رسانه‌هاي تركيه از تحريم كامل كالاهاي توليد تركيه توسط رياض خبر مي‌دهند
تحريم: تقاص افشاي جنايت
شهاب شهسواري
رسانه‌هاي تركيه گزارش مي‌دهند كه پادشاهي عربستان سعودي واردات كالا از تركيه را ممنوع اعلام كرده است و ديگر هيچ كالايي از مبدا تركيه در مبادي ورودي عربستان سعودي ترخيص نمي‌شود. اين ادعا در شرايطي مطرح مي‌شود كه عربستان سعودي رسما هيچ قانون جديد براي واردات از تركيه را اعلام نكرده و بازرگانان عرب كه با رسانه‌ها گفت‌وگو كرده‌اند از جريان بدون وقفه تجارت با تركيه سخن مي‌گويند. نخستين گزارش‌ها در مورد آغاز تحريم كالاهاي ساخت تركيه در عربستان سعودي در روزنامه‌هاي ترك‌زبان منتشر شد. روزنامه جمهوريت در گزارشي از ممنوعيت بي‌سر و صداي واردات كالا از تركيه در عربستان سعودي خبر مي‌دهد و مي‌نويسد كه رياض به بهانه كرونا تقريبا ورود همه كالاهاي تركيه به خاك عربستان را غيرممكن كرده است. روزنامه سوزجو به نقل از عده‌اي از بازرگانان تركيه نوشت كه عربستان سعودي ديگر مجوز ترخيص كالاهاي آنها را ازگمرك عربستان صادر نمي‌كند. روزنامه دنيا در گزارشي به يك نامه از كمپاني كشتيراني مرسك اشاره كرد كه به تمامي مشتريانش در مورد احتمال بازگردانده شدن كالاهايي از مبدا تركيه به مقصد عربستان سعودي هشدار داده است.
دو سال بعد از خاشقچي
اخبار ضد و نقيض در مورد تحريم اقتصادي در حالي منتشر مي‌شود كه روز جمعه دومين سالگرد ترور جمال خاشقچي، روزنامه‌نگار منتقد سياست‌هاي دربار سعودي در خاك تركيه بود. قتل اين روزنامه‌نگار درون كنسول‌گري عربستان سعودي در استانبول همچنان يكي از پرونده‌هاي مفتوح از اقدام‌هاي خشونت بار عربستان عليه مخالفانش است. اين پرونده اما نقش جدي در افزايش تنش‌ها در روابط ميان تركيه و عربستان سعودي داشت، تركيه از لحظه مفقود شدن جمال خاشقچي به صورت قطره‌چكاني اخبار و اطلاعاتي را در مورد نقش پادشاهي سعودي در برنامه‌ريزي براي قتل خاشقچي منتشر كرد. تا چند روز بعد از حادثه كه عربستان رسما مسووليت به قتل رسيدن اين روزنامه‌نگار منتقد در كنسول‌گري خود را پذيرفت، آنكارا جهانيان را قانع كرده بود كه عربستان نه تنها اين روزنامه‌نگار منتقد را ترور كرده است بلكه در مورد اين اقدام خود پنهانكاري مي‌كند. اين روزها عربستان با اعلام زندان‌هاي طويل‌المدت براي 5 نفر از افرادي كه گفته مي‌شود در قتل خاشقچي نقش داشته‌اند، تلاش مي‌كند مهر مختومه پاي اين پرونده بين‌المللي بگذارد، تركيه تلاش مي‌كند كه با زنده نگه داشتن اين پرونده، اتهام آمريت و برنامه‌ريزي براي اين اقدام را به رهبران پادشاهي سعودي نسبت دهد، ايده‌اي كه از سوي برخي سازمان‌هاي حقوق بشري و بين‌المللي هم تاييد شده است.
دعواي پنهاني كه علني شد
رويارويي سياسي غيرمستقيم ميان تركيه و عربستان سعودي كه هر دو داعيه‌دار رهبري جهان اسلام و احياي امپراتوري‌هاي اسلامي هستند در طول يك دهه گذشته در پس‌زمينه بسياري از رويدادهاي منطقه غرب آسيا و خاورميانه موثر بوده است. با اين حال دو كشور تاكنون تلاش مي‌كردند علنا رودرروي يكديگر قرار نگيرند. سال 2010 پس از آغاز نهضت‌هايي كه به بهار عربي مشهور شد، دولت تركيه به شكل بي‌پروايي از به قدرت رسيدن گروه‌هاي نزديك به شبكه اخوان المسلمين در كشورهاي عربي حمايت كرد. در مصر، تركيه به اصلي‌ترين متحد دولت مستعجل محمد مرسي، رييس‌جمهور فقيد مصر تبديل شد. در ليبي بعد از نزديك به يك دهه از سقوط معمر قذافي، تركيه اين روزها مستقيما از طريق اعزام نيروهاي نظامي در حال حمايت از دولت نزديك به اخوان‌المسلمين است. در سوريه كه مرزهاي طولاني زميني با تركيه دارد هم حمايت آنكارا از گروه‌هاي شبه‌نظامي افراطي يكي از عوامل خشونت‌هاي گسترده در اين كشور بود و تركيه در دو سال گذشته به شكل گسترده‌اي با حضور مستقيم نظامي در خاك سوريه، تلاش مي‌كند تا بر تحولات اين كشور تاثير بگذارد.
عربستان بعد از امارات
براي دولت‌هاي عربي اما انتقام از تلاش‌هاي تركيه براي استقرار دولت‌هاي دوست در كشورهاي عربي به تدريج ظاهر شد. اولين نمونه از اقدام‌هاي تند و متحد 4 كشور عربي يعني عربستان سعودي، امارات متحده عربي، مصر و بحرين اعلام محاصره اقتصادي و سياسي قطر بود. يكي از خواسته‌هاي كشورهاي عربي جنوب خليج فارس از قطر كاهش روابط با تركيه و خارج شدن مستشاران نظامي تركيه از خاك قطر بود. قطر از سال 2015 تاكنون در مقابل خواسته‌هاي همسايگانش مقاومت كرده و رابطه خود را با تركيه در بالاترين سطح نگه داشته است.
در دو سال گذشته امارات متحده عربي اصلي‌ترين حامي اقدام‌هاي ضد تركيه در منطقه غرب آسيا و شرق اروپا بود. هر جا بويي از انتقاد نسبت به سياست‌هاي آنكارا شنيده مي‌شد، جاي پايي هم از امارات متحده عربي وجود داشت. از اجلاس چهارجانبه با يونان، قبرس و فرانسه گرفته تا موضع‌گيري‌هاي تند در مورد حملات نظامي تركيه به شمال عراق و از همه مهم‌تر حمايت گسترده تسليحاتي و لجستيك از خليفه حفتر، سركرده گروه‌هاي شبه‌نظامي مخالف دولت تحت حمايت تركيه در ليبي. اما عربستان به‌رغم آگاهي همگان از اختلاف‌نظر جدي‌اش با تركيه، تلاش مي‌كرد تا اين اختلاف‌نظرها را پنهان نگه دارد. مشخص نيست كه آيا عربستان قصد دارد محاصره اقتصادي تمام عياري عليه تركيه اعمال كند يا اينكه گزارش‌ها در مورد سختي صادرات تركيه به عربستان اغراق شده هستند و با اهداف سياسي داخلي تركيه تنظيم شده‌اند.
تحريم جمعي عليه تركيه؟
روزنامه جمهوريت در تركيه در گزارشي مفصل مي‌نويسد كه ممنوعيت اعلام‌نشده براي واردات برخي از كالاهاي ساخت تركيه ماه‌هاست كه در عربستان سعودي برقرار است اما ممنوعيت جديد تقريبا حالت رسمي پيدا كرده و تقريبا همه صادرات تركيه به عربستان را شامل مي‌شود. سال گذشته دولت عربستان سعودي واردات پارچه و محصولات غذايي بسته‌بندي‌شده را از تركيه ممنوع كرد. هر چند اين ممنوعيت رسما اعلام نشد اما صف طويل كاميون‌هاي حامل اين كالاها در مرزهاي عربستان سعودي شاهدي معتبر بر اين اقدام بود. در آن دوران ديپلمات‌هاي تركيه در عربستان به قول اينكه ديگر چنين محصولاتي به عربستان صادر نمي‌كنند، مجوز موقتي براي عبور اين كاميون‌ها معطل مانده پشت مرز دريافت كردند. اما حالا به نوشته روزنامه جمهوريت از تاريخ يك اكتبر(10مهر) هيچ كالايي با برچست ساخت تركيه مجوز ورود به خاك عربستان سعودي را ندارد. هنوز رسانه‌ها از اقدام مشابهي در ديگر كشورهاي عربي متحد سعودي در مورد تجارت با تركيه خبر نداده‌اند. هر چند پيش از اين ديپلمات‌هاي عربي خبر از اقدام‌هاي هماهنگ عليه تركيه داده بودند.
گزارش رسانه‌هاي تركيه هنوز رسما از سوي مقام‌هاي عربستان سعودي تاييد نشده است اما خبرگزاري امريكايي بلومبرگ هم در گزارشي با استناد به شواهد و مصاحبه‌ها تاييد كرده كه ورود كالاهاي تركيه به خاك عربستان سعودي با ممنوعيت مواجه شده است. براساس متن ايميل كمپاني دريانوردي مرسك كه توسط بلومبرگ منتشر شده است، محموله‌هايي از مبدا تركيه در عربستان «با ممنوعيت ورود احتمالي يا كندي صدور مجوزهاي گمركي و ترخيص» مواجه مي‌شوند. اين اقدام بعد از آن صورت مي‌گيرد كه وزراي خارجه كشورهاي عضو اتحاديه عرب در بيانيه مشترك خود «دخالت‌هاي تركيه در كشورهاي عربي از جمله دخالت نظامي در ليبي، عراق و سوريه» را محكوم كردند. اين بيانيه با اجماع كشورهاي اتحاديه عرب تصويب شد و فقط 4 كشور جيبوتي، سومالي، ليبي و قطر نسبت به برخي مواد آن اظهار تحفظ كردند. سامح شكري، وزير خارجه مصر از كشورهاي عربي خواست تا در مقابله با اقدامات تركيه «موضعي واحد و محكم» بگيرند.
تحريم عربي چقدر موثر است؟
المانيتور در گزارشي مي‌نويسد:«روابط اقتصادي تركيه با كشورهاي عربي در طول دو دهه گذشته به شكل گسترده‌اي افزايش يافته است. هم از لحاظ مبادلات تجاري و هم از لحاظ جريان سرمايه‌گذاري و ارسال گردشگران، حجم تبادل اقتصادي آنكارا با كشورهاي عربي به شكل چشمگيري افزايش يافته است. به رغم اين افزايش، دولت‌هاي عرب فاصله زيادي با تبديل شدن به بزرگ‌ترين شريك تجاري تركيه داشته‌اند. با توجه به اينكه سهم كشورهاي عربي در اقتصاد تركيه نسبت به كل تجارت خارجي تركيه چندان زياد نيست در شرايط عادي اقدام‌هاي تلافي‌جويانه اقتصادي از طرف جهان عرب تاثير اندكي بر اقتصاد تركيه باقي مي‌گذاشت. اما شرايط تركيه در حال حاضر عادي نيست و يك محاصره موثر اقتصادي از سوي كشورهاي عربي مي‌تواند به شدت اقتصاد تركيه را تحت تاثير قرار دهد. با سقوط جدي ارزش ليره تركيه و خروج سرمايه‌گذاران خارجي از اين كشور، اقتصاد تركيه توان تحمل يك ضربه ديگر به درآمدهاي ارزي، جريان سرمايه خارجي و اعتبار بين‌المللي‌اش را كه باعث افزايش ريسك سرمايه‌گذاري مي‌شود، ندارد.
واردات عربستان سعودي از تركيه طي 5 سال گذشته به صورت مستمر روند نزولي داشته است. براساس آمار اداره كل آمار عربستان سعودي، حجم واردات عربستان از تركيه، سال گذشته براي اولين بار در 8 سال گذشته به كمتر از 10 ميليارد ريال سعودي رسيد. به گزارش بلومبرگ رقم صادرات تركيه به عربستان در 8 ماه ابتدايي سال جاري معادل يك ميليارد و 900 ميليون دلار بود كه نسبت به مدت مشابه سال قبل 17درصد كاهش نشان مي‌دهد. بلومبرگ مي‌نويسد در حالي كه بازرگانان تركيه تقريبا يك صدا وجود يك ممنوعيت جديد در تجارت ميان دو كشور را تاييد مي‌كنند اما تجار سعودي معتقدند كه هنوز با ممنوعيت براي واردات از تركيه مواجه نشده‌اند هر چند به لحاظ اداري روند بررسي ترخيص كالاهاي ساخت تركيه از گمرك به شدت كندتر و طولاني‌تر از گذشته شده است.
براساس اطلاعات اداره آمار تركيه، مجموع صادرات تركيه در سال جاري نسبت به سال گذشته 13 درصد كاهش يافته است. در طول 8 ماه ابتدايي سال جاري از مجموع صادرات تركيه به خارج از اين كشور 19 درصد يعني معادل 17 ميليارد دلار به كشورهايي است كه اكثريت جمعيت آن را اعراب تشكيل مي‌دهند. با اين حال بخش عمده اين رقم مربوط به عراق است كه سال گذشته يك سوم كل واردات كشورهاي عربي از تركيه را يك تنه بر عهده داشته است. اما 3 كشور عمده منتقد رفتار دولت تركيه يعني عربستان، امارات متحده عربي و مصر هريك سالانه نزديك به 3 ميليارد دلار از تركيه كالا وارد مي‌كنند. در اين ميان قطر به عنوان اصلي‌ترين متحد تركيه در ميان كشورهاي عربي تنها يك ميليارد و 200 ميليون دلار در سال از اين كشور واردات انجام مي‌دهد.
جو بايدن: در صورت پيروزي در روابط با سعودي تجديد نظر مي‌كنم
جو بايدن نامزد دموكرات‌ها در انتخابات ۲۰۲۰ به مناسبت سالگرد قتل جمال خاشقچي منتقد آل‌سعود گفت: ما (در صورت پيروزي در انتخابات) در روابط خود با عربستان تجديدنظر خواهيم كرد. در بيانيه نامزد دموكرات‌ها در انتخابات ۲۰۲۰ آمده است كه دو سال پيش عوامل عربستان كه گفته مي‌شود به دستور محمد بن سلمان وليعهد عربستان سعودي صورت گرفته، جمال خاشقچي منتقد و خبرنگار سعودي را ترور كردند. بايدن در ادامه تاكيد كرد كه (در صورت پيروزي در انتخابات) ما در روابط خود با عربستان تجديدنظر خواهيم كرد و به حمايت امريكا از عربستان در جنگ يمن پايان خواهيم داد. به گفته بايدن، تعهد امريكا به ارزش‌هاي دموكراتيك و حقوق بشر حتي با نزديك‌ترين شركاي امنيتي در اولويت خواهد بود. نامزد دموكرات‌ها در ادامه خاطرنشان كرد: من از حق فعالان، مخالفان سياسي و روزنامه‌نگاران در سراسر جهان براي آزادي بيان بدون ترس از آزار و اذيت و خشونت دفاع خواهم كرد. مرگ جمال بي‌فايده نخواهد بود و ما به خاطر او مديون هستيم كه براي جهاني عادلانه‌تر و آزاد مبارزه كنيم.