جادوي خيام
هادي تقي‌زاده
فيتز جرالد در ۳۹ مارس ۱۸۰۹ در سافك انگلستان به اسم به دنيا آمد. پدرش جان پرسل از نوادگان اوليور كرامول معروف بود و مادرش مري فرانسيس اشراف‌زاده‌اي از ارل‌هاي كيلدر. خانواده ادوارد فيتز جرالد پرجمعيت بود و 7 خواهر و برادر داشت. در تذكره‌ها نوشته‌اند: او هفتمين و با استعدادترين بچه خانواده بوده است. ادوارد در كودكي و نوجواني در رفاه رشد يافت سپس براي ادامه تحصيل به دانشگاه كمبريج رفت. در اين دانشگاه استادش ادوارد بايلز كاول، ادوارد جوان را با اشعار خيام آشنا كرد و نسخه‌اي از رباعيات خيام كه در كتابخانه انجمن آسيايي يافته بود به لندن براي او فرستاد. ادوارد فيتز جرالد چنان از خوانش اشعار خيام لذت برد كه دست به ترجمه رباعيات اين شاعر پارسي‌گوي زد.
انديشه دهري و ديونيزوسي خيام و شيوه مواجهه‌اش با دنيا و زمان چنان فريبنده بود كه به سرعت در ميان انگليسي‌زبانان مورد اقبال قرار گرفت. خيام علاوه بر آنكه شاعري گزيده‌گو و كوتاه‌نويس است، دانشمند و رياضيداني بزرگ به شمار مي‌آيد كه در قلمروي علوم جايگاهي رفيع دارد. شايد درك و فهم همين خصوصيات بود كه فيتز جرالد جوان را هم شيفته اين حكيم و شاعر ايراني كرد. البته چنين علاقه‌اي به خيام را در ميان صادق هدايت، نويسنده ايراني هم مي‌توان يافت. جالب اينكه بين فيتز جرالد و خيام شباهت‌هاي قابل توجهي وجود دارد. هر دو درباره خيام كتابي نوشته‌اند و به نوعي شيوه فكري خيام را ستوده‌اند، هر دو در خانواده‌اي اشرافي به دنيا آمده‌اند. يكي نواده ارل‌هاي كيلدر و اوليور كرامول است و ديگري از خاندان رضا قلي‌خان هدايت از رجال دربار ناصري و فرزند اعتضادالملك و نيرالملوك. جالب‌تر اينكه هم فيتز جرالد و هم صادق هدايت گياه‌خوار بوده‌اند آن هم در دوره‌اي كه گياهي‌خواري امري نادر محسوب مي‌شده و كمتر كسي گياه‌خوار بود. علاوه بر آن هر دو با خرافه سر جنگ داشتند، نمونه‌اش كتاب توپ مرواي صادق هدايت يا مجادله‌هاي ادوارد فيتز جرالد با برادرش جان كه واعظي مسيحي بود. شايد نتوان مستنداتي پيدا كرد كه فيتز جرالد و هدايت هم را مي‌شناخته و از يكديگر تاثير گرفته‌اند، تنها مي‌توان به شباهت در افكار و نحوه زيستن اين دو اديب ايراني و انگليسي اشاره كرد، بي‌شك در خيام جادويي وجود دارد كه اين دو نويسنده بزرگ را مسحور خود كرده است.