آينده در گروي دستيابي به فضا
مرتضي براري
در دوران اخير با تحولات شگرفي از جنس فناوري روبه‌رو بوده‌ايم كه در تمام ابعاد اجتماعي، سياسي و فرهنگي زندگي بشر تاثيرگذار بوده و به گونه‌اي سرمنشا همه اين تحولات با انقلاب كشاورزي آغاز شد و در دهه‌هاي مختلف و ظهور فناوري‌هاي جديد اجتماعات بشري را دستخوش تغيير كرد و اوج آن اوايل قرن ۲۰ بود كه از آن به انقلاب فناوري ياد مي‌شود. اما در پايان همين قرن انقلاب ديجيتال تحولي سراسري را رقم زد و اكنون در عصر انقلاب صنعتي چهارم با اينترنت اشيا، كلان داده‌ها، هوش مصنوعي، رباتيك و... روبه‌رو هستيم كه با سرعت در حال رشد و توسعه است. در اين ميان و به موازات رشد ديگر فناوري‌ها با يك تحول نوظهور در دهه اخير مواجه هستيم كه گوي سبقت را از ديگر تحولات فناورانه ربوده و با سرعت باورنكردني در حال رشد است. تحولي كه بي‌شك ريشه در همين انقلاب صنعتي چهارم و ظهور فناوري‌هاي نوين دارد. به گونه‌اي ديگر تاكنون تمام تحولات فناورانه به نحوي سرمنشا و زيستگاهي زميني داشته‌اند اما تحولات آينده پا را از كره خاكي فراتر گذاشته و فضاي ماوراي جو را نشانه گرفته است. فناوري فضايي شايد عمر كمي بيش از نيم قرن را سپري كرده باشد اما در همين عمر نه چندان طولاني خود سرعتي مافوق تصور داشته و امروز سرمنشا تحولات اجتماعي، اقتصادي و سياسي در آينده‌اي نزديك خواهد بود. هر چند كه همين امروز نيز آنقدر در زندگي بشر رسوخ كرده كه به جرات مي‌توان گفت بدون اين فناوري زندگي دچار خلل جدي خواهد شد. وجه مشترك تمام تحولات صنعتي را مي‌توان در افزايش رفاه بشر خلاصه كرد كه با شكل‌گيري آنها به گونه‌اي شيوه‌هاي زيست روي كره خاكي تغيير كرده و حتي معضلاتي را نيز به همراه داشته است. اين خصوصيت در صنعت فضايي كه مي‌توان آن را يك صنعت نوظهور و قدرتمند خواند بيش از پيش خودنمايي مي‌كند.
امروزه با صنعتي شدن فناوري فضايي نه تنها افزايش رفاه بشر به عنوان يك اولويت مدنظر قرار گرفته بلكه حل معضلات و مشكلات زيست كره خاكي نيز با استفاده از همين فناوري در دست اقدام است. اما اگر از جنبه‌هاي اقتداري و اجتماعي اين فناوري بگذريم، جنبه‌هاي اقتصادي آن نيز بسيار جالب توجه است. اگر كمي به اتفاقات اخير توجه كنيم، درمي‌يابيم كه در سال ۲۰۲۰ و با شيوع ويروس كوويد ۱۹ در سراسر دنيا، بسياري از مشاغل و كسب وكارها تحت تاثير منفي قرار گرفتند و ضربه قابل توجهي به اقتصاد جهاني وارد شد و حتي صنايع بزرگ نيز از تاثيرات منفي اين همه‌گيري در امان نماندند. در اين بين آمارهاي جهاني اقتصادي و سرمايه‌گذاري در حوزه فضايي خلاف اين را نشان مي‌دهد كه جالب توجه است. بر اساس گزارش‌هاي سرمايه‌گذاري در دنيا، در حالي كه با بازارهاي آشفته سرمايه‌گذاري پس از شيوع كرونا در سراسر دنيا مواجه بوديم اما اقتصاد فضايي با رشدي مداوم توام بوده كه از آن به عنوان يك نقطه روشن پس از شيوع كرونا نام برده شده است. هجوم سرمايه‌گذاري‌ها در شركت‌هاي فضايي در 3 ماهه چهارم سال ۲۰۲۰ بسيار قابل تامل است. تنها در 3 ماه اخير سال ۲۰۲۰ بيش از ۵.۷ ميليارد دلار در ۸۰ شركت فضايي سرمايه‌گذاري شده و بدين‌ترتيب سرمايه‌گذاري در اين حوزه در كل سال ۲۰۲۰ به ۲۵.۶ ميليارد دلار رسيده است.
در واقع مي‌توان شيوع كرونا را با روي آوردن جهانيان به سمت خدمات از راه دور توام دانست كه اين امر رونق بازارهاي فناوري فضايي را رقم زده و رشد باورنكردني تقاضا براي محصولات و خدمات فضاپايه شكل گرفته است. اما فناوري فضايي يك فناوري پيچيده و با ريسك بالاست و هر چند سرمايه‌گذاران سنتي غالبا از ورود به چنين بازارهايي واهمه دارند اما اين فناوري با رشد اقتصادي بالايي كه داشته نظر سرمايه‌گذاران مختلف را به خود معطوف كرده و تنها در سال ۲۰۲۰ مبلغ ۱۵.۷ ميليارد دلار در ۲۵۲ شركت فضايي، سرمايه‌گذاري خطرپذير صورت گرفته كه اين نشان‌دهنده تغيير رويكرد و نگاه در سرمايه‌گذاري جهاني است. نكته قابل توجه ديگر تغيير رويكرد غول‌هاي فناوري دنيا همچون مايكروسافت، آمازون، سامسونگ و... است كه جاه‌طلبي فضايي را پيشه كرده‌اند و پا به عرصه فضايي گذاشته‌اند و با همكاري‌هاي شكل گرفته با شركت‌هاي خصوصي فضايي همچون اسپيس ايكس به نحوي در حال از بين بردن پيچيدگي‌هاي موجود در سراسر زنجيره ارزش فضايي هستند تا با ايجاد يك شبكه جهاني ارتباطات فضاپايه يك زيرساخت براي جمع‌آوري داده‌ها ايجاد كنند. به تعبيري شايد بتوان از ورود اين غول‌هاي فناوري به عرصه فضايي به عنوان يك كاتاليزور براي رشد حوزه فضايي نام برد. در سال‌هاي آينده حوزه فضايي تحولاتي عظيم را براي جوامع بشري رقم خواهد زد و در پيوند با ساير فناوري‌هاي نوين خود تبديل به انقلابي ديگر خواهد شد. در اين بين چند نكته حائز اهميت است: با شكل‌گيري اين تحولات كه با سرعت در حال رشد است شاهد شكل‌هاي جديدي در دارايي و سرمايه خواهيم بود. بالطبع ساختارهاي جديد سياسي و حتي اجتماعي شكل خواهد گرفت و شكاف‌هاي اقتصادي ميان كشورهاي صاحب فناوري فضايي و ديگر كشورها بسيار مشهود و غيرقابل ترميم خواهد بود و در نهايت قدرت‌هاي صنعتي جديدي حتي در بخش خصوصي نيز در عرصه‌هاي جهاني با تكيه بر اين فناوري خودنمايي خواهند كرد. به طور خلاصه مي‌توان گفت كه هر شركتي امروز يك شركت فناوري است، شركت‌هاي فردا همگي شركت‌هاي فضايي خواهند بود و آينده در فضا رقم خواهد خورد.