تورم بهمن ماه بر كدام بخش جامعه بيشتر اثر گذاشته است؟
فشار گراني بر طبقات كم‌درآمد
تورم كالاهاي خوراكي در روستاها بالاتر از شهرها شد
مسعود يوسفي
ركورد بيشترين ميزان تورم در طول سال 99 در حالي در بهمن‌ماه به ثبت رسيد كه بخش بزرگي از تورم به دهك‌هاي كم‌درآمد فشار آورده؛ چراكه عمده تورم به وجود آمده به دليل افزايش قيمت‌ها در بخش خوراكي‌ها و آشاميدني‌ها بوده است.
با اينكه در تعريف عمومي، تورم «شتاب افزايش قيمت‌ها» ناميده مي‌شود و نه خود «افزايش قيمت»، اما نوسان رو به بالاي قيمت در سبد خوراكي‌ها و آشاميدني‌ها طي بهمن‌ماه سال جاري و در واقع يك ماه مانده به پايان سال كرونازده 1399، نگراني‌هايي را براي انتقال اين شرايط به سال آينده ايجاد كرده است. اما چرا اين شرايط نگران‌كننده است؟
تورم بخش خوراكي‌ها در بهمن ماه نسبت به دي‌ماه بيش از 5 درصد رشد داشته است. در حالي كه تورم سبد غيرخوراكي‌ها در طول يك ماه، 1.1 درصد افزايش پيدا كرده است. در واقع اتفاق بزرگ همين يك ماهه، «كاهش قدرت خريد» مواد غذايي بوده است. در اين يك ماه، «حقوق يا مزايا» افزايشي نداشته، «يارانه نقدي» پرداختي دولت مثل هميشه بوده و سياست جبراني مانند «يارانه معيشتي» يا حتي «كوپن» نيز در كار نبوده است. بنابراين با يك «درآمد ثابت» چه راهكاري مي‌تواند جبران هزينه‌ها را بكند؟
«خوردن و آشاميدن» اولين اولويت براي زنده ماندن و كار و فعاليت است. دهك‌هاي كم‌درآمد عموما در مقابل چنين شرايطي دو راه بيشتر ندارند: راه اول، كاهش هزينه‌ها در بخش‌هاي ديگر مثل تفريح، مسكن، حمل و نقل، ارتباطات و حتي پس‌انداز و هزينه‌كرد پول در بخش خوراكي است. راه دوم، كاهش خريد كالاي خوراكي و روي آوردن به منابع خوراكي است كه ارزش غذايي كمتر يا كيفيت پايين‌تري دارند. به‌طور مثال، قيمت روغن تراريخته، از قيمت روغن ارگانيك ارزان‌تر و زيان‌هاي آن براي سلامتي به مراتب بيشتر است، اما فرد كم‌درآمد براي جبران هزينه‌ها، انتخاب ديگري ندارد.
اجزاي تورم
يك نگاه كلي به اجزاي تورم در بهمن‌ماه مي‌توان تصوير روشن‌تري از آن چيزي را به دست بدهد كه در حوزه رابطه مالي مردم و كالاها رخ داده است.
در بهمن ماه، فقط شاخص قيمت‌ها در سبد كالاي مسكن، آب و برق و گاز نسبت به دي ماه تفاوتي نداشته؛ اما به ترتيب، سبد خوراكي‌ها، تفريح و فرهنگ، هتل و مراكز اقامتي، لوازم خانگي و بهداشت و درمان، بالاترين رشدها را به خود اختصاص داده‌اند. در ميان اين سبدهاي كالايي، سبد خوراكي‌ها در بهمن ماه نسبت به دي ماه ركورد زده و 5.3 درصد رشد كرده است. البته در مقياس سالانه، يعني نسبت به بهمن‌ماه سال گذشته سبد خوراكي‌ها نزديك به 67 درصد رشد داشته است! جزييات شاخص قيمت‌ها در سبد خوراكي‌ها نيز تصوير عجيبي را ارائه مي‌كند. به‌طور مثال، فقط در طول يك ماه، شاخص قيمت گروه «شكر، عسل، مربا، شيريني و شكلات» بيش از 10 درصد رشد كرده است! يا شاخص قيمت «سبزيجات» در همين بهمن ماه سال جاري، نسبت به دي ماه 10.4 درصد رشد داشته است. در مقياس سالانه، وضعيت به مراتب بدتر است. مثلا شاخص قيمت در گروه كالايي «روغن‌ها و چربي‌ها» 95 درصد نسبت به بهمن 98 رشد كرده است. شاخص قيمت ميوه و خشكبار هم نزديك به 87 در يك‌سال بالا رفته يا گروه كالايي «شير، تخم‌مرغ و پنير» نزديك به 80 درصد نسبت به بهمن ماه سال گذشته رشد داشته است!
خوراكي‌ها در روستاها گران‌تر از شهرها
تمام اين آمارها متعلق به بخش «شهرنشين» جامعه ايراني است. در روستاها وضعيت با شدت بيشتري به همين منوال است. اگر خانوارهاي روستايي در بهمن ماه سال جاري، تورم منفي «ماهانه» در بخش‌هايي چون مسكن، سوخت، ارتباطات يا دخانيات را داشته‌اند در عوض «سفره» آنها نيز كوچك‌تر شده است. تورم ماهانه در بخش خوراكي‌ها در خانوارهاي روستايي تقريبا هم اندازه خانوارهاي شهري و به ميزان 5.5 درصد بوده است. اما تورم سالانه بالاتر از خانوارهاي شهري حدود 69 درصد شده است! اينكه چرا «روستاها» به عنوان تامين‌كننده «خوراكي‌ها» با تورم بيشتري دست و پنجه نرم كرده‌اند را بايد بخش كارشناسي و اقتصاددانان ايران پاسخ دهند. اما حدس اوليه اين است كه خانوارهاي روستايي براي تامين مواد غذايي مجبور به استفاده از كالاهاي توليدي در شهرها شده و به دليل واسطه‌گري و دست به دست چرخيدن بيشتر اين كالا تا رسيدن به مصرف‌كننده، بهاي بيشتري براي كالاي مورد نياز خود پرداخته‌اند. به‌طور مثال در گروه كالايي «روغن‌ها و چربي‌ها» تورم سالانه براي خانوارهاي شهري 113 درصد در ميوه و خشكبار بيش از 96 درصد و در شكر، مربا، عسل و شيريني و شكلات 80 درصد است؛ حال آنكه در بخش خانوارهاي شهري اين عدد پايين‌تر بوده است.
نگاهي به تورم نقطه به نقطه
تورم «نقطه به نقطه»، تعريفي است كه به معناي «مقايسه تورم در هر مقطع با موقعيت مشابه خود در سال قبل» است. تورم نقطه به نقطه خوراكي‌ها در بهمن ماه سال جاري براي خانوارهاي شهري به 66.8 درصد رسيده است. اين عدد براي خانوارهاي روستايي 68.6 درصد است. اين اعداد بدين معناست كه فشار به سفره خانوارهاي شهري و روستايي در بهمن ماه سال جاري نسبت به سال قبل بيشتر شده و قدرت خريدشان نيز به همين ميزان كاهش پيدا كرده است.
ثروتمندان زيان كمتري مي‌بينند
فشار افزايش قيمت‌ها و تمركز آن در گروه كالايي خوراكي‌ها موجب مي‌شود كه دهك‌هاي كم درآمد در مقايسه با دهك‌هاي پردرآمد آسيب بالاتري ببينند. در واقع آن‌گونه كه اقتصاددانان مي‌گويند، تورم بالا، «پولي است كه از جيب فقرا پرداخت مي‌شود.» آن‌گونه كه آمار تورم بهمن ماه نشان مي‌دهد، افزايش تورم در هر دهك درآمدي از دهك قبلي خود بالاتر و از دهك بعدي خود كمتر بوده است؛ به عبارت ديگر، دهك دهم، يعني دهك «برخوردار جامعه» 1.9 درصد از تورم ماهانه را تجربه كرده‌اند. در حالي كه دهك اول و دوم 3 درصد تورم ماهانه را داشته‌اند. در واقع، با افزايش قيمت‌ها در بخش خوراكي‌ها و «توقف رشد قيمت‌ها و تورم» در بخش «غيرخوراكي‌ها و كالاهاي بادوام» اين دهك‌هاي كم‌درآمد بوده‌اند كه آسيب ديده‌اند. كم درآمدهايي كه حالا نوسان قيمت دلار در دي ماه و رسيدن آن به بيش از 30 هزار تومان را به عينه در زندگي و سر سفره‌هاي خود مي‌بينند.