خاطره ديدار آيات صانعي و هاشمي
آيت‌الله صانعي؛ مرجع‌تقليد پيشرو و افتاده
غلامعلي رجايي
مرحوم آيت‌الله يوسف صانعي حقيقتا مصداق آيه شريفه «مِن الْمُومِنِين رِجالٌ صدقُوا ما عاهدُوا‌الله عليْهِ فمِنْهُمْ منْ قضى نحْبهُ ومِنْهُمْ منْ ينْتظِرُ وما بدّلُوا تبْدِيلًا» بود كه عمري با بركت داشت. شايد مردم كمتر مطلع باشند كه آيت‌الله يوسف صانعي از معدود مجتهداني است كه در سن ۲۵ سالگي - آن‌گونه كه من در يك مصاحبه از ايشان در دهه ۶۰ خوانده‌ام- به درجه اجتهاد رسيده بود. ايشان هوش بالايي داشت كه در پيام تسليت رهبري نيز بر آن تاكيد شده است. همچنين ايشان در جلسات درس امام‌خميني شركت مي‌كردند و امام نيز در زمان حيات‌شان، آيت‌الله صانعي را فردي عالم و فاضل مي‌دانستند، از همين روي هم مناصب اجرايي مهمي در نظام جمهوري اسلامي ايران به آيت‌الله صانعي سپردند. همه اين ويژگي‌ها و مرجعيت ايشان كنار اينكه آيت‌الله صانعي توانست طلاب متعددي را پرورش دهد، نشان مي‌دهد عمر پربركتي را پشت‌سر گذاشته‌اند. آيت‌الله صانعي همچنين بسيار قدرشناس بودند. خاطرم هست وقتي مرحوم دكتر صادق طباطبايي، برادر همسر يادگار امام از دنيا رفت ايشان را ابتدا در جماران تشييع كرده، آقاي خاتمي بر پيكر ايشان نماز خواندند و سپس به سمت حرم امام خميني(ره) رفتيم. با كمال تعجب ديدم كه اين عالم بزرگوار با عصايي در دست از قم براي اين مراسم تشريف آورده و نشسته بودند تا مراسم دفن انجام شود. خيلي متاثر بودند و حتي وقتي پيكر آقاي طباطبايي را آوردند، آيت‌الله صانعي با اين سن و سال جلو رفته و سعي كردند زير تابوت قرار گرفته تا به سمت محل دفن بروند و من در دلم به اين روحاني آفرين گفتم كه براي قدرشناسي از امام براي حضور در مراسم تشييع يكي از بستگان عروس امام حاضر شده است. اين مرجع تقليد عالي‌قدر علي‌رغم جايگاهي كه داشت اما بسيار افتاده بود. آيت‌الله هاشمي و آيت‌الله صانعي در مشهد با يكديگر ملاقاتي داشتند كه من هم در اين ملاقات حضور داشتم. آيت‌الله صانعي از در تواضع با آيت‌الله هاشمي روبه‌رو و جلسه‌اي بسيار خوب برگزار شد. آقاي صانعي در تعريف از آقاي هاشمي جلوي هيات همراه سنگ‌تمام گذاشت. همچنين آيت‌الله صانعي وقتي آقاي هاشمي خداحافظي كرد تا پاركينگ ما را همراهي كردند. حتي در اتومبيل را براي آقاي هاشمي بستند و بعد از حركت ماشين چند قدمي دنبال ايشان رفتند، كاري كه عمدتا ازسوي مراجع تقليد و روحانيوني در اين رتبه انجام نمي‌شود. ايشان همچنين بسيار شوخ‌طبع بود. خاطرم هست كه يك‌بار ما همراه با جمعي از اساتيد پژوهشكده امام‌خميني به ديدار ايشان رفتيم و در مورد برخي حوادث زندگي امام صحبت كرديم. در اين جلسه ايشان برخي نكات را با شوخي مطرح مي‌كرد و مي‌گفت اين را در تلويزيون همسايه ديده است. منظورشان هم اين بود كه ماهواره مي‌ديدند و آن زمان هم رسم بود مي‌گفتند از تلويزيون همسايه شنيده يا آنجا ديده‌ام. آزادانديشي نيز از ديگر ويژگي‌هاي آيت‌الله صانعي بود. ايشان فتواهاي شاذي دارند كه در آزادانديشي به نوعي در نحله‌‌اي شبيه آيت‌الله منتظري قرار مي‌گيرند. درمورد اجتهاد زنان، سن بلوغ زنان، ديه زنان و... فتاواي پيشرو و مترقي داشتند كه كمتر مرجعي است كه توانسته باشد نوآوري و در عين حال سنت‌شكني كند. اين توفيق نصيب آيت‌الله صانعي شده كه در گلزار شیخان قم، در نزدیکی حرم حضرت معصومه به خاک سپرده شد. اما ايشان در زمان مرگ هم نشان داد كه در عين احترامي كه مردم براي اين مرجع عالي‌قدر قائل بودند، ايشان نيز چقدر به فكر مردم بوده است و درخواست كرده كه در شرايط بحران سلامت امروز هيچ مراسمي برگزار نشود.
مشاور مرحوم آيت‌الله هاشمي