محرم امسال از برخي تريبون‌ها، صداهايي عليه جريان «عدالت‌خواهي» شنيده شد
محرم متفاوت
امسال همه‌چيز متفاوت بود. كوويد۱۹ اما عزاداري ايام محرم را تعطيل نكرد و باعث شد كه در شكل و شمايلي ديگر برقرار شود. حسينيه‌ها و مساجد سرپوشيده يا برنامه‌اي براي عزاداري نداشتند يا ديگر خبري از تجمع و ازدحام عزاداران نبود. حاضران در دسته‌هاي عزاداري در فضاي باز هم اغلب با ماسك بر دهان يا دستكش بر دست مشغول عزاداري بودند. برخي هم ترجيح دادند در اين ايام خانه‌هاي‌شان را حسينيه كرده و با تلويزيون يا با برنامه‌هاي نوحه‌خواني و عزاداري آنلاين محرم امسال را برگزار كنند. سفره‌هاي اطعام عزاداران نيز برچيده شده و به جايش عده‌اي نذر ماسك و مواد ضدعفوني‌كننده به جا آوردند، تعدادي غذاي خشك و سبدهاي كالا براي فرودستان تعبيه كردند و برخي هم غذاهاي طبخ‌شده را در بسته‌بندي به عزاداران تحويل دادند. كوويد۱۹ همان‌طوركه در برگزاري تمام مراسمهاي جهاني ديني يا غيرديني تاثيرگذاشت، محرم نيز از تاثير آن بي‌نصيب نماند و سبك و سياقي متفاوت از عزاداري را باب كرد تا جايي كه حسينيه امام خميني كه همه‌ساله در ايام محرم به ميزباني رهبر انقلاب مراسمي را با حضور مقامات لشكري و كشوري برگزار ميكرد هم تعطيل و عكس‌هايي از عزاداري يك‌نفره آيتالله خامنه‌اي در فضاي رسانه‌اي و مجازي منتشر شد. البته در اين ميان گروه‌ها و دسته‌ها و مناطقي هم بودند كه در عكس‌ها يا فيلم‌هاي محرم كرونا را ناديده گرفته و به رسم و رسوم قديمي مشغول بودند اما به هر روي تدوين سازوكار برگزاري هياتها نه‌تنها در شكل و شمايل برپايي عزاداري‌ها تاثير بسزايي گذاشت، بلكه به نظر ميرسد كه مراسم و سخنراني شخصيت‌هاي سياسي با سخنراني‌هاي ديني- سياسي نيز كمرنگ بود. اما كرونا تنها نقطه تمايز محرم امسال با سالهاي گذشته نبود. در سالهاي اخير بيش از هرچيز صداي حمله به دولت شنيده مي‌شد اما امسال در چند تريبون انتقاد از «عدالت‌خواهان» پررنگ‌تر بود. براي مثال سخنراني از پناهيان از منبري‌هاي مشهور منتشر شد كه تلويحا به اين جريان انتقاد كرده و گفت: «دوران عدالت‌خواهي گذشته است، عدالت‌خواهي معطوف به امري است كه مي‌گويند كسي دزدي نكند كه در اين حوزه قوه قضاييه فعال شده و با دزدي‌ها برخورد ميكند، ما با يك امتحان بالاتر يعني مواسات روبه‌رو هستيم.» انتقاد او به جرياني بود كه گرايش‌هاي انقلابي دارند اما دغدغه اصلي آنها مبارزه با فساد اقتصادي و سياسي است و مدتي است در برخي مسائل خط خود را از برخي اصولگرايان جدا كرده‌اند. برخي تريبونهاي مشابه پناهيان با انتقادهايي از افراد نزديك به جريان عدالتخواه مواجه شد تا آنجا كه سيدمحمد انجوي‌نژاد از روحانيون نزديك به اين طيف از تريبون خود در شب تاسوعا استفاده كرد و هشدار داد كه «عدالت‌خواهان در فشار!» همچنين وحيد اشتري، از اعضاي اسبق شوراي مركزي جنبش عدالتخواه و يكي از كانديداهاي انتخابات مجلس اين جريان در بهمن‌ماه ۹۸ كه اخيرا در پي يك سخنراني، چندساعتي بازداشت بود، در توييتر خود نسبت به حملاتي كه از تريبونهاي محرم به عدالت‌خواهي مي‌شود، واكنش نشان داد و با كنايه در توييترش نوشت: «به امام حسين برسيد از نيجريه، فلسطين، امريكاي زورگو، هفت‌تپه، روستاي ابوالفضل بگوييد از حسن رعيت‌ها و حسين هدايتي‌هايي كه پول‌هاي‌شان را در همين هياتها شستند...»
دوگانه هيات - سفر
گزارشهاي مقامات دولتي نشان ميدهد كه پروتكلهاي بهداشتي در هياتها و مراسمهاي مذهبي رعايت شده است. بر اساس گزارشهايي كه عبدالرضا رحمانيفضلي، وزير كشور و سعيد نمكي، وزير بهداشت به عنوان روساي كميتههاي امنيتي و بهداشتي ستاد ملي مقابله با كرونا از ايام محرم به رييس ستاد يعني حسن روحاني انعكاس دادهاند، در ايام سپري شده در ماه محرم بهويژه شبهاي تاسوعا و عاشورا پروتكلهاي بهداشتي رعايت شده است. در همين راستا حسن روحاني در جريان گفتوگوي تلفني كه با وزير بهداشت داشت از تمام متوليان عزاداريهاي ايام محرم قدرداني و ابراز اميدواري كرد كه مردم در تمام مراسم و آيينهاي پيشرو در ماههاي محرم و صفر همچنان دستورالعملهاي بهداشتي را به همين شكل دقيق رعايت كنند تا كسي در نتيجه شركت در آيينهاي سوگواري امام حسين (ع) به بيماري كرونا مبتلا نشود. او البته در بخش ديگري از اين گفتوگو به موج دوم سفرهاي تابستاني كه از همين ايام تعطيلات آغاز شده نيز اشاره كرد و گفت: كساني كه در تعطيلات اخير به سفر رفتهاند، نبايد اجازه دهند عدمرعايت پروتكلها ازسوي آنها، باعث اوجگيري مجدد شيوع كوويد19 شده و بر زحمات شبانهروزي و طاقتفرساي كادر درماني در مقابله با موج دوم شيوع كرونا تاثير منفي بگذارد. در مدت اخير دوگانه هيات - سفر دودستگيهايي را ايجاد كردهبود كه هر گروه، طيف مقابل را مقصر شيوع كرونا در اين ايام تلقي ميكرد.
اگرچه براساس گزارشهاي چند روز گذشته شيب ابتلا و مرگ و مير بر اثر كرونا نزولي بوده و ديروز تعداد جانباختگان به ۱۰۳ نفر رسيده اما آثار رعايت يا عدم رعايت پروتكلهاي بهداشتي چه در مراسمهاي مذهبي و چه در سفر تا تقريبا ۲ هفته آينده است كه مشخص خواهد شد. در حالي كه اگر با افزايش مجدد ابتلا و مرگ و مير مواجه شويم بهسختي ميتوان بررسي كرد كه كفه ترازوي عدمرعايت پروتكلهاي بهداشتي به سمت كدام گروه سنگيني ميكند؛ مسافران يا عزاداران!
از حمله به اعتدال تا سلطان جائر
اگرچه اين روزها سبك و سياق روضهخواني و هياتها و سخنرانيها با همه سالهاي پيش از اين متفاوت شده و برخي به سخنرانيها يا عزاداريهاي آنلاين روي آوردهاند اما آنچه هرساله از تريبونهاي مراسم سوگواري ايام محرم به گوش ميرسد، تبيين سيره امام حسين(ع) و يارانش بوده و است. از همين رو در سخنرانيها، پيامهاي تسليت يا گفتوگوها از روحانيون گرفته تا سياسيون تلاش شده كه به بخشي از سيره امام سوم شيعيان اشاره شود. آيتالله سروش محلاتي، استاد دروس خارج فقه حوزه علميه قم ازجمله روحانيوني بود كه در خلال سخنرانياش به تبيين چرايي قيام عاشورا اشاره كرد و گفت كه مساله اصلي امام حسين(ع) در نهضت عاشورا مقابله با سلطان جائر بود و از نگاه امام حسين، در حكومت رفتار با مردم و عدالت سياسي و اقتصادي اهميت اصلي دارد، نه اينكه چه كسي حاكم است و اگر حاكم جائر باشد، ايستادگي مقابل او ضرورت دارد. او در سخنراني شب عاشورا در نشست «عاشورا و امروز ما» تاكيد كرد كه «امام در سخنراني براي لشكر حر نيز ميفرمايند:اي مردم، پيامبر فرمودند: هركس سلطان جائر را ببيند و سكوت كند، در آخرت جاي او و سلطان جائر يكي است.» حجتالاسلام سيدمحمدمهدي ميرباقري، عضو مجلس خبرگان رهبري و ازجمله روحانيون نزديك به جبهه پايداري اما ترجيح داد كه از تريبون عزاداري براي حمله به «اعتدال» استفاده كند. او با بيان اينكه قرائت اعتدال از اسلام دنبال مقاومت و استقامت نيست، گفت: «اسلام اعتدالي مانند منافقين اسلام انقلابي را متهم به بيخردي ميكند.» از ديگرسو اما محمدتقي رهبر، عضو جامعه روحانيت مبارز نيز در مصاحبه با اعتمادآنلاين تشريح كرده كه «گاندي مبارز آزاديخواه هند گفته است با اطلاعاتي كه از مطالعه رويداد كربلا داشتم، توانستم انگليسيها را شكست دهم. حتي گاندي به تبعيت از ۷۲ تن از اصحاب كربلا، با ۷۲ همراه به مقر سازمان ملل رفت» و همزمان محمد اشرفياصفهاني نيز عاشورا را باعث ماندگاري اسلام دانسته؛ موضوعي كه در فقه شيعه و انقلاب اسلامي بر آن تاكيد بسياري شده است.
ما بوديم، مي‌گذاشتيم حُر برگردد؟
سيدحسن آقاميري به سخنراني‌هاي تابوشكنانه‌اش معروف است. اين روزها از روحاني خلع لباس شده‌اي كه ميان جوانان طرفداراني بسيار دارد و پاي پست‌هاي اينستاگرامي‌اش اظهارنظرها و تاييد‌هاي به اصطلاح سلبريتي‌هايي هم ديده مي‌شود، سخنراني در شبكه‌هاي اجتماعي دست به دست مي‌شود كه مربوط به همين ايام عزاداري است. او اگرچه بدون لباس روحانيتي كه سال ۹۷ به صورت دايم از پوشيدن آن خلع شد اما بار ديگر به اصطلاح به منبر رفته و در بخشي از سخنرانياش از «حر» گفته است؛ حري كه دستورات بن‌زياد را مو به مو اجرا كرد اما صبح عاشورا تصميم گرفت به ياران امام حسين بپيوندد.
«حر مي‌خواهد بيايد اين طرف. ما بوديم، مي‌گذاشتيم؟ ما يك نفر دو تا ترانه خوانده، راهش نمي‌دهيم يا مي‌آيد، اجازه نمي‌دهيم برو يا خودمان مي‌آوريمش اما دقش مي‌دهيم يا بازيگري را آورده‌ايم كه ۴ تا فيلم زمان شاه بازي كرده، بعد برنامه زنده را قطع مي‌كنيم... چند نفر را دق داديد... ما اگر كربلا بوديم و حر مي‌خواست بازگردد، مي‌پذيرفتيم؟ به حسين مي‌گفتيم آقا اگر شما هم بگذاريد ما نمي‌گذاريم... الان به چه درد مي‌خورد... ببين بچه‌ها تشنه‌اند، تو باعث شده‌اي... خون بريزد گردن توست... توبه كردي اما الان به چه درد ما مي‌خورد؟... اما امام حسين از بازگشت حر خوشحال شد و گفت خودم برايت استغفار مي‌كنم.» اين جملات بخش‌هاي بيشتر ديده شده سخنراني آقاميري و تطبيق آن با رفتار امروز بخشي از حاكميت است. اين بخش از منبر آقاميري بارها در شبكه‌هاي مجازي ديده شده، نزديك به ۳ ميليون بار در اينستاگرام آقاميري ديده شده و بالغ بر ۱۰ هزار نفر زير پست او اظهارنظر كرده‌اند كه از حساب كاربري خواننده‌هاي لس‌آنجلسي تا بازيگران جوان داخلي ميان‌شان ديده مي‌شود. در عين حال برخي نيز در توييتر و اينستاگرام به او حمله كرده و به جاي نقد سخنانش، تنها لايو اينستاگرامي او با يك خواننده زن ساكن امارات را يادآور شدند.
مداحي بدون پاكت
يك چهارپايه چوبي زير پايش، ميان يك خيابان خاكي ايستاده و روضهخواني ميكند. تعدادي زن و مرد هم در يك خيابان پر‌دار و درخت و خاكي مشغول سينه‌زني هستند. همه اجزاي تصويري كه امسال از محمود كريمي، مداح معروف در شبكه‌هاي مجازي منتشر شده، نشان ميدهد كه او در محله‌اي فقير‌نشين و ميان حاشيه‌نشينان مداحي كرده است. آنچه در فضاي رسانه‌اي در مورد اين مداحي نوشته شده، نشان ميدهد كه حاج محمود كريمي از مداحان امسال برخلاف سالهاي گذشته روستاهاي اطراف شهر ري تهران را انتخاب كرده و آن‌طور كه از شواهد مشخص است امسال از «پاكت‌‌هاي» هديه به مداحان كه چند سال پيش عدد و رقم‌هاي سرسام‌آور آن توجه رسانه‌ها را جلب كرد، خبري نيست. با اين حال آنچه از مداحي كريمي ميان محله‌هاي حاشيه‌اي در تهران دست به دست مي‌شود، نه لزوما تعريف و تمجيد، بلكه اغلب يادآوري تمام حواشي و جنجال‌هايي است كه تاكنون قرين نام او بوده است. آخرين‌بار در صحن آرامگاه امام هشتم شيعيان كه به دليل شيوع كرونا و رعايت پروتكلهاي بهداشتي كسي حضور نداشت، كريمي داستاني تعريف كرد كه همزمان از صداوسيما پخش شد و جنجال آفريد. او داستان شخصي به نام «خسروخان» را روايت كرد كه در شب اول محرم مشروب نوشيده و با امام هشتم تخته‌نرد بازي كرده است. اين روايت غيرمستدل از سوي بسياري مورد انتقاد قرار گرفت تا جايي كه او مجبور به عذرخواهي شد و گفت: «بعضي خوب متوجه نشدند و از آنها عذرخواهي مي‌كنم، شايد خوب جا نينداختم. بعضي هم خود را به متوجه نشدن زدند.» او علاوه بر اين حاشيه جديد بارها در سخنرانيها، روضه‌خواني‌ها و مداحي‌ها به مقامات كشور از جمله حسن روحاني به عنوان رييس‌جمهوري يا علي لاريجاني، رييس مجلس وقت توهين كرده و دي‌ماه ۹۲ نيز در يك درگيري اسلحه كشيد و به يك ۲۰۶ شليك كرد. رفتارهايي كه عمدتا انتقادهاي بسياري از او را به همراه داشته و بايد ديد با گذر زمان، آيا اين اقدام متفاوت و مثبتش در محرم امسال، نگاه عمومي به او را تغيير خواهد داد يا خير.
اگر امام حسين، اين زمان بود؟
وزير جوان در ايام سوگواري نيز از پلتفرم‌هاي مورد علاقه‌اش براي اشتراك‌گذاري روزهاي غيركاري و عزاداري استفاده ميكند. او در اين چند روز تعطيلات محرم، عكس‌هايي در اينستاگرام و متن‌هايي در توييتر منتشر كرد كه با بازتاب گسترده‌اي از سوي كاربران فضاي مجازي مواجه بود. از انتشار عكسي همراه با فرزندانش در هواپيما و در سفر به جهرم، شهر آبا و اجدادي تا عكس عرض ارادت به محمدباقر قاليباف در هيات عزاداري ريحانه‌الحسين كه خبرهاي غيررسمي در مورد اولتيماتوم رييس مجلس درباره شبكه ملي اطلاعات را به ذهن متبادر ميكرد. مثل هميشه آذري‌جهرمي با برخي كاربراني كه زير پست‌هاي اينستاگرامي‌اش سوالي مي‌پرسيدند يا اظهارنظري مي‌كردند، هم‌كلام شده و گپ‌وگفتي داشته و حتي در مورد بسته‌هاي اينترنتي و برخي موارد از اين دست توضيحاتي داده است، اما يكي از توييت‌هاي او واكنش‌هاي بيشتري در پي داشت. محمدجواد آذري‌جهرمي، وزير ارتباطات شب عاشورا در توييتر خود نوشت:«هميشه در شب عاشورا از خود مي‌پرسم، اگر امام حسين(ع) در اين زمان بود چه ميكرد؟» همين پرسش كوتاه با پاسخ بيش از ۵ هزار نفر روبه‌رو شد. برخي كنايه‌اي به وضعيت اينترنت زده و يكي از كاربران نوشته بود كه «اگر امام حسين بود قطعا اينترنت كه امروز همان حكم آب حيات براي جامعه را دارد، قطع و فيلتر نمي‌كرد.» برخي ديگر زير اين پست به قطعي يك هفته‌اي اينترنت در جريان وقايع آبان 98 اشاره كرده و اين اقدام را مانعي جدي براي اطلاع‌رساني و موجب ضرر و زيان هنگفت به مردم توصيف كرده بودند. بعضي هم ايستادگي مقابل هر ظلم و ستمي را يادآور شده و از فقر و هزار و يك معضل اقتصادي و اجتماعي و سياسي گفته و از اعدام برخي معترضان آبان گرفته تا جان باختن سرنشينان هواپيماي اوكرايني گلايه كرده بودند. اين پست توييتري ازجمله معدود پست‌هايي بود كه آذري‌جهرمي در آن مشاركتي فعال نداشت و برخلاف اغلب اوقات به كاربران پاسخ نداد.