اروپا و پايان تحريم تسليحاتي ايران
عبدالرضا فرجي‌راد
با خروج دونالد ترامپ رييس‌جمهور ايالات متحده از توافق هسته‌اي، حاكمان امريكايي بر اين باور بودند كه با فشار تحريم‌هاي اقتصادي و حداكثري بر ايران به سرعت باب مذاكره‌اي را با ايران باز خواهند كرد كه نتيجه آن توافقي خواهد بود برخلاف برجام كه از سويي از غني‌سازي در آن خبري نباشد و از سويي ديگر برنامه موشكي و نفوذ منطقه‌اي ايران در سايه آن كنترل شود.
دستگاه ديپلماسي ترامپ براي اجراي طرح ضد برجامي خود عليه ايران از تندروترين افراد همچون مايك پمپئو، برايان هوك، استيو بنن، جان بولتون و ديگران استفاده كرد به نحوي كه اين افراد به اتفاق شخص ترامپ همراه با تبليغات و تهديدات، كشورهاي در حال تجارت با ايران وادار كردند همكاري‌هاي خود با تهران را متوقف كنند.
از سوي ديگر با توجه به تجربه قبلي تحريم، مقامات ايراني اين تصور را نداشتند كه شدت تحريم‌ها و تهديدات به حدي باشد كه اقتصاد كشور با مشكل جدي مواجه شود و به عبارتي در يك جنگ تجاري و اقتصادي قرار گيرند. به ويژه آنكه ديگر اعضاي 1+5 و حتي متحدان اروپايي امريكا به شدت با اقدامات ضد برجامي ترامپ در بيان مخالفت كرده و ايراني‌ها احتمال مي‌دادند كه بتوانند حداقل تعاملات تجاري را با ديگر اعضاي برجام به ويژه اروپا داشته باشند.
در اين ميان از يك سو مقاومت جمهوري اسلامي ايران در مقابل فشارهاي تحريمي و رد كردن هرگونه مذاكره‌اي با امريكا و از سوي ديگر كم شدن فاصله زماني انتخابات رياست‌جمهوري امريكا و عدم موفقيت مقامات ارشد امريكايي در ملاقات با مقامات ايراني كه از نقطه نظر داخلي براي كاخ سفيد از اهميت زيادي برخوردار بود اين نگراني را در دستگاه حاكمه امريكا به وجود آورد كه در صورت ادامه اين روند، استراتژي در مقابل ايران در كارزار انتخاباتي يك استراتژي شكست خورده تلقي مي‌شود كه مي‌تواند مورد حمله رقيب انتخاباتي قرار گيرد. به ويژه آنكه ترامپ در طول 3 سال گذشته مستمرا در رابطه با پيروزي بر ايران و به پاي ميز مذاكره كشاندن ايراني‌ها سخن گفته است.
بنابراين عدم موفقيت در انجام مذاكره با مقامات ايراني و حصول توافقي جديد دستگاه ديپلماسي امريكا را مجبور كرد، طرح ادامه تحريم تسليحاتي ايران كه در مهرماه سال جاري به اتمام مي‌رسد را مطرح كند تا بتواند از نظر تبليغاتي و در زمان انتخابات جايگزين استراتژي ناموفق قبلي كند. دستگاه ديپلماسي امريكا در تلاش‌هاي خود براي اقناع ديگر اعضاي شوراي امنيت سازمان ملل متحد متوجه شدند كه اين طرح با استقبال روبه‌رو نخواهد شد اما به خاطر مسائل داخلي و انتخاباتي چاره‌اي جز ادامه راه و پيدا كردن جايگزيني براي آن نداشتند. آنها براي در فشار گذاشتن اعضاي شوراي امنيت به ويژه متحدين اروپايي خود به بهانه نقض برجام از سوي ايران طرح اجراي مكانيسم ماشه را نيز مطرح كردند كه باز هم تلاش آنها بي‌نتيجه ماند. با وجود مخالفت اكثريت اعضاي شوراي امنيت ايالات متحده امريكا، اجراي ادامه تحريم تسليحاتي ايران را از 27 مهرماه در دستور كار خود قرار داده و ديگر كشورها را نيز تهديد كرده كه بايد با اين طرح امريكا همراهي كنند.
روسيه و چين اعلام كرده‌اند كه به رغم تهديدات امريكا همكاري تسليحاتي با ايران را آغاز كنند ولي اروپا در اين باره سياست سكوت را در پيش گرفته است. اروپا در شوراي امنيت در ادامه تحريم تسليحاتي ايران با امريكا همراهي نكرد ولي با راي ممتنع خود نشان داد كه از يك سو تمايلي به سرشاخ شدن با متحد ديرينه خود را ندارد و از سوي ديگر ملاحظاتي در رابطه با رفع تحريم تسليحاتي جمهوري اسلامي ايران دارد كه اين ملاحظات از 7 مهرماه سال جاري به بعد مي‌تواند خود را بهتر نشان دهد و به عبارتي سياست اروپا در اين زمينه بهتر مشخص خواهد شد.
بعضي از ملاحظات اروپايي بدين صورت قابل ذكر است كه:
اولا به نظر مي‌رسد، اروپاييان تا قبل از انتخابات رياست‌جمهوري امريكا علاقه‌مند نيستند عكس‌العملي را در رابطه با اتمام زمان تحريم تسليحاتي ايران يا ادامه آن از سوي امريكا نشان دهند. ترجيح آنها اين است تا زمان انتخابات كه كمتر از 3 هفته باقي مانده از كنار اين موضوع حساس با سكوت عبور كنند و حساسيت و هيجان خاصي را در دو سوي اين بحران يعني ايران و امريكا به وجود نياورند. هر چند كه در بعد از انتخابات امريكا و با توجه به نتيجه آن در صورت پيروزي ترامپ باز هم جانب احتياط را در پيش خواهند گرفت و عملا اقدامي را در تجارت تسليحاتي با ايران به عمل نخواهند آورد. درصورت پيروزي بايدن هرگونه معامله‌اي با ايران را با عاقبت برجام مورد ارزيابي قرار خواهند داد.
مساله دومي كه اروپا به آن حساس است ملاحظات عربي است. كشورهاي اروپايي به ويژه 3 كشور انگلستان، فرانسه و آلمان بعد از ايالات متحده امريكا دومين فروشنده سلاح به كشورهاي عربي به ويژه كشورهاي ثروتمند عرب جنوب خليج فارس هستند. اين كشورها سالانه ميلياردها دلار از اين طريق درآمد كسب مي‌كنند به نحوي كه اين معاملات آنقدر سودمند است كه ملاحظات حقوق بشري را هم ناديده مي‌گيرند. نمونه آن جنگ يمن است كه در طول 5 سال گذشته هزاران نفر از اهالي اين سرزمين با سلاح‌هاي اروپايي و امريكايي توسط عربستان و متحدان آنها از بين رفته‌اند هرچند كه در مواردي خاص در انگليس و آلمان به علت فشارهاي پارلماني اعلام شد كه از ارسال سلاح و حتي بمب‌هاي خوشه‌اي به عربستان خودداري مي‌شود ولي سودآوري اين معاملات باعث شد كه روند قبلي را ادامه دهند. بنابراين با توجه به مقايسه ژئوپولتيكي و تسليحاتي كه بين ايران و بعضي از كشورهاي جنوبي خليج فارس به ويژه عربستان و امارات وجود دارد، اروپاييان در تجارت تسليحاتي خود با ايران ملاحظات اقتصادي غربي خود به ويژه در رابطه با مشتريان دائمي و دست به نقد خود را در جنوب خليج فارس مدنظر قرار خواهند داد. البته اين نكته قابل ذكر است كه از بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ايران تجربه خريد سلاح از كشورهاي شرق اروپا و حوزه بالكان از سوي ايران وجود داشته و ممكن است بعد از رفع تحريم و مشخص شدن نتيجه انتخابات امريكا اين معاملات از سر گرفته شود. سومين مساله قابل ذكر حساسيت اروپا به ويژه توسعه موشكي ايران است. شايد بتوان گفت كه بعضي از كشورهاي اروپايي همچون فرانسه به اندازه ايالات متحده امريكا نسبت به اين برهه حساسيت نشان مي‌دهد. لذا پيشرفت صنايع موشكي ايران مي‌تواند بهانه‌اي باشد براي كشورهاي غرب اروپا به ويژه 3 كشور فرانسه، انگلستان و آلمان كه رغبت و تمايلي در همكاري با ايران در اين زمينه از خود نشان ندهند.
و بالاخره نفوذ منطقه‌اي ايران و حضور در صحنه جغرافيايي جبهه مقاومت كه اروپا خواهان گفت‌وگو با ايران در اين رابطه است با توجه به حساسيتي كه 3 كشور اروپايي به تحولات لبنان و حزب‌الله، مخالفت با نظام سوريه، نيروهاي حشدالشعبي در عراق و كمك ايران به انصارالله در يمن نشان مي‌دهند، بعيد است در كوتاه‌مدت شاهد اقدامي از سوي كشورهاي مهم اروپايي در معاملات تسليحاتي باشيم.
در نتيجه هر چند كه تحريم تسليحاتي ايران بر اساس برجام و قطعنامه 2231 شوراي امنيت سازمان ملل به اتمام مي‌رسد ولي در رابطه با همكاري با كشورهاي اروپايي پارامترهاي مختلفي را بايد مدنظر قرار داد كه بعيد است در كوتاه‌مدت از آن نتيجه‌اي حاصل شود. لذا در مقطع فعلي جمهوري اسلامي ايران به شركاي بين‌المللي خود همچون روسيه و چين توجه جدي در تامين بعضي نيازهاي تسليحاتي خود خواهد داشت.
استاد ژئوپولتيك
و سفير پيشين در نروژ و مجارستان