مان نكرده‌ايم بلكه انتشار گازهاي گلخانه‌اي را هم تقويت مي‌كنيم. بازخورد طبيعت به چنين روندي، افزايش گرما و پيامدهاي آن يعني خشكسالي، گرماي غيرفصل، سرماي بي‌موقع، بروز و طغيان امراض و آفاتي كه نشانه‌هاي تغيير اقليم است.
اميدوارم با توجه به اينكه موضوعاتي مانند مديريت پايدار سرزمين در دستور كار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور و كشاورزي پايدار در سياست سازمان جهاد كشاورزي است، ما هم بتوانيم امسال با استفاده از اين رويكرد و شعار، بحث توجه به مديريت سرزمين را نه تنها بين دستگاه‌هاي دولتي بلكه در اذهان جامعه هم پررنگ كنيم. اينكه اگر هر فرد و شهروندي بتواند رفتار خود را اصلاح و اسراف در مصرف غذا و پوشاك را متوقف كند، مي‌تواند به حفظ جنگل‌ها، مراتع و آينده اين سرزمين كند. ما بايد براي فرزندان‌مان كه در آينده در اين كشور مي‌خواهند زندگي كنند، اين ميراث را به درستي حفظ كرده و آن را به امانت به آنها بسپاريم. با نقش‌آفريني همه افراد، سازمان‌هاي مردم‌نهاد كه كار اصلي در حوزه آگاهي‌رساني را بر عهده دارند، جرايد، صدا و سيما و فضاي مجازي مي‌توانيم اين مفاهيم را بيشتر و بيشتر به اذهان عمومي جامعه برسانيم و با مشاركت موثر آنها ذخاير آسيب‌پذير جنگل‌ها و مراتع خود را حفظ كنيم.
برش
فاطمه باباخاني| فرقي نمي‌كند در ايران باشد، در امريكاي لاتين باشد يا در آسياي جنوب شرقي. صداي اره برقي صدايي آشنا در جنگل‌هاي اين مناطق است، دام‌ها، مراتع و عرصه‌هاي طبيعي را اشغال كرده‌اند و زمين زير اين فشار مضاعف دارد جمع مي‌شود. حفره‌هايي كه گاه همچون مغاكي پيدا مي‌شوند، نشاني از سرنوشت محتوم ما دارند اگر تغيير رفتار ندهيم و اين هشدارها را جدي نگيريم. براي توجه جهاني به مقوله جنگل و مقابله با بيابان‌زايي سازمان ملل از سال 1992 هفدهم ژوئن را روز جهاني بيابان‌زدايي نام‌گذاري كرده است. شعار امسال بر 3 مقوله تاكيد دارد؛ غذا، خوراك دام و الياف. چطور اين مثلث به رشد بيابان‌زايي كمك مي‌كند و راهكار آن چيست؟