اردوغان در باكو تماميت ارضي ايران را هدف قرار داد
پاي اردوغان روي خط قرمز
شهاب شهسواري
در روزي كه نظاميان آذربايجان، آزادسازي سرزمين‌هاي كشورشان را از اشغال خارجي جشن مي‌گرفتند، رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه در سخناني جنجالي اعلام كرد كه جنگ هنوز تمام نشده و مردم جمهوري آذربايجان بايد در «جبهه‌هاي مختلف» همچنان به جنگ نظامي و سياسي ادامه دهند. اين اظهارات اردوغان كه با قرائت بيتي از يك شعر آذري با عنوان آراز آراز(ارس ارس) همراه شد كه مضمون آن از زبان مقام يك كشور ثالث، تلقي تعرض به تماميت ارضي ايران و تهديد به جدايي بخشي از خاك ايران تلقي مي‌شود. سياست‌هاي توسعه‌طلبانه اردوغان در طول سال‌هاي گذشته، باعث خصومت و خشم بسياري از كشورهاي پيرامون تركيه شده است كه يا نسبت به تعرض‌هاي نظامي تركيه احساس خطر مي‌كنند يا به دليل اقداماتي همچون حمايت از تروريسم و تسهيل قاچاق انسان، آسيب‌هاي شديدي از رفتارهاي آنكارا ديده‌اند. بسياري از كارشناسان رفتار اردوغان را سياست نوعثماني‌گري و تلاش براي احياي امپراتوري سلاطين عثماني ارزيابي مي‌كنند هر چند دولت اردوغان تقريبا در تمامي ماجراجويي‌هايش در منطقه با شكست‌هاي مفتضحانه‌اي مواجه شده است. در اين ميان جمهوري اسلامي ايران همواره تلاش كرده بود با سياستي متوازن، ضمن حفظ روابط گرم و صميمانه با آنكارا، با ايجاد توازن در منطقه از آسيب و خسارات اقدامات تجاوزكارانه تركيه بكاهد. حالا به نظر مي‌رسد تركيه بعد از رنجاندن و آسيب رساندن به همسايگان و شركايش از روسيه، سوريه، عراق، يونان، قبرس و اتحاديه اروپا گرفته تا امريكا، فرانسه، ليبي و كشورهاي عربي حاشيه خليج‌فارس، حالا ايران به عنوان واپسين شريك و دوست منطقه‌اي‌اش را هم از دست بدهد.
اظهارات رجب طيب اردوغان، دو روز بعد از سفر جيحون بايرام‌اف، وزير خارجه جمهوري آذربايجان به ايران و پس از اظهارات الهام علي‌اف در مورد «مرزهاي دوستي» ميان ايران و جمهوري آذربايجان بيان شده است. اظهارات تحريك‌آميز اردوغان، بعد از تجاوزهاي نظامي آنكارا عليه تماميت ارضي سوريه و عراق، تجهيز مزدوران تكفيري و اعضاي گروه‌هاي تروريستي به قفقاز جنوبي و اعزام نظاميان به قطر، ليبي و سومالي تازه‌ترين اقدام در راستاي سياست‌هاي توسعه‌طلبانه دولت او در آنكاراست كه تاكنون به رغم هزينه‌هاي هنگفت نظامي براي اشغال سرزمين‌هاي كشورهاي همسايه و توسعه نفوذ نظامي تركيه در خليج‌فارس و شمال آفريقا با شكست‌هاي متعددي مواجه شده است. اردوغان در شرايطي اظهارات خصمانه عليه تماميت ارضي ايران را مطرح مي‌كند كه به دليل سياست‌هاي توسعه‌طلبانه و هزينه‌هاي هنگفت نظامي كه بر دوش ملت تركيه گذاشته، اقتصاد تركيه با مشكلات متعددي مواجه است. بر اساس آمار نرخ بيكاري در تركيه در سال گذشته به بيش از ۱۴ درصد رسيده و با افزايش ركود اقتصادي ناشي از شيوع جهاني بيماري كرونا به ويژه تعطيلي بخش توريسم و گردشگري بين‌المللي پيش‌بيني مي‌شود كه نرخ بيكاري در اين كشور به شكل چشمگيري افزايش پيدا كند. نرخ برابري لير تركيه با دلار نيز در طول يك دهه گذشته با سقوط شديدي مواجه شده و از هر دلار معادل كمتر از يك و نيم لير در آغاز زمامداري اردوغان به ۸ لير در مقابل يك دلار رسيده است. اشاره به نام قله سبلان و ارگ تبريز در محل برگزاري رژه پيروزي ارتش جمهوري آذربايجان، پيش از سخنان اردوغان باعث ترديد بيشتر نسبت به انگيزه و اهداف رييس‌جمهور تركيه از بيان اظهارات خصمانه عليه ايران دامن زد.كاربران ايراني شبكه‌هاي اجتماعي به شدت اين اظهارات را محكوم كردند و به شكل گسترده‌اي به اردوغان به خاطر بيان چنين اظهاراتي عليه تماميت ارضي ايران حمله كردند. در شرايطي كه معمولا اختلاف‌نظرها و شكاف‌هاي سياسي ميان كاربران ايراني شبكه‌هاي اجتماعي مشهود است اما اعتراض به سخنان اردوغان نشان از اتحاد ميان تمام طرف‌هاي سياسي داشت. هر چند به گفته كارشناسان، شعر آراز آراز در رثاي جدايي بخشي از آذربايجان از خاك ايران در دوران جنگ‌هاي ايران و روس سروده شده و معمولا در مراسم ختم و عزاداري براي بزرگداشت ياد عزيز از دست رفته خوانده مي‌شود اما در سال‌هاي اخير برخي حاميان تجزيه ايران از آن به عنوان ابزاري براي تبليغ پيوستن آذربايجان ايران به جمهوري آذربايجان استفاده كرده‌اند. اشاره به مفهوم شعر مذكور در واكنش وزير امورخارجه جمهوري اسلامي ايران هم مشهود بود كه آن را به اشتباه اطرافيان اردوغان تعبير كرد. اظهارات اردوغان در سفرش به باكو بلافاصله با واكنش تند و گسترده كاربران ايراني شبكه‌هاي اجتماعي مواجه شد كه اظهارات او را تهديد به تعرض به تماميت ارضي ايران توصيف و به شدت از بيان چنين اظهاراتي ابراز خشم كردند.
هزينه‌سازي اردوغان براي مردم تركيه
5 سال نخست زمامداري اردوغان در تركيه با رشد و توسعه اقتصادي، دورنماي ثبات و امنيت و صلح پايدار با كردها و نزديك شدن به اتحاديه اروپا همراه بود. اما اين روند در طول ۱۲ سال گذشته به سرعت در حال معكوس شدن است. نرخ برابر لير تركيه با دلار امريكا نسبت به سال ۲۰۰۸ كه اردوغان در اوج دستاوردهاي اقتصادي و سياسي دولتي قرار گرفته بود، شش و نيم برابر كاهش يافته است. براي دولتي مانند ايران كه تحت تحريم‌هاي گسترده و ظالمانه يك قدرت جهاني قرار دارد شايد چنين نوسان‌هايي در نرخ ارز، چندان دور از ذهن نباشد، حتي بزرگ‌ترين منتقدان سياست‌هاي قوه مجريه هم معتقدند كه دست‌كم نيمي از مشكلات اقتصادي كشور ناشي از تحريم‌ها و فشارهاي خارجي است و دولت فقط مقصر نيمي از آنهاست. اما براي تركيه، همه جناح‌هاي سياسي متفق‌القول معتقدند كه سقوط اقتصادي سال‌هاي اخير تركيه يكسره به دليل سياست‌هاي غلط اقتصادي و ديپلماتيك رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور اين كشور است. اردوغان طي سال‌هاي گذشته به صورت پيوسته و مستمر، رويكرد خصمانه خود را عليه همسايگان و دولت‌هاي پيرامون خود به نمايش گذاشته است. بگومگوهاي اردوغان و مكرون در هفته‌هاي گذشته در حالي كه از جانب اردوغان به اظهارات سخيف و طنزآميز تنزل پيدا كرده ا اما از سوي فرانسه به مطرح شدن تحريم‌هايي در نشست سران اتحاديه اروپا منتهي شد كه هر چند ممكن است اردوغان و اطرافيانش را هدف بگيرد اما در نهايت به مردم تركيه آسيب خواهد رساند كه در طول ساليان گذشته هزينه جاه‌طلبي‌هاي سياسي و شخصي اردوغان را پرداخت كرده‌اند.
تحريم‌هاي جديد اروپا عليه دولت اردوغان
اظهارات اردوغان در شرايطي بيان مي‌شود كه دولت تركيه در طول سال‌هاي گذشته به دليل تنش‌آفريني و دخالت‌هاي نظامي گسترده در مناطق پيراموني با مشكلات زيادي مواجه شده است. سران دولت‌هاي عضو اتحاديه اروپا، روز پنجشنبه در بروكسل تصميم گرفتند كه مجموعه‌اي از تحريم‌هايي عليه تركيه به دليل اقدامات خصمانه عليه همسايگانش در شرق مديترانه طراحي كنند. به گزارش يورونيوز جوزپ بورل هماهنگ‌كننده روابط خارجي اتحاديه اروپا، ماموريت دارد «تا زمان برگزاري اجلاس سران در ماه مارس» راه‌هايي براي اعمال و بسط تحريم‌ها عليه تركيه ارايه كند. قرار است در نشست بعدي سران اروپا در ماه مارس ۲۰۲۱ تحريم‌هاي جديد عليه دولتمردان آنكارا اعلام شود. اين اقدام دولت‌هاي اروپايي پس از آن صورت مي‌گيرد كه دولت‌هاي يونان و قبرس نسبت به اعزام كشتي‌هاي اكتشاف ذخاير نفت و گاز تركيه به آب‌هاي مورد مناقشه مديترانه، خواستار حمايت اتحاديه اروپا از تماميت ارضي خود شدند.
محمدجواد ظريف: هيچ‌كس نمي‌تواند درباره آذربايجان عزيز ما صحبت كند
در پي اعتراض‌هاي گسترده كاربران ايراني شبكه‌هاي اجتماعي به سكوت دستگاه سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در خصوص اظهارات خصمانه رييس‌جمهور تركيه عليه تماميت ارضي و حاكميت ملي ايران، محمدجواد ظريف، وزير خارجه ايران با انتشار يك متن به زبان فارسي و انگليسي در حساب كاربري خودش در شبكه اجتماعي توييتر به اين اظهارات واكنش نشان داد. وزير خارجه ايران نوشت:«به اردوغان نگفته بودند شعري كه به غلط در باكو خواند مربوط به جدايي قهري مناطق شمالي ارس از سرزمين مادري‌شان ايران است!» او ادامه داد:«آيا او نفهميد كه عليه استقلال جمهوري آذربايجان سخن گفته است؟ هيچ‌كس نمي‌تواند درباره آذربايجان عزيز ما صحبت كند.»
احضار سفير تركيه به وزارت امور خارجه
عصر جمعه، سخنگوي وزارت امورخارجه جمهوري اسلامي ايران از احضار سفير تركيه به وزارت خارجه و ابلاغ اعتراض ايران به آنكارا خبر داد. سعيد خطيب‌زاده سخنگوي وزارت امور خارجه از احضار سفير تركيه در جمهوري اسلامي ايران در واكنش به اظهارات مداخله‌جويانه و غيرقابل قبول آقاي اردوغان رييس‌جمهور تركيه در سفر به باكو خبر داد. سخنگوي وزارت امور خارجه اظهار كرد:«روز جمعه ۲۱ آذر ۱۳۹۹ سفير تركيه در تهران از سوي دستيار وزير و مديركل اوراسيا به وزارت امور خارجه احضار و ضمن ابلاغ مراتب اعتراض شديد به سفير تاكيد شد جمهوري اسلامي ايران خواستار توضيح فوري دولت تركيه در اين خصوص است.» خطيب‌زاده افزود:«در جريان اين احضار به سفير تركيه ابلاغ شد كه دوران ادعا‌هاي ارضي و امپراتوري‌هاي جنگ‌افروز و توسعه‌طلب سال‌هاست كه سپري شده است.» سخنگوي دستگاه سياست خارجي در ادامه اضافه كرد:«به سفير تركيه تاكيد شد جمهوري اسلامي ايران به هيچ كس اجازه مداخله در مورد تماميت ارضي خود را نمي‌دهد و همان طور كه تاريخ پرافتخارش گواه است در خصوص امنيت ملي خود حتي ذره‌اي كوتاه نمي‌آيد.» حسام‌الدين آشنا مشاور رييس‌جمهور در كنايه‌اي به اردوغان و موسسه ضدايراني ايرام وابسته به ميت نوشت:« نتيجه تكيه بر مشاوره‌هاي شبه انديشكده‌هايي چون «ايرام» بهتر از اين نمي‌شود.» غني نظري، نماينده خلخال و كوثر در مجلس شوراي اسلامي هم با انتشار پيامي در توييتر نوشت: «سياست خارجي نوعثمانيسيم، اردوغان را به حدي سردرگم كرده كه تاريخ منطقه را هم فراموش كرده است. اساتيد تاريخ و صاحبان كرسي‌هاي علم سياست در تركيه به او يادآوري كنند كه آذربايجان بزرگ متعلق به كجا بود.»