كميسارياي پناهندگان سازمان ملل

بديهي است كه مساله آوارگان و پناهندگان مساله‌اي جديد و قرن بيستمي نيست و احتمالا از گذشته‌هاي دور، از زماني كه جنگ و قحطي‌هاي بزرگ و سركوب سياسي و مشكلات اينچنيني وجود داشته، آوارگان و پناهندگاني هم بوده‌اند كه مجبور به ترك خانه و شهر و حتي كشورشان شده باشند. اما نخستين تلاش‌هاي جهاني در عصر حاضر براي مواجهه با اين مساله به سال‌هاي نخست پس از جنگ دوم جهاني برمي‌گردد و تازه آن زمان - حداقل در ابتداي كار - هم همه كوشش‌ها روي اروپا متمركز بود. ابتدا در سال 1947 سازمان بين‌المللي پناهندگان شكل گرفت و بعد از حدود 3 سال ماموريت تعريف‌شده اين مجموعه پايان يافت. پس از آن تصميم بر اين شد كه اين سازمان را با تغييراتي در ساختار تشكيلاتش حفظ كنند و كار رسيدگي به امور پناهندگان در سراسر جهان را به عهده‌اش بگذارند. اينچنين بود كه دفتري با عنوان دفتر كميسارياي عالي سازمان ملل در امور پناهندگان در ژنو سوييس برپا شد (14 دسامبر 1950) . البته تصويب اين طرح و نوسازي سازمان بين‌المللي پناهندگان و تغيير نام آن – به كميسارياي عالي سازمان ملل در امور پناهندگان – به اين سادگي هم كه گفتم نبود و بحث‌هاي طولاني و مناقشاتي را در سازمان ملل و ميان اعضاي موثر آن ايجاد كرد. كميساريا در همان بدو تاسيس، كار رسيدگي به امور دو جمعيت بزرگ از آوارگان و پناهندگان، يكي چيني‌هايي كه به هنگ‌كنگ مي‌گريختند و ديگري الجزايري‌هايي را كه به تونس و مراكش پناه مي‌بردند به عهده گرفت و از آن پس هم - شايد جز مقاطعي كوتاه - تقريبا هميشه با جمعيت‌هاي بزرگ آواره از جنگ مواجه بود. از آنجا كه پيش‌فرض - عموما درست- اين است كه پناهندگان عملا همه‌چيزشان را رها كرده و از دست داده‌اند و مي‌خواهند زندگي را از نو و از صفر دوباره شروع كنند وظيفه كميساريا چنين تعريف شده كه از پناهندگان در اين آغاز دوباره و برداشتن نخستين قدم‌ها در مسير بازسازي زندگي‌شان پشتيباني كند. البته رسيدگي به نيازهاي غذايي و بهداشتي پناهندگان اولويت اصلي كميسارياست و بعد از آن هم كمك به پناهندگان براي بازگشت احتمالي به زادگاه‌شان يا زمينه‌سازي اقامت در كشوري ديگر. به پاس تلاش‌هاي اين سازمان براي بهبود زندگي پناهندگان و آوارگان جنگي، تاكنون دوبار، يك بار در سال 1954 و بار دوم در 1981 جايزه صلح نوبل به آن داده‌ شده است. سال 1951 بودجه آن 300 هزار دلار بود، اما امروزه از 8 و نيم ميليارد دلار بيشتر است، هرچند مي‌گويند همين عدد به ظاهر بزرگ هم براي مساله‌اي به بزرگي و پيچيدگي مساله پناهندگان كفايت نمي‌كند (طبق آمار رسمي خود كميساريا، تابستان سال 2020 ميلادي جمعيت پناهندگان زير پوشش اين سازمان از 20 ميليون نفر گذشت). اين سازمان در ايران هم فعال است، با اداره كل اتباع و مهاجران خارجي وزارت كشور ما همكاري مي‌كند و بيشتر با مسائل افغان‌هاي پناهنده سروكار دارد. هرچند در زمان جنگ خليج فارس (سال 1991 ميلادي) و سرازير شدن آوارگان عراقي به مرزهاي كشور ما، رسيدگي به مساله جنگ‌زدگان عراقي هم به مسائل اصلي كميساريا در ايران تبديل شده بود.