سرگذشت حق
محمود فاضلي
كتاب تاريخ حقوق در اروپا (از آغاز قرون وسطي تا امروز)، با ترجمه بهاءالدين بازرگاني‌گيلاني به تازگي روانه بازار نشر شده است. اين، هفتمين كتاب از مجموعه اروپايي موسوم به «احداث اروپا» است كه وي تاكنون به فارسي برگردانده است. كتاب «تاريخ حقوق در اروپا» نوشته پائولو گروسي ايتاليايي، استاد تاريخ حقوق اروپايي از قرون وسطي تا عصر جديد در دانشگاه فلورانس ايتالياست. او از سال 2009 تا 2018 قاضي دادگاه قانون اساسي ايتاليا بوده و از 2016 به مدت دو سال نيز رياست اين دادگاه را برعهده داشته است. از او آثار متعددي درباره تواريخ حقوقي ايتاليا و اروپا انتشار يافته است.
بهاءالدين بازرگاني ديپلمات پيشين وزارت امور خارجه و مترجم كتاب اعتقاد دارد: نويسنده، تحولات حقوق و قانون در اروپا را از ابتداي قرون وسطي تا امروز، به درازاي بيش از يك‌هزار و پانصد سال به تصوير كشيده و روند دگرگونيهاي آن را، از حقوق و قوانين برآمده از كليساها و جوامع محلي و منطقهاي گرفته تا سيستم‌هاي حقوقي حكومتهاي متمركز و دولتهاي سكولار، مورد واكاوي قرار داده است. او با مقايسه تجارب و معارف حقوقي گوناگون و تنوعات هنجاري مختلف در اين مدت دراز، نشان داده كه اين دگرگونيها، چه اندازه تحولات سياسي، اقتصادي و فرهنگي در تاريخ اروپا را از خود متاثر كرده است. پائولو گروسي به خوبي روشن كرده است كه تنوع عرفها و هنجارها در كشورهاي اروپايي، چه فرصتها و محدوديتهايي براي نيل به ارزشهاي مشترك اروپايي ايجاد كرده است.
كتاب صرفا به گاهنگاري و بيان رخدادهاي تاريخي مستمر و يك شكل در عرصه حقوق و قانون نپرداخته، بلكه با نگاهي كاملا عيني بر انقطاع و عدم استمرار اين تحولات انگشت گذاشته و تاثيرات متقابل سيستم‌هاي حقوقي مختلف را در ازمنهاي دراز بررسي و آنها را باهم مقايسه كرده است. وجه بارز كتاب اين است كه نويسنده به هيچ‌وجه حقوق را در قامت خشك و خالي قانون و هنجار نديده، بلكه بيشتر آن را موجد روحيات و فرهنگهاي مختلف و جهتدهنده كنشهاي جوامع فهميده است. حقوق در حقيقت تجارب روزمره زندگاني جوامع بشري را به قاعده و سامان مي‌آورد و اساسا بيانگر اين تجارب است و از اين سبب، حقوق خصوصي در مركز توجهات نويسنده قرار گرفته است.
به اعتقاد بازرگاني‌گيلاني مترجم كتاب اثر اين مورخ و حقوقدان برجسته ايتاليايي هرگز بر مقولات آموزشي در وجه متعارف آن در عرصه حقوق دلالت ندارد، بلكه ميخواهد تواريخ دور و دراز اروپايي را اين‌بار با «عينك حقوقي» برانداز كند. از اين منظر شايد بتوان بر كتاب قبل از آنكه «تاريخ حقوق در اروپا» نام نهاد و عنوان «حقوق در تاريخ اروپا» را براي آن برگزيد. نويسنده به دليل تواناييهايش بر مقولات حقوقي تاريخي توانسته است بر چالش بزرگ مطالعه بيش از 1500 سال سير توامان تاريخ و حقوق فايق آيد و در يك كتاب نسبتا كمحجم، موضوعات حقوقي و تاريخي را با تأني و با سادهسازي مباني تخصصيتر و گاهي هم با عمق‌بخشي به مفاهيم، آن را براي فهم همگاني مهيا كند.
پائولو گروسي در مقدمه كتاب خود صراحتا تاكيد مي‌كند: «آن را براي نخبگان و متخصصان مباحث حقوقي ننوشته، بلكه آن‌گونه كه جزو ويژگي مجموعه اروپايي «احداث اروپا» است، كوشيده كارِ علمي دشوار و پيچيده را در نوشتاري با حداكثر فهم و درك خوانندگان به فرجام برساند با اين هدف كه اقشار خيلي گستردهتري مخاطبان اين مباحث شوند.»
اين هفتمين كتاب از مجموعه اروپايي موسوم به «احداث اروپا» است كه مترجم تاكنون به فارسي برگردانده است. او درباره اين مجموعه توضيح مي‌دهد: «احداث اروپا» پاسخ به چالش‌هاي تازه‌اي است كه در عرصه جهاني پيش روي اروپاييان قرار گرفته، نگاه كلاسيك به تاريخ قاره را تحت‌الشعاع قرار داده است. اين مجموعه ابتكار قريب سه دهه گذشته پنج ناشر معتبر آلماني، انگليسي، ايتاليايي، فرانسوي و اسپانيايي است كه دست‌اندركار تاليف و انتشار تاريخ اروپا از جنبه‌هاي مختلف و از منظري جديد و محققانه شده‌اند. در اين ابتكار حدود بيست مورخ و جامعه‌شناس غربي، مجموعه بررسيهاي تاريخي پيرامون قاره اروپا را در 24 عنوان كتاب در يك كار مشترك به دست چاپ سپرده‌اند. از اين گروه تاكنون 6 اثر با عناوين «انقلابهاي اروپايي» نوشته چارلز تيلي مورخ و جامعه‌شناس امريكايي؛ «اروپا مولود قرون وسطي» اثر ژاك لو گوف؛ «تاريخ پيدايش علوم جديد در اروپا» نوشته پائولو گروسي مورخ ايتاليايي؛ «تاريخ روابط اسلام و اروپا» اثر فرانكو كارديني مورخ ايتاليايي؛ «تاريخ پيدايش غرب مسيحي» نوشته پتر براون مورخ ايرلندي-امريكايي و «تاريخ حقوق در اروپا» (از آغاز قرون وسطي تا امروز) نوشته پائولو گروسي و «زنان در تاريخ اروپا» نوشته گيزلا بوك مورخ آلماني و بالاخره كتاب حاضر را به فارسي برگردانده و همراه با توضيحات لازم، به دست چاپ سپرده است. مترجم هم‌اكنون ترجمه كتاب «تاريخ روشنگري در اروپا» از همين مجموعه را در دست ترجمه دارد.