معترضان به خيابان آمدند، ناوالني محكوم شد، پليس سركوب كرد
زورآزمايي خياباني با تزار
محمدحسين لطف‌الهي
منتقد ولاديمير پوتين بودن در روسيه به خودي خود از شما يك شخصيت ويژه مي‌سازد اما زماني كه تا يك قدمي مرگ بر اثر ترور با نوويچوك برويد و بعد با آگاهي كامل از عواقب تصميم‌تان دوباره به سرزمين تزارها بازگرديد تا در برابر پوتين، رييس‌جمهور بي‌رقيب روسيه بايستيد شرايطي را رقم زده‌ايد كه دست‌كم در قرن بيست‌ويكم نمونه‌اي تاريخي براي آن نمي‌توان يافت. الكسي ناوالني با دارا بودن تمام اين ويژگي‌هاي نادر براي رسانه‌ها به ويژه انواع غربي آن جذاب است اما اينكه آيا اين جذابيت مي‌تواند زمينه‌ساز موفقيت او در عرصه سياست روسيه شود يا ناوالني نيز نظير بسياري از ديگر منتقدان پوتين خيلي زود به فراموشخانه تاريخ سپرده خواهد شد، مساله‌اي كه «زمان» سرنوشت آن را مشخص خواهد كرد. دادگاهي در مسكو سه‌شنبه شب اعلام كرد، الكسي ناوالني شرايط آزادي مشروط خود را از دست داده و دو سال و نيم آينده را بايد در زندان سپري كند؛ حكمي كه ناوالني آن را غيرمنطقي دانست و گفت شما مي‌توانيد مرا زنداني كنيد اما قادر نخواهيد بود تا تمام مردم روسيه را به زندان بيندازيد.
صدور حكمي سنگين از سوي دادگاه عليه يكي از مطرح‌ترين منتقدان رييس‌جمهور روسيه در حالي رقم خورد كه تحليلگران آن را نقطه عطفي در كارنامه پوتين توصيف مي‌كنند و معتقدند اين اقدام يا مي‌تواند براي مدتي طولاني صداي مخالفان را خاموش كرده و آنان را منزوي كند يا اينكه باعث خواهد شد، قبح و هراسي كه در‌خصوص اعتراض و انتقاد به پوتين وجود دارد، شكسته شود و روسيه دوره جديدي را از نظر سياسي تجربه كند.
ناوالني جوان پيش‌تر با تحقيقات گسترده درباره فساد در ساختار سياسي روسيه و ساختن ويديوهايي مرتبط با اين موضوع خبرساز شده بود و بسياري او را الهام‌بخش تعدادي از بزرگ‌ترين اعتراضات خياباني عليه پوتين مي‌دانستند.كاخ كرملين در گذشته سعي داشت با صدور حكم‌هاي حبس چند هفته‌اي براي ناوالني، او را از رقابت‌هاي سياسي حذف كند و همزمان مانع از آن شود كه اين چهره منتقد به يك «قهرمان» يا «شهيد» بدل شود اما شواهد نشان مي‌دهد، موفقيت خاصي در اين زمينه كسب نكرد تا بخواهد دست به دامان راهي خشن‌تر شود. مقامات غربي مي‌گويند مسكو تلاش داشته در ماه‌هاي گذشته با بهره‌گيري از سم نوويچوكف ناوالني را مسموم و او را ترور كند اما در پي نجات يافتن معجزه‌وار ناوالني از اين سوءقصد حالا كاخ كرملين در پي شليك تير آخر برآمده و تصميم دارد با حبس طولاني‌مدت اين چهره منتقد، زمينه حذف كامل او را از صحنه سياست در روسيه فراهم كند.
دفاع در دادگاه، تقابل در خيابان
براي ناوالني كه به نقش رسانه و افكار عمومي در پيشبرد اهداف خود آگاه بود، جلسه دادگاه نيز به تريبوني براي جلب‌توجه و افزايش قدرت سياسي مي‌ماند. او در روز سه‌شنبه تصميم گرفت تا محاكمه خود را به نشستي براي طرح انتقادات عليه پوتين تبديل كند و رييس‌جمهور روسيه را به يك «قاتل» تشبيه كرد. ناوالني دولت روسيه را به نقش داشتن در سوءقصد عليه خود متهم كرد و مسموميت اخير خود را اقدامي برنامه‌ريزي شده از سوي سازمان‌هاي اطلاعاتي مسكو توصيف كرد؛ موضوعي كه كاخ كرملين قويا آن را رد مي‌كند.
ناوالني در اين جلسه گفت:«يكي از بزرگ‌ترين دلايل دشمني پوتين با من اين است كه زين پس در تاريخ از ولاديمير پوتين به عنوان يك قاتل و يك مسموم‌كننده ياد خواهد شد. در تاريخ چهره‌هاي زيادي با القاب و رفتارهايشان توصيف شده‌اند كه از مهم‌ترين نمونه‌هاي آن مي‌توان به الكساندر آزادي بخش يا اورسالوف حكيم اشاره كرد. حالا براي هميشه تاريخ ما يك ولاديمير مسموم‌كننده خواهيم داشت.» ناوالني ادامه داد:«من اينجا از سوي پليس احاطه شده‌ام و هزاران پليس هم در شهر مستقر هستند تا جلوي هرگونه اعتراض را بگيرند. همه اينها به اين دليل است كه ما ثابت كرديم رييس‌جمهوري وجود دارد كه لباس زير منتقدان خود را مي‌دزد و آن را به عامل شيميايي آغشته مي‌كند.»
گريه‌هاي همسر او نيز در طول جلسه دادگاه جالب توجه بود. در واكنش به اين گريه‌ها، ناوالني براي همسرش يوليا تصوير يك قلب را روي شيشه كشيد و هنگامي كه در پايان جلسه پليس‌ها سعي داشتند او را به زندان بازگردانند، خطاب به يوليا گفت «خداحافظ، نگران نباش. همه چيز درست خواهد شد.»
نيويورك تايمز گزارش داده كه همزمان با اين دادگاه اعتراضاتي در خيابان‌هاي مسكو جريان داشت و طرفداران ناوالني به خيابان آمده بودند تا با شعارهاي «پوتين دزد است» يا «او را آزاد كنيد» خواستار آزادي فوري اين چهره منتقد شوند. تصويري كه اين گزارش از فضاي مسكو در روز سه‌شنبه ارايه مي‌كند، تصوير شهري مملو از نيروهاي پليس است كه شكل‌گيري تجمعات بزرگ و پرجمعيت در آن عملا ناممكن مي‌نمايد و نيروهاي پليس نيز دستور دارند تا با قاطعيت تمام با معترضان خياباني برخورد كنند. خبرگزاري آسوشيتدپرس نيز به نقل از گروه OVD از گروه‌هاي حقوق بشري فعال در روسيه، تعداد دستگيرشدگان در روز سه‌شنبه را 1377 نفر عنوان كرده و نوشته است كه نيروهاي پليس با خشونت، معترضان را متفرق مي‌كردند.
دانيل استيوكوف،كارگر 19 سالهاي كه براي اعتراض به خيابان آمده بود، مي‌گويد:«اين بي‌قانوني است. صاحبان قدرت هر كاري دل‌شان مي‌خواهد انجام مي‌دهند و هيچ محدوديتي براي خود قائل نيستند.» ادوارد ميخالويچ مددكار 37 سالهاي كه تا پيش از 23 ژانويه سال جاري در هيچ تظاهرات سياسي حاضر نشده بود، انگيزه خود را حضور در اعتراضات واكنشي به وضع موجود مي‌خواند و معتقد است:«آنچه براي ناوالني رخ داده فراتر از بسياري از حدود است كه در گذشته وجود داشت.»
با وجود اين اعتراضات در پايان جلسه دادگاه قاضي ناتاليا رپنيكووا كيفرخواست دادستان در‌خصوص ضرورت ابطال عفو مشروط ناوالني را وارد دانست و حكم به زنداني شدن اين منتقد روس داد. بر‌اساس حكم دادگاه مدت زمان 9 ماهي كه ناوالني در حبس خانگي بوده به عنوان بخشي از حكم او لحاظ مي‌شود و در نتيجه ناوالني بايد حدود 2 سال و نيم را در زندان سپري كند. تاتيانا استانوويا، رييس انديشكده آر‌پوليتيك در توييتر خود نوشت:«امروز زماني مبهم براي رياست‌جمهوري پوتين است.» به نوشته او براي اولين بار طي 20 سال گذشته دولت روسيه با وضعيتي روبه‌رو است كه نمي‌تواند اعتراضات را كاناليزه كرده و نمي‌تواند نارضايتي عمومي را در مسيري قابل كنترل هدايت كند.»
واشنگتن پست اين سلسله اعتراضات را يكي از بزرگ‌ترين اعتراضات سياسي تاريخ روسيه جديد دانسته كه طي آن در بيش از 100 شهر روسيه، ده‌ها هزار نفر به خيابان آمدند و خواستار آزادي ناوالني شدند. به نوشته اين روزنامه وقوع چنين اعتراضاتي نگراني‌هاي مسكو پيرامون وقوع انقلاب رنگي در روسيه را افزايش مي‌دهد چرا‌كه ولاديمير پوتين نگران است اتفاقاتي نظير آنچه در سالهاي 2004 تا 2005 در اوكراين يا آنچه در سال 2003 گرجستان رخ داده براي روسيه نيز اتفاق بيفتد.
واكنش بين‌المللي به يك حكم
صدور حكم زندان براي الكسي ناوالني با واكنش‌هاي بسياري در عرصه بين‌المللي روبه‌رو شد. شوراي اروپا در بيانيه‌اي اين حكم را برخلاف تعهدات بين‌المللي روسيه در حوزه حقوق بشر دانست و از مسكو خواست هرچه سريع‌تر اين چهره منتقد را آزاد كند. آنتوني بلينكن وزير خارجه امريكا نيز در توييتر ضمن انتقاد از دستگيري و بازداشت ناوالني به محض ورود به روسيه و بعد صدور حكم حبس براي او نوشت:«ايالات متحده عميقا نگران اقدامات روسيه عليه الكسي ناوالني است. ما خواستار آزادي بي‌قيد و شرط او و تمامي كساني هستيم كه براي به دست آوردن حقوق خود تلاش مي‌كنند.» همچنين امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه در توييتي با «غيرقابل قبول» خواندن صدور حكم عليه ناوالني تصريح كرد:«مخالفت سياسي هيچ‌گاه يك جرم تلقي نمي‌شود. ما خواهان آزادي فوري او هستيم. احترام به حقوق اساسي بشر در راستاي آزادي داخلي قابل مذاكره نيست.» دامينيك راب، وزير خارجه بريتانيا از ديگر كساني بود كه به اين اتفاق واكنش نشان داد. او تاكيد كرد كه بريتانيا انتظار دارد هم ناوالني و هم تمامي معترضان و خبرنگاراني كه طي دو هفته گذشته بازداشت شده‌اند، آزاد شوند.
در پي اين واكنش‌ها،كرملين بار ديگر در پي كوچك نماياندن اين اتفاقات برآمد. ديميتري پسكوف، سخنگوي رياست‌جمهوري روسيه شامگاه سه‌شنبه در گفت‌وگويي ابراز اميدواري كرد كه آينده روابط روسيه و اروپا به «چنين موضوعات احمقانه‌اي» گره زده نشود و برخي با بزرگنمايي درصدد بهره بردن از شرايط فعلي برنيايند.