رافائل گروسي درديدار با علي‌اكبر صالحي بررسي كرد
در جست‌و‌جوي نظم جديد نظارتي
گروه ديپلماسي
پايان رياست‌جمهوري دونالد ترامپ در ايالات متحده امريكا، باب گفت‌وگو درباره فرجام توافق هسته‌اي ايران با 1+4 را دوباره باز كرد اما امروز نمي‌توان با قطعيت گفت كه نتيجه اين فتح‌الباب نجات توافق هسته‌اي خواهد بود يا پايان يافتن آن. در حالي كه سياست فشار حداكثري ايالات متحده عليه ايران و مقاومت حداكثري ايران با آن، برجام را در حالت اغما نگه داشته بود اكنون حضور جو بايدن در كاخ‌سفيد، به اين انجماد پايان داده و تحولات در اين پرونده سرعت گرفته‌اند. ايران در حال حاضر گفت‌وگوها درباره پرونده هسته‌اي را در دو حوزه فني (با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي) و سياسي (با 5 كشور باقي مانده در برجام به علاوه اتحاديه اروپا) پيش مي‌برد. در همين راستا روز يكشنبه، ايران براي دومين‌بار در 6 ماه گذشته ميزبان رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بود كه به خواسته خود همزمان با تصميم تهران براي متوقف كردن اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي به تهران آمد. نتيجه سفر گروسي به ايران پس از بازگشت او به وين مي‌تواند بر روند گفت‌وگوهاي سياسي ايران با بازماندگان در برجام هم تاثير بگذارد. گروسي درست در روزهايي راهي تهران شد كه دولت جو بايدن آشكارا تمايل خود براي گفت‌وگو با ايران را اعلام كرده و در دو اقدام سياسي درخواست فعال‌سازي مكانيسم ماشه در شوراي امنيت سازمان ملل متحد را پس گرفته و همچنين به اعمال محدوديت براي رفت و آمد هيات نمايندگي ايران در نيويورك پايان داد. هر چند كه طرف‌هاي اروپايي با در بوق و كرنا كردن اين اقدام‌ها از ايران خواستند كه مصوبه مجلس شوراي اسلامي مبني بر توقف اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي را اجرا نكند اما واكنش‌هايي كه وزارتخارجه ايران در چند روز گذشته نشان داده حاكي از آن است كه اقدام‌هاي نمادين نمي‌توانند ايران را از اجراي اين تصميم منصرف كند. در حالي كه بيش از يك ماه از حضور جو بايدن در كاخ سفيد مي‌گذرد و اعضاي تيم سياست خارجي و امنيت ملي او به شكست سياست فشار حداكثري اذعان مي‌كنند اما هنوز دولت او هيچ گامي در مسير كاهش يا لغو تحريم‌ها برنداشته است. با اين وجود روز گذشته ساندي تايمز به نقل از منابع آگاه در دولت امريكا ادعا كرد كه جو بايدن در حال بررسي كاهش تحريم‌هاي تحميل شده بر ايران است. منابع آگاه مطرح شده در اين گزارش به بازه زماني خاصي براي عملي شدن اين وعده اشاره نكرده اما تاكيد داشتند كه چندان دير نخواهد بود. همزمان با سفر گروسي به تهران عباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه با حضور در گفت‌وگويي تلويزيوني و جواد ظريف، وزير خارجه در گفت‌وگو با پرس‌تي‌وي مواضع پيشين ايران را تكرار و اعلام كردند كه اجراي مصوبه مجلس شوراي اسلامي تنها زماني متوقف خواهد شد كه تحريم‌هاي وضع شده در دوره رياست‌جمهوري دونالد ترامپ برداشته شوند. همزماني سفر گروسي به تهران به برخي گمانه‌زني‌ها درباره تاثيرگذاري رايزني‌هاي او بر اجراي مصوبه مجلس شوراي اسلامي دامن زده بود كه با تكذيب وزير خارجه و معاون سياسي او همراه شد.
توقف اجراي پروتكل الحاقي
خروج از برجام نيست
عباس عراقچي در مصاحبه تلويزيوني كه شامگاه شنبه از شبكه يك صدا و سيما به شكل زنده پخش شد درباره مصوبه مجلس شوراي اسلامي با عنوان «اقدام راهبردي براي لغو تحريم‌ها و صيانت از منافع ملت ايران» با اشاره به اينكه سفر گروسي هيچ ارتباطي به تصميم ايران ندارد و تصميم ايران اجرا خواهد شد، گفت: مديركل آژانس به تهران آمد تا نظم جديدي در روابط ايران و آژانس ايجاد شود. زماني كه به معاهده ان.پي.تي ملحق شديم، موافقتنامه پادمان را امضا كرديم و براساس آن به آژانس دسترسي‌هايي مي‌دهيم. در برجام اعطاي يكسري نظارت‌هاي بيشتر را پذيرفتيم كه از آن جمله قبول اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي بود. براساس مصوبه مجلس اين اقدامات فراتر از موافقتنامه پادمان كه پروتكل الحاقي را شامل مي‌شود بايد متوقف شود. اين تعبير كه بازرسان آژانس بايد از ايران خارج شوند، تعبير درستي نيست بلكه ميزان بازرسي‌هاي آنها كاهش مي‌يابد.
معاون وزير خارجه با ذكر اين نكته كه حدود ۲۰ الي ۳۰درصد توان نظارتي آژانس در اثر اجراي مصوبه مجلس كاهش مي‌يابد، افزود: به‌رغم اختلاف‌نظر بين دولت و مجلس، دولت مجري قانون است و در اجراي قانون نمي‌تواند تعلل كند. در قدم اول غني‌سازي ۲۰ درصد شروع شد و در قدم دوم اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي و نظارت‌هاي فراتر از پادمان كه در برجام بوده متوقف مي‌شود. ما اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي را متوقف خواهيم كرد و اين به معناي خروج از برجام نيست. اين گام نيز برگشت‌پذير است و به محض اينكه خواسته‌هاي ما در برجام و خواسته‌هاي مجلس تامين شود، ما دوباره به اجراي تعهدات برجامي بازخواهيم گشت.
پايان دريافت تصاوير
دوربين‌هاي مراكز هسته‌اي ايران
صبح روز يكشنبه در حالي كه رافائل گروسي مشغول ديدار با علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي بود، جواد ظريف، وزير خارجه در مصاحبه زنده با شبكه‌پرس‌تي‌وي توضيحات تكميلي درباره هدف گروسي براي سفر به تهران و موضوعات مورد بحث را ارايه كرد. وزير خارجه درباره مصوبه مجلس شوراي اسلامي و اجراي آن توسط دولت گفت: «طبق پاراگراف ۳۶ برجام، ايران حق دارد در صورت عدم پايبندي ديگر اعضاي برجام به تعهدات‌شان، اقدامات اصلاحي در پيش بگيرد و هم‌اكنون ايالات متحده برجام را نقض كرده است و در حقيقت هر آن كس را كه از اين توافق پيروي كرده را تنبيه كرده است. كشورهاي اتحاديه اروپا نيز به تعهدات‌شان عمل نكرده‌اند... ما اين اقدامات را در راستاي برجام انجام داده‌ايم، ما برجام را نقض نكرده‌ايم... مجلس شوراي اسلامي با جهان حرف نمي‌زند، با ما به عنوان مجريان قانون حرف مي‌زند و مي‌گويد تا زماني‌كه نتوانيد به ما نشان دهيد كه طرف‌هاي برجام به تعهدات‌شان درقبال ايران پايبند بوده اند، نمي‌توانيد به تعهدات اختياري خود ذيل برجام پايبند باشيد اين يك ضرب‌الاجل نيست بلكه اولتيماتوم است.»
ظريف درخصوص پيامدهاي خروج ايران از پروتكل الحاقي گفت: «ما با گروسي درباره همه مسائل مهم و اقدامات بعدي ايران براي كاهش تعهدات برجامي مذاكره مي‌كنيم ولي آنها اجازه نخواهند داشت تا زماني كه ايالات متحده به پايبندي كامل به تعهدات برجامي بازگردد، تصاوير دوربين‌هاي مراكز (هسته‌اي) ايران را دريافت كنند. اقدامات ديگري را نيز در دست بررسي داريم.»
ديدار گروسي با صالحي و ظريف
مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي صبح روز يكشنبه خود در تهران را با ديدار طولاني با علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي آغاز كرد و پس از آن در ساختمان وزارت خارجه با محمدجواد ظريف ديدار كرد. كاظم غريب‌آبادي، نماينده ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي پس از پايان ديدار گروسي با صالحي اين ديدار را مفيد اعلام كرد. تا لحظه تنظيم اين خبر ، هيچ‌كدام از طرفين درباره جزئيات تفاهم‌هاي صورت گرفته ميان تهران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اظهار نظري نكرده‌اند. با اين وجود آنچه مشخص است اين است كه رافائل گروسي ضمن پذيرش اجراي مصوبه مجلس شوراي اسلامي توسط دولت ايران، در اين سفر به دنبال تعريف سازوكار جديدي بود كه در سايه آن هرچند از نظارت هاي موجود در پروتكل الحاقي خبري نخواهد بود اما دامنه نظارت آژانس بر فعاليت هاي هسته اي ايران هم چندان محدود نشده باشد. حد و حدود اين تفاهم ايران و آژانس مي‌تواند بر رايزني‌هاي سياسي پيش‌روي ايران با 1+4 و به شكل غيرمستقيم ايالات‌متحده تاثيرگذار باشد.
از تجمع اعتراضي تا تكذيب نامه ظريف به رهبري
سفر رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران با دو حاشيه همراه شد. صبح روز گذشته، تعدادي از دانشجويان دانشگاه‌هاي كشور در تجمعي مقابل سازمان انرژي اتمي با در دست داشتن پلاكاردهايي در محكوميت ترور دانشمندان هسته‌اي و تصوير شهيد فخري‌زاده نسبت به عملكرد آژانس درقبال ايران اعتراض كردند. روي اين پلاكاردها درخواست اخراج بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از ايران و پايان دادن به همكاري با اين نهاد مطرح شده بود.
همزمان در فضاي مجازي اخباري درباره نامه جواد ظريف به مقام معظم رهبري درباره مصوبه اخير مجلس شوراي اسلامي منتشر شد كه سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت خارجه در پاسخ به خبرنگاران تاكيد كرد كه چنين نامه‌اي وجود نداشته و اين خبرسازي‌ها شديدا تكذيب مي‌شود.