طبق مصوبه شماره
A/RES/49/115، مجمع عمومي سازمان ملل متحد همه ساله روز 17 ژوئن رسما به عنوان «روز جهاني مقابله با بيابانزايي و خشكسالي» اعلام شده است. كنوانسيون مقابله با بيابانزايي يكي از سه كنوانسيون زيست‌محيطي ريو است كه با محوريت جلوگيري از تخريب سرزمين در سطوح محلي، ملي، منطقه‌اي و بين المللي شناخته مي‌شود. اين كنوانسيون بر بهبود معيشت جوامع مناطق خشك، مشاركت مردم محلي در مقابله با بيابانزايي، هم‌افزايي گروه‌هاي ذي‌نفع در «به صفر رساندن تخريب سرزمين (Land Degradation Neutrality ‘LDN’) » و حفظ و بازگرداندن بهره‌وري زمين، خاك و كاهش آثار خشكسالي تاكيد دارند.
در سراسر دنيا، هر ساله با فرارسيدن 17 ژوئن (28 خرداد) با تكيه بر شعار سال كنوانسيون مقابله با بيابانزايي، سازمان‌ها و گروه‌هاي دولتي و مردمي فعاليت‌هايي را با محوريت شعار آن سال در جهت تنوير افكار عمومي و ارتقاي آگاهي و حس مسووليت همگان در حفاظت از منابع سرزميني همچون آب، خاك و تنوع زيستي گياهي و جانوري انجام مي‌دهند. در همين راستا، شعار امسال كنوانسيون براي روز جهاني مقابله با بيابانزايي و مديريت خشكسالي، سه واژه «غذا، علوفه، الياف»
(Food, Feed, Fiber) با تاكيد بر «توليد و مصرف پايدار»
(Sustainable Production and Consumption) است. سه ماده‌اي كه منشا توليد آنها زمين و منابع طبيعي است و هر كدام از انسان‌ها در هر نقطه‌اي از اين كره خاكي به صورت روزانه به نحوي با اين سه واژه سر و كار دارد. به عبارتي مخاطب خاص شعار امسال روز جهاني مقابله با بيابانزايي، جمعيتي حدود 8 ميليارد را شامل مي‌شود كه مي‌توانند به نحوي در «توليد و مصرف پايدار» «غذا، علوفه، الياف» نقش داشته باشند.
هدف از شعار سال 2020 روز جهاني «بيابانزايي و خشكسالي» عبارت است از:
ارتقاي آگاهي و حساس‌سازي افكار عمومي در جلوگيري از بيابانزايي و مديريت خشكسالي؛
تاكيد بر اينكه، هنوز راهكارهاي موثر براي مقابله با بيابانزايي و آثار خشكسالي از طريق تقويت مشاركت و همكاري آحاد جامعه در همه سطوح وجود دارد؛
اولويت‌دهي به تقويت اجراي مفاد كنوانسيون مقابله با بيابانزايي ملل متحد در كشورهايي تحت تاثير بيابانزايي و خشكسالي.
چرا با پديده بيابانزايي و خشكسالي
مواجه هستيم؟
شايد در نگاه اول اين سه واژه «غذا، علوفه، الياف» درك شفافي از بيابانزايي و خشكسالي را تداعي نكند اما توجه به برخي آمار و ارقام مرتبط با اين موارد در سطح جهان و كشورها نشان مي‌دهد كه با تمام تلاش‌هاي انجام شده هنوز فاصله زيادي با «توليد و مصرف پايدار» داريم:
غذا: سالانه يك‌سوم از تمام مواد غذايي توليد شده در جهان (معادل 1.3 ميليارد تن) در نظام‌هاي توليد و مصرف و توزيع غذا از بين مي‌رود و هزينه زيادي را بر اقتصاد دنيا تحميل مي‌كند. هدر دادن مواد غذايي به معناي اتلاف منابع مورد استفاده در توليد همچون زمين، آب و انرژي است؛
خوراك دام: دام بزرگ‌ترين كاربري جهان از منابع زمين را داراست و يكي از عوامل اصلي تغيير كاربري زمين است. مرتع و توليد خوراك دام تقريبا 80درصد از كل اراضي كشاورزي را اشغال مي‌كند.
هر ساله 13 ميليارد هكتار از اراضي جنگلي براي مصارف كشاورزي (مرتع، مزارع زراعي) تغيير كاربري داده مي‌شود كه تاثير منفي زيادي در دسترسي به منابع آب كافي، حفظ گونه‌ها و تغييرات آب و هوا دارد؛
الياف: صنعت مد 5درصد از كل انتشار گازهاي گلخانه‌اي را بر عهده دارد و ميزان انتشار گازهاي گلخانه‌اي ناشي از اين صنعت از صنايع هوايي بيشتر است. با اين حساب تا سال 2030 صنعت مد به 35 درصد زمين بيشتري احتياج دارد و ميزان انتشار آن نيز افزايش خواهد يافت. علاوه بر اين، توليد پوشاك و كفش نيز باعث 8درصد انتشار جهاني گازهاي گلخانه‌اي است؛
23 درصد از اراضي جهان قابليت توليدي خود را از دست داده‌اند و بيش از 70درصد اكوسيستم‌هاي طبيعي در جهان براي توليد مواد غذايي، خوراك دام، الياف (براي پوشاك) و سوخت‌هاي زيستي، تغيير كاربري و به اراضي كشاورزي تبديل شده‌اند.
با اين حساب تا سال 2050 اين رقم مي‌تواند به 90درصد برسد؛
بنابراين مهم نيست كجا زندگي مي‌كنيم، هر جا باشيم، عواقب بيابانزايي و خشكسالي روي زندگي ما تاثيرگذار است و ما بايد نگران عواقب اين پديده‌ها باشيم.
چرا روز بيابانزايي و خشكسالي
بايد براي ما مهم باشد؟
زندگي هر كدام از انسان‌ها به زمين و منابع آن بستگي دارد، پس اهميت اين منابع و چگونگي رفتار انسان‌ها با اين منابع ارتباط مستقيم با رفاه و سلامت انسان دارد، زيرا:
زمين منشا 99 درصد كالري‌هايي است كه هر انساني براي زندگي سالم به آن نياز دارد؛
داشتن زميني سالم و با توان بالا اولين نقطه دفاع در برابر بلاياي طبيعي همچون خشكسالي و سيل است، پديده‌هايي كه روز به روز بيشتر، طولاني‌تر و شديد‌تر مي‌شوند؛
نياز بيشتر به توليد غذا، علوفه و الياف براي پوشاك، رقابت فزاينده‌اي بر سر زمين براي تامين روزافزون ايجاد مي‌كند، نتيجه نهايي اين رقابت چيزي جز تغيير كاربري زمين، فرسايش، تخريب زيست‌بوم‌ها و از دست رفتن تنوع‌زيستي نيست؛
چند دهه آينده مهم‌ترين و حساس‌ترين دوره و فرصت براي احياي زمين در دستيابي به آينده‌اي پايدار است؛
مشكلات روي زمين، ساخته دست بشر است بدين جهت انسان نيز بخشي از راه‌حل است.
بنابراين همه ما بايد آگاه باشيم و بدانيم كه:
بهتر است دنبال شواهد بيشتري براي تخريب سرزمين و از دست رفتن تنوع زيستي نباشيم و به جاي آن بر اهميت جلوگيري و كاهش تخريب سرزمين در درجه اول سپس احياي سرزمين‌هاي تخريب شده و مديريت آثار خشكسالي تاكيد كنيم و وارد عمل شويم؛
مديريت پايدار زمين و استفاده صحيح از منابع سرزميني مسووليت همه افراد است. همه با هم، مي‌توانيم در احياي بيش از 2 ميليارد هكتار از اراضي تخريب شده جهان سهيم باشيم و در بهبود معيشت بيش از 1.3 ميليارد نفر در سراسر جهان وارد عمل شويم؛
تخريب سرزمين، تغييرات آب و هوا و از بين رفتن تنوع زيستي ارتباط بسيار نزديكي با هم دارند و به‌طور فزاينده‌اي بر رفاه انسان تاثير مي‌گذارند. رسيدگي به اين موضوعات در كنار هم براي دستيابي به بسياري از اهداف توسعه پايدار مهم است؛
كشاورزي، جنگل‌داري و ديگر كاربري‌هاي زمين مسبب انتشار 4/1 از گازهاي گلخانه‌اي آلاينده در جهان است، شعار غذا، علوفه و الياف مي‌تواند به تغييرات اقليمي نيز كمك كند؛
با به كارگيري شيوه‌هاي توليد و مصرف پايدار، زمين كافي براي رفع نيازهاي انسان وجود خواهد داشت؛
تغيير در رژيم‌هاي غذايي و رفتارهاي افراد از قبيل دور نريختن غذا، خريد از بازارهاي محلي و تبادل پوشاك به جاي خريد مداوم پوشاك نو، زمين‌ها را جهت مصارف ديگر و آلايندگي كربن كمتر مهيا خواهد كرد.
پايان سخن آنكه در حال حاضر كه بيماري
COVID19 توانايي نظام جهاني را در حفاظت از محيط زيست، سلامت انسان و اقتصاد مورد آزمايش قرار داده است؛ ما براي سلامت و اقتصاد بشر به افزايش راه‌حل‌هاي پايدار مبتني بر طبيعت و زمين نياز داريم تا تاب‌آوري‌مان را در مقابل تهديدها و خطرات تغييرات آب و هوا افزايش دهيم. اگر اين رويه را در پيش نگيريم و از شيوه‌هاي توليد و مصرف پايدار استفاده نكنيم، زيستگاه‌ها و خدمات اكوسيستمي زمين را كه يك شبكه حمايتي براي زندگي، سلامت، رفاه و فرهنگ انسان تامين مي‌كند در معرض تهديد و تخريب بيشتري قرار خواهد گرفت و ممكن است منجر به بروز بيماري‌هاي جديد شود. لذا ما بايد در زمين سالم سرمايه‌گذاري كنيم تا رابطه خود را با طبيعت بازسازي كنيم.
عضو موسسه توسعه پايدار و محيط زيست (CENESTA)
عضو پنل سازمان‌هاي جامعه مدني
كنوانسيون مقابله با بيابانزايي، آسيا