بازي حقوق بشري جديد واشنگتن به بهانه خاشقجي
افشاگري آري، تحريم بن سلمان نه!
چشم‌پوشي از مجازات قاتل
محمدحسين لطف‌الهي
دموكرات‌ها در طول رقابت‌هاي انتخاباتي وعده داده بودند كه بازنگري در روابط با رياض را در دستور كار قرار خواهند داد اما گمان نمي‌رفت در فاصله كمتر از دو ماه از آغاز به كار دولت جديد، بايدن و تيم سياست خارجي او دست روي موضوعي بگذارند كه مستقيما وليعهد سعودي را هدف قرار داده باشد. براساس گزارشي كه روز جمعه از سوي دولت امريكا منتشر شد، قتل جمال خاشقجي ستون‌نويس روزنامه واشنگتن‌پست در سال 2018 با تاييد رسمي محمد بن‌سلمان در كنسولگري عربستان در استانبول صورت گرفته و وليعهد سعودي مستقيما در اين ماجرا نقش داشته است.
اين گزارش كه دفتر اطلاعات ملي امريكا آن را منتشر كرده، مي‌گويد: «محمد بن‌سلمان» مجوز عملياتي براي «دستگيري» يا «قتل» جمال خاشقجي را صادر كرده است. در بخشي از اين گزارش آمده است: «ارزيابي ما اين است كه محمد بن‌سلمان، وليعهد عربستان سعودي مجوز انجام عملياتي در استانبول تركيه براي دستگيري يا قتل روزنامه‌نگار سعودي، جمال خاشقجي را صادر كرد. ارزيابي ما بر اين اساس قرار دارد كه وليعهد سعودي از سال ۲۰۱۷ كنترل تصميم‌گيري‌ها در پادشاهي عربستان سعودي را به دست گرفته است.» گزارش امريكا تصريح دارد: «وليعهد سعودي، خاشقجي را تهديدي مستقيم براي پادشاهي عربستان مي‌ديد و از اقدامات خشن براي ساكت كردن او حمايت مي‌كرد.» دفتر اطلاعات ملي امريكا نوشته است: «ما اطمينان قوي داريم كه افراد زير به نيابت از بن‌سلمان اقدام به صدور دستور قتل خاشقجي كردند يا به طرق ديگر در قتل او همدستي كرده يا مقصر هستند: سعود القحطاني، ماهر مطرب، نائف العريفي، محمد الزهراني، منصور اباحسين، عبدالعزيز الهوساوي، وليد عبدالله الشهيري، خالد العتيبه، فهد شبيب البلوي، مشعل سعد البستاني، تركي الشهيري، مصطفي المدني، احمد زايد عسيري، عبدالله محمد الهريني، ياسر خالد السالم، ابراهيم السليم، صلاح الطبيعي و محمد العتيبي.»
دولت امريكا بعد از انتشار اين گزارش اعلام كرد كه عليه ۷۶ مقام عربستان سعودي محدوديت‌هاي رواديد صادر كرده است. وزير خارجه امريكا در بيانيه‌اي اعلام كرد عليه ۷۶ تبعه سعودي كه گمان مي‌رود اقدام به تهديد مخالفان حكومت در خارج از مرزهاي اين كشور كرده‌اند، محدوديت‌هايي براي صدور رواديد در نظر گرفته است. منابع خبري علاوه بر اين گفته‌اند وزارت خزانه‌داري امريكا قصد دارد تحريم‌هايي را عليه برخي مقامات سعودي كه در اين قتل دست داشته‌اند، اعمال كند. با وجود اين، مقام‌هاي وزارت خزانه‌داري امريكا گفته‌اند وليعهد عربستان سعودي بهرغم صدور دستور قتل جمال خاشقجي مشمول تحريم‌هاي جديد نخواهد شد.
رويترز در خبري به نقل از 4 منبع مدعي شد كه مقام‌هاي دولت بايدن در حال ارزيابي تجهيزات نظامي هستند كه ضمن قراردادهاي فروش تسليحات به عربستان سعودي بوده تا مشخص كنند كدام يك از اين تجهيزات دفاعي هستند. يك سخنگوي وزارت خارجه امريكا گفت: «تمركز ما بر پايان درگيري در يمن است و ما اين اطمينان را حاصل مي‌كنيم كه عربستان سعودي هر چيزي را كه براي دفاع از خود و مردمش نياز دارد، داشته باشد.»
چرا بن سلمان مجازات نشد؟
نيويورك‌تايمز در گزارشي نوشته است كه دولت بايدن به اين دليل از مجازات آمر اصلي قتل خاشقجي و اعمال تحريم عليه او صرف‌نظر كرده كه چنين اقدامي را تهديدكننده روابط دو كشور امريكا و عربستان مي‌دانسته است. بر اساس اين گزارش، دولت امريكا بر اين باور بود كه تنبيه وليعهد عربستان مي‌تواند همكاري‌هاي واشنگتن و رياض در راستاي «مقابله با تهديد ايران، گسترش روابط صلح‌آميز با اسراييل و همچنين مقابله با گروه‌هاي تروريستي» را به خطر بيندازد.
ديويد سانگر، خبرنگار مطرح حوزه خاورميانه معتقد است كه اين تصميم دولت بايدن، فعالان حقوق بشر و اعضاي حزب دموكرات را كه در دوره رياست‌جمهوري ترامپ از عدم برخورد با مسوول اصلي قتل جمال خاشقجي انتقاد مي‌كردند، نااميد كرده است. او نوشته است انتظار مي‌رفت دست‌كم همان محدوديت‌هايي كه در حوزه سفر و تراكنش‌هاي مالي عليه ديگر افراد دخيل در اين پرونده اعمال شده، براي محمد بن‌سلمان نيز در نظر گرفته شود اما كاخ سفيد با نگاه به اين موضوع كه شاه عربستان 85 ساله و بيمار است و اين امكان وجود دارد كه خيلي زود محمد بن‌سلمان پادشاه جديد لقب گيرد، تصميم گرفت چنين اقدامي را انجام ندهد.
تام مالينووسكي، عضو دموكرات مجلس نمايندگان از نيوجرسي كه در دوره رياست‌جمهوري باراك اوباما دستيار وزير خارجه در امور حقوق بشر بود در اين باره مي‌گويد: «من از خارج كردن گزارش‌هاي اطلاعاتي درباره قتل جمال خاشقجي خوشحالم اما اگر دولت مدارك قطعي در اين باره دارد، ضروري است كه ممنوعيت صدور ويزا براي وليعهد عربستان اعمال شود.» مالينووسكي افزود: «توني بلينكن اين قدرت و اختيار را دارد كه با ارايه دلايل و شواهد خود به كنگره، صدور ويزا براي بن‌سلمان را محدود كند.»
نيكلاس كريستوف، خبرنگار و از دوستان خاشقجي در سرمقاله‌اي اقدام اخير دولت بايدن در بي‌مجازات رها كردن وليعهد عربستان را پيامي ضعيف به ديكتاتورها توصيف كرده است: «اين پيامي بسيار ضعيف خطاب به ديگر ديكتاتورهاست؛ لطفا اين كارها را نكنيد اما اگر مرتكب چنين اشتباهي شديد ما همچنان با شما كار خواهيم كرد.» به نوشته او، اين اقدام پيامي ديگر خطاب به عربستان سعودي دارد: «به رفتارهاي خود ادامه دهيد و اگر لازم ديديد محمد بن‌سلمان را به عنوان شاه آينده كشورتان منصوب كنيد.» كريستوف تاكيد كرده: «تمام اينها خيانتي به ارزش‌هاي امريكايي و جمال خاشقجي است اما حتي اگر بخواهيم نگاهي واقع‌گرايانه و مبتني بر واقعيت‌هاي سياسي به اين مساله داشته باشيم، ايالات متحده يك فرصت بزرگ را براي كمك به عربستان از دست داد. ما مي‌توانستيم به آنها بفهمانيم به نفع‌شان است وليعهدي انتخاب كنند كه آنقدر بي‌پروا و نادان نباشد كه يك خبرنگار را كشته و بعد تكه‌تكه كند.»
اگنس كالامارد، گزارشگر ويژه حقوق بشر نيز در انتقادي ضمني از اقدام دولت امريكا گفته است كه «آنها مي‌توانستند نه تنها به بن‌سلمان بلكه به تمام كساني كه خبرنگاران را به قتل مي‌رسانند، اعلام كنند كه دست زدن به چنين جنايات وحشتناكي بدون هزينه نيست و هركس چنين كاري كند بهاي آن را خواهد پرداخت.»
باب منندز، رييس دموكرات كميته روابط خارجي مجلس سناي امريكا ضمن استقبال از انتشار گزارش قتل جمال خاشقجي اعلام كرد: واشنگتن بايد از شخص وليعهد سعودي درباره اين قتل حساب‌كشي كند. او در بيانيه خود اعلام كرد: «با پايان دادن به لاپوشاني دونالد ترامپ درباره قتل جمال خاشقجي، رييس‌جمهور بايدن تعهد خودش به شفافيت و پايبندي به قانون را نشان داده است.» رييس كميته روابط خارجي سنا ادامه داد: «اين تنها اولين اقدام درست بود و من خرسندم كه دولت بايدن اين اقدام را انجام داده است. در همين بين، من اميدوارم كه فقط گام اول باشد و دولت در نظر داشته باشد كه اقدامات عيني به منظور حساب‌كشي كردن شخص محمد بن‌سلمان وليعهد سعودي به دليل نقشش در اين جنايت فجيع است.» به گفته او، «اينكه رييس‌جمهور ترامپ طي سال‌ها از افشاي اطلاعات امتناع كرد و حتي پا را از اين فراتر گذاشت و از اقدامات فجيع يك رهبر خارجي در برابر شـأن سازمان‌هاي اطلاعاتي خودش دفاع كرد، يكي از لكه‌هاي ننگ بسياري است كه از دوره تصدي او باقي خواهد ماند.» منندز در پايان بيانيه خود نوشت: «ايالات متحده بايد يك پيام روشن به متحدان و دشمنان‌مان بفرستد مبني بر اينكه ارزش‌هاي اساسي شامل احترام به حقوق اوليه بشر و شأن انساني موتور راهبر سياست خارجي ايالات متحده است. ما همچنين بايد از اين موضوع اطمينان حاصل كنيم كه براي افرادي از قبيل محمد بن‌سلمان عواقبي واقعي در كار باشد، چراكه اگر چنين نكنيم حاكمان مستبد در سراسر جهان اين پيام را دريافت خواهند كرد كه مصونيت از ارتكاب جرم و جنايت اصل حاكم بر جهان است.»
بهرغم تمام اين انتقادات، تحليلگراني هم بودند كه از موضع دولت بايدن حمايت مي‌كردند. دنيس راس، مذاكره‌كننده پيشين در امور خاورميانه معتقد است كه موقعيت فعلي «يكي از موقعيت‌هايي بود كه ضرورت داشت ميان ارزش‌ها و منافع توازن برقرار شود و دولت بايدن به خوبي اين كار را انجام داد.» او تاكيد دارد كه «امريكا به خوبي نشان داد شرايط با زمان ترامپ فرق كرده اما اين تفاوت دليل بر آن نيست كه ما چشم بر منافع‌مان ببنديم.»
اروپا و سكوت در برابر ام‌بي‌اس
انتشار گزارش دولت امريكا مبني بر نقش «محمد بن‌سلمان» وليعهد سعودي در قتل خاشقجي روزنامه‌نگار و منتقد سياست‌هاي او، تقاضا از دولت انگليس براي عدم فروش سلاح به سعودي‌ها را تشديد شده است. به نوشته روزنامه گاردين، سازمان بين‌المللي امدادرساني و مبارزه با فقر «آكسفام» روز شنبه اعلام كرد دولت انگليس بايد به‌طور فزاينده‌اي رويكرد اتخاذ شده از سوي امريكايي‌ها در خصوص توقف فروش سلاح به سعودي‌ها را دنبال كند. «توبياس ايلوود»، مدير محافظه‌كار كميته منتخب دفاعي در پارلمان انگليس نيز بار ديگر درخواست از دولت براي پيروي از رويكرد امريكا و توقف فروش سلاح به سعودي‌ها را تكرار كرد و گفت: خانواده سلطنتي عربستان سعودي بايد سريعا به از دست دادن اعتماد بين‌المللي پاسخ دهد. وزارت امور خارجه انگليس در بيانيه‌اي خنثي، ضمن محكوم كردن قتل خاشقجي نوشته است كه «ما خواستار تحقيق دقيق، معتبر و شفاف براي بازخواست مسوولان شديم و مجازات‌هايي را عليه 20 سعودي درگير در اين قتل اعمال كرديم.» دولت انگليس و ساير دولت‌هاي اروپايي نيز هنوز مجازاتي عليه بن‌سلمان اعمال نكرده‌اند.
پلوسي: واشنگتن بايد روابط با سعودي‌ها را مورد بازنگري قرار دهد
نانسي پلوسي، رييس مجلس نمايندگان امريكا به انتشار گزارش قتل «جمال خاشقجي» روزنامه‌نگار سعودي واكنش نشان داد. پلوسي در بيانيه‌اي نوشت: «گزارش تكان‌دهنده جامعه اطلاعاتي، آنچه جهان از مدت‌ها قبل مي‌دانست، تاييد مي‌كند؛ اينكه جمال خاشقجي به‌طرز بي‌رحمانه‌اي با دستور مقامات سعودي از جمله شاهزاده محمد بن‌سلمان به قتل رسيده است. اين اتفاق شنيع، با حاكميت قانون و اساسي‌ترين درك از حقوق بشر در تضاد است.» رييس مجلس نمايندگان امريكا افزود: «دولت ايالات متحده با توجه به اين گزارش كه بخشي از الگوي ناراحت‌كننده نقض حقوق بشر در حكومت سعودي‌هاست، بايد روابط با عربستان سعودي را مورد ارزيابي و تنظيم مجدد قرار دهد.»