توحيد غريب مانده در جامعه
محسن آزموده
كرونا سبب شده كه امسال مراسم عزاداري عاشورا و محرم براي رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي و جلوگيري از شيوع بيماري، تا سر حد امكان به صورت مجازي و با تراكم كمتري برگزار شود. در كنار همه دريغ‌ها و افسوس‌هاي شيعيان مي‌توان به مطالعه آثاري پژوهشي و تحقيقي پيرامون واقعه عاشورا پرداخت. معمولا وقتي بحث از آثار تحقيقي و پژوهشي درباره عاشورا و قيام امام حسين (ع) مطرح مي‌شود، ذهن علاقه‌مندان به تاريخ اسلام به چند كتاب آشنا در اين زمينه معطوف مي‌شود: حماسه حسيني اثر شهيد مطهري، شهيد جاويد نوشته مرحوم آيت‌الله صالحي‌نجف‌آبادي، حسين وارث آدم اثر دكتر علي شريعتي و ... يك كتاب پژوهشي بسيار ارزشمند در اين زمينه، «پس از پنجاه سال؛ پژوهشي تازه پيرامون قيام حسين (ع)» نوشته استاد فقيد تاريخ اسلام دكتر سيد جعفر شهيدي است. در اين زمينه همچنين آثار محمد اسفندياري، تاريخ‌‌نگار و كتاب‌شناس معاصر نيز قابل ذكر است، اين پژوهشگر پركار در آثار ارزنده‌اي چون عاشوراشناسي، حقيقت عاشورا و كتابشناسي تاريخي حسين بن علي به تفصيل در زمينه واقعه عاشورا، زمينه‌ها، روايت وقوع حادثه، پيامدهاي آن و نحوه بازتاب آن در زندگي شيعيان بحث كرده است. در كنار اين كتاب‌هاي ارزشمند مايلم از كتاب «نهضت امام حسين (ع) و قيام كربلا» نوشته دكتر غلامحسين زرگري‌نژاد ياد كنم. تاكيد بر اين كتاب، چند علت يا دليل دارد. اولين آنها مولف آن است، استاد پيشين تاريخ دانشگاه تهران كه به همان اندازه كه در ميان اهالي تاريخ نامي آشناست، بين عموم ناشناخته و گمنام است. دكتر زرگري‌نژاد، پژوهشگري تراز اول و پر كار است كه غير از آثار ارزشمند در زمينه تاريخ ايران در دوره قاجار و به ويژه عصر مشروطه در زمينه تاريخ اسلام نيز بسيار كار كرده است كه از زمان انتشار تا به امروز همواره به عنوان يكي از منابع درسي مورد استفاده دانشجويان قرار گرفته است. اما علت دوم براي معرفي اين كتاب آن است كه اثر حاضر، تحقيق و پژوهش مبتني بر منابع دست اول و با رعايت اسلوب و روش‌شناسي دانشگاهي است. دكتر زرگري‌نژاد در اين كتاب، كاملا به اصول و قواعد پژوهش دانشگاهي پايبند بوده، ضمن آنكه از صرف نقل وقايع فراتر رفته و به تحليل نيز پرداخته است. سومين دليل براي اصرارم بر اين كتاب آن است كه به رغم اهميتش، توسط يك ناشر دانشگاهي منتشر شده و به همين علت كمتر مورد توجه مخاطبان قرار گرفته و تنها دانشجويان و علاقه‌مندان تاريخ اسلام به آن مراجعه كرده‌اند. دكتر زرگري‌نژاد چنانكه شايسته يك تحقيق انتقادي تاريخي است، در ابتدا به معرفي مهم‌ترين و اصلي‌ترين منابع تاريخي واقعه كربلا و در راس ايشان ابومخنف پرداخته و سپس در بخش اول ريشه‌هاي تاريخي قيام را بررسي كرده و در بخش‌هاي دوم تا چهارم به تفصيل درباره خروج امام حسين (ع) از مدينه و نبرد عاشورا و شهادت امام حسين (ع) و حركت اسراي كربلا از نينوا تا مدينه بحث كرده است. بخش پنجم اهداف و بنيادهاي نظري و اعتقادي قيام حسيني مورد بحث قرار گرفته و در بخش ششم دو نهضت توابين و خروج مختار و انتقام از قاتلان امام حسين (ع) معرفي شده است. بخش هفتم و پاياني كتاب نيز معرفي شخصيت و نام و نشان شهداي كربلا بر مبناي قديمي‌ترين منابع است. از ديد نويسنده، «واقعه كربلا در فراسوي كشاكش حسين بن علي (ع) و يزيد، ستيز و رويارويي دو مذهب بود، اما نه ستيزي به عرياني ستيز توحيد و شرك يا ستيز پيامبر اسلام و ابوسفيان بن حرب، بلكه در عصر تجديد اقتدار اشرافيت اموي و خلفاي ديروز، كشاكشي تلخ و دشوار بود ميان شرك نهان شده در كسوت توحيد و توحيد غريب مانده در جامعه، در تنهايي و بي‌پناهي كامل سال 61 هجري.»