گروه اقتصادي
آزادسازي سهام عدالت بيشتر از نصف جمعيت ايران را با چالش مديريت ريسك در بازار سهام مواجه كرده است. حالا حدود 50 ميليون ايراني درگير بازاري شدند كه حضور مستقيم در آن نيازمند تخصص و آموزش است و براي هيچ خطايي راه برگشت وجود ندارد. از زماني كه دولت انتخاب روش فروش مستقيم و غيرمستقيم سهام عدالت را به عهده مالكان گذاشت، نحوه اطلاع‌رساني به گونه‌اي نبود كه دسترسي مالكان به مزايا و معايب اين دو روش در سطح قابل قبول باشد. نتيجه ايجاد اين فضا ورود نامطمئن بخش بزرگي از جامعه به بازار سرمايه است كه ممكن است ريسك‌هاي سيستماتيك آن را هم افزايش دهد.
در ارديبهشت ماه امسال پيرو دستور مقام معظم رهبري، زمينه‌هاي آزادسازي سهام عدالت فراهم شد. پس از آن سازمان خصوصي‌سازي امكان انتخاب روش مستقيم و غيرمستقيم را به مالكان واگذار كرد. در روش سهامداري مستقيم، فرد بايد از طريق ثبت‌نام در سامانه سجام از دو مسير كارگزاري يا بانك سهام خود را به فروش برساند. در روش غيرمستقيم، اختيار مديريت سهام ۳۶ شركت بورسي و ۱۳ شركت غيربورسي، به شكل كامل دراختيار شركت‌هاي سرمايه‌گذاري استاني مي‌ماند و اين سرمايه‌گذاري‌ها به‌تدريج در بورس عرضه خواهند شد و فرد مشمول سهامدار اين شركت‌هاي سرمايه‌گذاري استاني خواهد شد. شركت‌هاي استاني علاوه بر 13 شركت غيربورسي ممكن است در آينده ارزش پرتفوي خود را با خريدهاي جديد بالاتر ببرند. در يك نگاه مشخص است كه براي افرادي كه نياز مالي ندارند نگهداري سهام عدالت از روش غيرمستقيم سود بيشتري خواهد داشت اما به دليل عدم اطلاع‌رساني در مورد مزاياي اين روش عده زيادي بدون قصد فروش فوري روش مستقيم را انتخاب كردند.
سخنگوي كانون شركت‌هاي سرمايه‌گذاري استاني سهام عدالت با بيان اينكه در اطلاع‌رساني‌هاي چند وقت اخير در مورد مزيت‌هاي روش غيرمستقيم آزادسازي سهام عدالت و اعمال مديريت سبد سهام از طريق شركت‌هاي سرمايه‌گذاري استاني كوتاهي شده است، مي‌گويد: «توصيه به فروش مستقيم سهام عدالت برخلاف مصوبه شوراي عالي بورس است، چراكه در جلسات شوراي عالي بورس دستگاه‌ها مكلف شدند كه در مورد مزاياي روش غيرمستقيم آگاهي بخشي كنند اما متاسفانه خلاف اين مصوبه اجرا شد.»
اضطرار معيشتي
دليل پيشنهاد فروش مستقيم سهام
اكبر حيدري در تشريح اهداف آزادسازي سهام عدالت مي‌گويد: «از ابتدا بعد از مدت‌ها كار كارشناسي كه نهايتا درخواست آزادسازي سهام عدالت تقديم مقام معظم رهبري شد، ايشان با اتكا به همين نظرات كارشناسي در بند 3 متن موافقتنامه تاكيد كردند كه شوراي عالي بورس مردم را به نگهداري سهام تشويق كند. بر اين اساس قرار بود كليه افراد از طريق شركت‌هاي سرمايه‌گذاري استاني از مزاياي سهام عدالت بهره‌مند شوند اما پس از مدتي گزارش‌هايي آمد كه برخي سهامداران ممكن است اضطرار معيشتي داشته باشند كه بر اين اساس به صورت غيررسمي با گزينه مشروط آزادسازي مستقيم توسط خود افراد موافقت شد.»
مردم هوشمندانه عمل كردند
حيدري ادامه مي‌دهد: «اساسا فلسفه سهام عدالت تجميع دارايي‌هاي خرد اقتصاد كشور در شركت‌هاي استاني بود، چراكه تنها اين روش است كه به سهام خرد جهت مي‌دهد و آن را در جهت توسعه اقتصادي نيرومند مي‌كند اما اين اتفاق رخ نداده است و ما پيگير آگاهي‌بخشي در اين زمينه هستيم. البته برخلاف پيش‌بيني‌ها كه تصور مي‌شد سيل عظيمي از مردم پس از امكان فروش مستقيم براي فروش سهام خود اقدام مي‌كنند، خوشبختانه مردم هوشمندانه عمل كرده و روش غيرمستقيم را انتخاب كردند اما معتقديم از نظر كارشناسي هر يك نفري كه از امتيازات مديريت سهام در شركت‌هاي استاني خارج مي‌شود به خود فرد و سهام عدالت ضرر وارد مي‌شود.
عملگرايان به دنبال آمارسازي با سهام عدالت
سخنگوي كانون شركت‌هاي سرمايه‌گذاري استاني سهام عدالت در پاسخ به اين پرسش كه مخالفت با مديريت غيرمستقيم با چه انگيزه‌هايي انجام شده است، مي‌گويد: «مخالفان عمدتا دو دسته‌اند؛ دسته اول عده‌اي از عملگرايان هستند كه از افزايش آمار سود مي‌برند و تصور مي‌كنند با تشويق به فروش مستقيم تعداد فعالان بازار سرمايه افزايش مي‌يابد. آنها انتظار دارند پس از حضور تعداد زيادي از مالكان سهام عدالت براي فروش مستقيم در بازار سرمايه و دريافت كد بورس توسط آنها در آمارها اعلام كنند كه عمق بازار را افزايش داديم و اين در حالي است كه افرادي كه با اين هدف اقدام به دريافت كد بورسي مي‌كنند عمدتا به صورت مستقيم سهامداري بلندمدت نمي‌كنند. دسته دوم افرادي هستند كه از خرد شدن سهم و جمع كردن آن در قيمت‌هاي پايين‌تر سود مي‌برند. آنها انتظار داشتند از فروش‌هاي هيجاني مردم سهام ارزشمند را اصطلاحا از كف بازار جمع كنند، اما خوشبختانه عده كمي براي فروش اقدام كردند كه نشان مي‌دهد مردم هوشمندانه عمل كردند.»
مقاومت سازمان خصوصي‌سازي
او در پاسخ به اين پرسش كه در مورد مقاومت‌هاي شكل گرفته براي ترغيب مردم به مديريت غيرمستقيم سهام چه نهاد يا سازماني را مسوول مي‌دانيد، مي‌گويد: متولي اين امر سازمان خصوصي‌سازي است و اميدواريم روشنگري در مورد مزاياي انتخاب روش غيرمستقيم اعلام شود و مسوولان اقدامات لازم را انجام دهند. اگر اين روند اصلاح نشود مردم براي كوچك‌ترين امور بورسي مانند دريافت سود مجمع بايد (كه مقدار آن هم ممكن است خيلي ناچيز باشد) روانه خيابان‌ها شوند و در شرايط فعلي كه با شيوع كرونا مواجه هستيم وضعيت مطلوبي نيست.
مزاياي روش غيرمستقيم مديريت سهام
سخنگوي كانون شركت‌هاي سرمايه‌گذاري استاني سهام عدالت در تشريح مزاياي انتخاب روش غيرمستقيم مديريت سهام عدالت مي‌گويد: «در روش غيرمستقيم مديريت يكپارچه‌اي بر سبد سهام اعمال مي‌شود و هزينه‌هاي دولت، اركان بورس و مردم كاهش مي‌يابد. تصور كنيد به جاي اينكه 40 ميليون نفر هر روز سراغ اينترنت بروند و سهام خود را چك كنند چند شركت با تعدادي نيروي حرفه‌اي براي مديريت ريسك سبد اين كار را انجام دهند. يكي از معايب مديريت مستقيم نحوه تخصيص سود مجامع و حق تقدم‌هاست كه هنوز هم تعيين تكليف نشده است. از سوي ديگر ممكن است سهامداران به دليل عدم اطلاع از دريافت حق‌تقدم‌ها نتوانند حق‌تقدم خود را مديريت كنند و متضرر شوند.»
امكان فروش اختياري سهام
از مسير شركت‌هاي استاني
حيدري مي‌گويد: كساني كه كد بورسي دارند و پيش از اين در بازار سهام فعال بودند ممكن است بخواهند اين سبد را به سهم‌هاي ديگرشان اضافه كنند كه در اين صورت انتخاب روش مستقيم براي اين عده كه تعداد آنها هم زياد نيست توجيه دارد اما موضوع اين است كه بخش زيادي از سهامداران قصد نگهداري سهم را دارند و حتي در صورتي كه اضطرار داشته باشند هم مي‌توانند در قالب شركت‌هاي استاني دارايي خود را بفروشند.
سخنگوي كانون شركت‌هاي سرمايه‌گذاري استاني سهام عدالت در واكنش به اينكه فروش سهام از مسير شركت‌هاي استاني نيازمند ورود اين شركت‌ها به تابلوي بورس و فرابورس است، مي‌گويد: بسياري از شركت‌هاي استاني در مسير پذيرش در بازار سهام قرار دارند و توافقاتي هم شده بود. بر اين اساس آماده بوديم تا 9 خرداد وارد تابلوي بورس يا فرابورس شويم اما تمديد زمان ثبت‌نام در سايت سهام عدالت اين موضوع را به تعويق انداخت. در حال حاضر اقدامات لازم براي تركيب شركت‌هاي سهامي عام براي ورود به بازار انجام شده، اساسنامه‌ها تصويب شده و مورد اجرا قرار گرفته است. همچنين حسابرس بورس در مجامع ما حاضر است و اطلاعات هم در كدال اطلاعات استاني به صورت شفاف منتشر مي‌شود، بنابراين ما كاملا آماده ورود به بورس هستيم.
سود شركت‌هاي استاني از سهام عدالت
بيشتر است
حيدري در پاسخ به اين پرسش كه آيا ورود شركت‌هاي استاني به بورس به روش عرضه اوليه است يا خير، مي‌گويد: «باتوجه به اقدامات انجام شده عرضه اوليه شركت‌هاي استاني دور از ذهن نيست. او با بيان اينكه انتظار داريم ارزش افزوده شركت‌هاي استاني فراتر از ارزش پرتفوي سهام عدالت باشد، مي‌گويد: تصميم در مورد روش فروش و عرضه بحثي است كه شوراي عالي بورس در مورد آن تصميم مي‌گيرد اما كليات آن مانند ديگر شركت‌هاي سرمايه‌گذاري است و در اين مسير حقوق مالكانه هم حفظ مي‌شود. هر استان يك فرآيند مستقل در پذيرش در بورس دارد كه به صورت مستقل است. فرض ما اين است كه در پذيرش شركت‌ها يكپارچه و با يك قطب‌نما عمل شود تا بتوانيم مديريت يكپارچه و بلوكي را بر پرتفوي اجرا كنيم.»
او ادامه مي‌دهد: «شركت‌ها پرتفوي را مديريت مي‌كنند ولي خريد و فروش سهام براي مالكان محفوظ است. همچنين دارايي خود شركت‌هاي سرمايه‌گذاري به اضافه يك دارايي ديگر در حوزه نفت و پتروشيمي كه خريداري مي‌شود قابل معامله است، بنابراين پرتفوي شركت‌ها از سرمايه سهام عدالت مردم به اضافه كل دارايي شركت‌ها تشكيل مي‌شود كه ارزش آن بيشتر از سهام عدالت پيش‌بيني مي‌شود.
روش‌هاي تقاضاي فروش
در شركت‌هاي استاني
حيدري در تشريح روش‌هاي فروش سهام از مسير شركت‌هاي استاني مي‌گويد: خريد و فروش به صورت معامله سهام شركت‌هاي استاني انجام مي‌شود. ازسوي ديگر مديريت پرتفوي توسط اين شركت‌ها اعمال مي‌شود. مديريت پرتفوي شركت‌هاي استاني اين‌طور نيست كه مدير هر استان تصميم به تغييرات بگيرد، بلكه تصميمات در قالب كانون شركت سرمايه‌گذاري استاني كه نهادي هدفمند و قانوني است، اتخاذ مي‌شود. به دليل اينكه خريد و فروش‌ها بر كل شركت‌هاي استاني تاثيرگذار است تدبيري انجام شده تا كميته‌اي براي رصد بازار پرتفوي را
به صورت يكپارچه مديريت كند. با اين اقدامات سهام مردم از رفتارهاي هيجاني هم در امان مي‌ماند.
او در پاسخ به اين پرسش كه آيا متقاضيان مي‌توانند از يك نماد خاص درخواست فروش بدهند يا خير، مي‌گويد: «فروش سهم به اين صورت است كه مالكان تعدادي از سهم سرمايه‌گذاري استاني را مي‌فروشند. حيدري مي‌گويد: «تقاضاي ما از مردم اين است كه سهام خود را حفظ كنند و فكر نمي‌كنم سهام عدالت بيش از 10درصد فروشنده داشته باشد.
اخذ وام تسهيلات مزيت شركت‌هاي استاني
او اخذ وام ارايه تسهيلات و ايجاد باشگاه سهامداران را از ديگر مزاياي شركت‌هاي استاني عنوان مي‌كند و مي‌گويد: مردم به اين سهم به عنوان دارايي بلندمدت نگاه كنند و توجه كنند كه قرار نيست همه سهام تا ابد سود بدهد اما وقتي ما از كارشناساني استفاده مي‌كنيم كه سيگنال‌ها را مي‌‌شناسند، مي‌توانيم
در مورد خاصي سود كنيم.
او در پاسخ به اين پرسش كه چه كساني ممكن است با هدايت غيرمستقيم سهام عدالت مشكل داشته باشند، مي‌گويد: همان‌طور كه اشاره كردم دو دسته عملگرايان براي آمارسازي و سفته‌بازان براي جمع كردن سهام در قيمت پايين ممكن است در اين آشفته بازار نفع ببرند. هر چند بعد از هيجان اوليه درمورد فروش سهم مردم متوجه شدند كه سهام عدالت ارزشمند است و هيچ صف فروشي ايجاد نشد اما در ادامه افرادي كه نفروختند چالش بزرگي براي بورس ايجاد كردند و انتظار مي‌رود در فرصت باقي مانده براي اصلاح روش مديريت سهام تعداد بيشتري روش غيرمستقيم را انتخاب كنند.