رهبر كاتوليك‌هاي جهان در نخستين سفر به بين‌النهرين
صداي سلاح‌ها بايد ساكت شود
شهاب شهسواري
ساعت 2 بعدازظهر ديروز با فرود هواپيماي حامل پاپ فرانسيس، رهبر كاتوليك‌هاي جهان در فرودگاه بغداد سفر تاريخي سه‌روزه اين رهبر مذهبي به عراق آغاز شد. مصطفي كاظمي، نخست‌وزير عراق در فرودگاه بين‌المللي بغداد به استقبال رهبر كاتوليك‌هاي جهان رفت. پاپ از فرودگاه به كاخ الاسلام رفت و آنجا با برهم صالح، رييس‌جمهور عراق ديدار و گفت‌وگو كرد. اين نخستين‌بار است كه رهبر كاتوليك‌هاي جهان به عراق سفر مي‌كند؛ منطقه‌اي كه سال‌ها ميزباني جمعيت كثيري از مسيحيان بوده است و طي سال‌هاي گذشته به دليل جنگ، درگيري و تروريسم، ميليون‌ها نفر از اين جمعيت مجبور به ترك اين سرزمين شده‌اند. پيش از اين، درست چهار سال پيش از اشغال عراق توسط امريكا و بريتانيا، پاپ ژان پل دوم، برنامه‌اي براي سفر به عراق تحت رهبري صدام گذاشته بود، در آن دوران به دليل محاصره اقتصادي و تحريم‌هاي بين‌المللي عليه عراق، وضعيت زندگي در اين كشور به ويژه براي مسيحيان بسيار سخت بود. اما امريكا مانع از انجام سفر پاپ شد و پاپ ژان پل دوم، نهايتا سال 2000 به صورت مجازي از زادگاه حضرت ابراهيم (ع) در شهر اور بازديد كرد. پاپ بنديكت شانزدهم هم، قصد داشت براي سفري به عراق سفر كند كه اين سفر نيز لغو شد تا بعد از دو دهه جنگ در عراق، پاپ فرانسيس نخستين رهبر كاتوليك‌هاي جهان باشد كه پايش را در سرزمين بين‌النهرين مي‌گذارد.
پاپ فرانسيس روز پنجشنبه در آستانه پرواز به سمت عراق در توييتي نوشت: فردا براي سفر سه روزه عازم عراق مي‌شوم. من مدت‌هاست كه مي‌خواهم با اين مردمي كه اين همه رنج ديده‌اند، ملاقات كنم. من از شما مي‌خواهم كه اين سفر را با دعا همراهي كنيد، تا اين ديدار به بهترين شكل ممكن انجام شود و ثمرات مورد نظر را به بار آورد. اين نخستين‌بار نيست كه رهبر كاتوليك‌هاي جهان به يك كشور اسلامي سفر مي‌كند. پاپ فرانسيس از زمان انتصابش تاكنون به كشورهاي مصر و امارات متحده عربي سفر كرده است؛ سفرهايي كه هر يك به نوعي از سوي رسانه‌ها با عنوان سفرهاي تاريخي توصيف شدند. سفر به امارات نخستين سفر يك پاپ به سرزمين‌هاي عربي بود. با اين حال، سفر به عراق در طول دو دهه گذشته يكي از روياهاي سه رهبر متوالي كليساي كاتوليك بود كه عاقبت پاپ فرانسيس موفق به انجام آن شد.
نخستين سخنراني پاپ در بغداد
پاپ فرانسيس، رهبر كاتوليك‌هاي جهان در مقابل نمايندگان هيات‌هاي ديپلماتيك در عراق كه براي استقبال از او در كاخ بغداد گردهم آمدند، سخنراني كرد. پاپ فرانسيس تصريح كرد: از فرصت آمدن به عراق، مهد تمدن قدردان هستم. پاپ فرانسيس خاطرنشان كرد: بايد به ارزش‌هاي صلح و همزيستي مشترك پايبند باشيم. او عنوان داشت: عراق از تروريسم و نزاع‌هاي طايفه‌اي بسيار متحمل رنج شده است. او عنوان داشت: جامعه بين‌الملل بايد نقش تعيين‌كننده‌اي در تقويت صلح در عراق و در تمامي خاورميانه ايفا كند. او افزود: ما از تنوع نژادي، ديني و فرهنگي عبرت مي‌گيريم. طي دهه‌هاي گذشته عراق از فاجعه جنگ‌ها و آفت تروريسم رنج برده است. رهبر كاتوليك‌هاي جهان گفت: بايد صداي سلاح‌ها ساكت شود، بايد صداي فقيران را بشنويم، خشونت و تندروي ديگر بس است.
عراق از قديمي‌ترين مهدهاي مسيحيت در جهان است و از قرن يكم پس از ميلاد مسيح، توما از حواريون مسيح بنيانگذار اين مذهب در بين‌النهرين بود. سال 2003 و پيش از اشغال عراق توسط امريكا و بريتانيا، بيش از يك ميليون و 600 هزار مسيحي در عراق زندگي مي‌كردند. اما 18 سال جنگ و ظهور گروه‌هاي تروريستي افراطي همچون القاعده و داعش در خاك عراق، بخش اعظم اين جمعيت را از بين برده يا آواره كرده است. براساس آمار كليساي كلداني عراق، در حال حاضر تنها 300 هزار شهروند عراقي مسيحي در خاك اين كشور زندگي مي‌كنند.
در طول دو دهه گذشته بيش از 58 كليساي مسيحيان در سراسر عراق، تخريب شده يا به شدت آسيب ديده است. در طول سال‌هايي كه داعش، استان‌هاي موصل و نينوا را تصرف كرده بود، دست‌كم 30 كليسا در اين مناطق را تخريب كرد و چندين كشيش و اسقف مسيحي را گردن زد. بعد از تصرف موصل توسط داعش، هزاران مسيحي مجبور به ترك اين شهر شدند. به گفته مقام‌هاي اقليم كردستان عراق، در حال حاضر بيش از 150 هزار آواره مسيحي كه از جنايات داعش فرار كرده‌اند در اين منطقه اسكان داده شده‌اند.
ديدار با رهبران مذاهب
يكي از مقاصد سفر پاپ، شهر اور در جنوب عراق است. شهري كه به عنوان محل تولد حضرت ابراهيم خليل (ع) به شمار مي‌رود. براساس گزارش رسانه‌ها، پاپ در اين شهر با رهبران مذاهب ديگر عراقي از جمله رهبران اهل سنت و ايزدي‌ها ديدار و گفت‌وگو خواهد كرد. پاپ در سفر سه روزه‌اش به عراق، قرار است از شهرهاي بغداد، اور، موصل، اربيل، نجف و بغديدا (قره‌قوش) ديدن كند. يكي از مهم‌ترين برنامه‌هاي سفر پاپ، ديدار با آيت‌الله سيستاني، مرجع عالي قدر شيعيان عراقي است كه از هفته‌هاي پيش موضوع گمانه‌زني‌ها در عراق بوده است. اين ديدار امروز در نجف اشرف انجام خواهد شد.
استاندار نجف اشرف نيز اعلام كرده است كه مسووليت پوشش امنيتي سفر روز شنبه پاپ به نجف و ملاقاتش با آيت‌الله سيستاني، با تركيب مشترك نيروهاي الحشدالشعبي و نيروهاي امنيتي عراق خواهد بود و اين نيروها از هم‌اكنون وارد مرحله عملياتي شده‌اند. ابتدا گفته مي‌شد كه قرار است در ديدار ميان پاپ و مرجع بلندپايه شيعيان، سند دوستي و برادري اديان امضا شود، اين خبر البته بعدتر مورد ترديد قرار گرفت و تاكيد شد كه هنوز برنامه دقيقي براي امضاي سندي مشترك ميان اين دو رهبر بلندپايه مذهبي ريخته نشده است. لويس روفاييل اول ساكو، رهبر كليساي كاتوليك كلداني عراق اعلام كرده است كه ديدار ميان آيت‌الله سيستاني و پاپ فرانسيس يك ديدار خصوصي و بدون تشريفات خواهد بود. اين رهبر مسيحيان عراق، اظهار اميدواري كرده است كه سند موسوم به «اخوت بشري براي صلح» كه دو سال پيش در ديدار ميان پاپ با احمد الطيب، امام جماعت مسجد الازهر و مفتي ارشد اهل سنت امضا شده‌بود، در ديدار پاپ با مرجع شيعيان عراقي هم امضا شود.
برخي رسانه‌هاي فارسي زبان، ديدار پاپ از نجف اشرف و گفت‌وگوي او با آيت‌الله سيستاني را به نوعي پيام به ايرانيان توصيف كرده‌اند و گفته‌اند كه اين سفر نشان مي‌دهد كه پاپ تهران و قم را مركز شيعيان جهان نمي‌داند. هر چند اين توصيف چندان با شرايط واقعي در ايران و عراق مطابقت ندارد. هدف پاپ از سفر به عراق بيش از هر چيز ديدار با مسيحيان پيرو مذهب كاتوليك است. عمده مسيحيان عراقي كاتوليك مذهب هستند، درحالي كه درصد كمي از مسيحيان ايراني كاتوليك هستند و از كليساي واتيكان پيروي مي‌كنند. غلام‌رضا اباذري رايزن فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در بغداد هم با انتشار توييتي درباره سفر پاپ فرانسيس رهبر كاتوليك‌هاي جهان به عراق، اين سفر را نشانه تمدن ريشه‌دار عراق، تاريخ، مرجعيت، حوزه علميه و نقش مهم اين كشور در منطقه و جهان توصيف كرد.
نگراني‌ها از سفر پاپ
به‌رغم استقبال مسيحيان عراقي و مقام‌هاي اين كشور از سفر پاپ، برخي رسانه‌هاي غربي نگراني‌هايي درخصوص خطرات اين سفر بيان كرده‌اند. از جمله گفته شده است كه ديدارهاي عمومي پاپ و استقبال احتمالي گسترده مسيحيان از پاپ مي‌تواند در شرايطي كه شيوع گسترده بيماري كرونا، جهان را تحت تاثير قرار داده است، به شيوع هر چه بيشتر اين بيماري در عراق دامن بزند.
همزمان به دليل ناامني‌هاي ناشي از سال‌ها جنگ و سلطه تروريسم، نگراني‌هايي از وضعيت امنيت پاپ و همراهانش در اين سفر نيز مطرح شده است. كمتر از دو ماه پيش يك عمليات انتحاري در بغداد پايتخت عراق باعث كشته شدن 37 شهروند عراقي شد. امكان تكرار چنين عمليات‌هايي حين سفر پاپ، يكي از نگراني‌هايي است كه در مورد اين سفر مطرح شده‌بود. طي چند روز اخير تدابير امنيتي شديدي در عراق مخصوصا بغداد اتخاذ شده است كه به مشكلاتي همچون تشديد ترافيك منجر شد. تردد پاپ در عراق عمدتا با هواپيما و بالگرد صورت خواهد گرفت و گفته مي‌شود يكي از دلايل آن امكان مراقبت و حفاظت امنيتي بيشتر است.
پاپ فرانسيس از زمان شيوع جهاني بيماري كرونا سفرهاي خود به نقاط مختلف جهان را متوقف كرده بود، اما سفر به عراق نخستين سفر پاپ در عرض يك سال گذشته است. مقام‌هاي دولت عراق وعده داده‌اند كه در اين سفر تمامي پروتكل‌هاي بهداشتي از جمله استفاده عمومي از ماسك و رعايت فاصله‌گذاري‌هاي مناسب در اجتماعات رعايت شوند. سخنگوي واتيكان هم ضمن اشاره به رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي در اين سفر و جلوگيري از تجمع‌هاي بزرگ گفته است كه خطر چنداني از نظر شيوع كرونا در اين سفر متوجه حاضران نخواهد بود. در بدو ورود پاپ، استقبال بدون ماسك از او توسط مصطفي كاظمي و خواندن سرود توسط گروه كر بدون ماسك، نشانه‌هاي عدم رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي در اين سفر بودند.
سفري براي صلح و اخوت
پاپ خود را در سفر به عراق «زائر صلح» توصيف كرده است. بعد از دو دهه جنگ و خونريزي و تروريسم در عراق، كه نه تنها از ميان اكثريت مسلمان عراقي قربانيان زيادي گرفته است بلكه هزاران نفر از اقليت‌هاي مذهبي در اين كشور را نيز به دليل آنچه گروه‌هاي افراطي كفر و شرك مي‌خواندند، تحت تاثير قرار داد، سفر پاپ فرصتي براي نشان دادن ميزان امنيت در عراق، سه سال بعد از شكست داعش است.
پاپ در بدو ورودش به عراق، از دويست متري محلي عبور كرد كه يك سال پيش، دولت ايالات متحده امريكا در عملياتي تروريستي با استفاده از پهپادهاي مسلح اقدام به ترور سردار سپهبد شهيد قاسم سليماني و ابومهدي مهندس، فرماندهان جنگ عليه تروريسم كرده بودند. تعدادي از گروه‌هاي عراقي با انتشار پوسترهايي در شبكه‌هاي اجتماعي، از پاپ در اين مورد سوال كرده‌اند كه آيا حاضر به محكوم كردن خشونت‌هاي امريكا در عراق هست يا نه.
واكنش شخصيت‌هاي عراقي به سفر پاپ
فواد حسين، وزير خارجه عراق، سفر پاپ به عراق را «پيام‌آور صلح و رواداري و تاريخي» توصيف كرد و گفت كه ديدارهاي او در عراق ديدارهاي تاريخي ميان «ناقوس و مناره» هستند. شيخ همام حمودي رييس مجلس اعلاي اسلامي عراق كه با انتشار پيامي سفر پاپ فرانسيس رهبر كاتوليك‌هاي جهان به عراق را نشانه جايگاه تمدني و تاريخي عراق دانست و ديدار پاپ با آيت‌الله سيستاني مرجع عالي شيعيان عراق را تاكيدي بر جايگاه عظيم اسلامي و نقش بزرگ عراق در نهادينه كردن ارزش‌هاي مبتني بر برادري، عدالت و صلح و پيامي تاريخي توصيف كرد كه براساس آن ملت‌ها با امنيت و تسامح در كنار هم همزيستي داشته باشند و فردايي روشن را بسازند تا رهبر كليساي آشوري كلداني عراق پاتريك لوئيس رافائل ساكو كه گفته همه عراقي‌ها مشتاق ديدار پاپ از عراق هستند و نه فقط مسيحيان!
يك گروه شبه‌نظامي جديدالتاسيس در عراق كه به تازگي با عمليات عليه يك پايگاه امريكايي در اربيل مورد توجه قرار گرفته است، با انتشار بيانيه‌اي اعلام كرده است كه كليه عمليات نظامي خود را در احترام به مرجعيت شيعه در طول اين سفر متوقف مي‌كند. در بيانيه كوتاهي كه گروه عراقي سرايا اولياء‌الدم منتشر كرده و در رسانه‌هاي عراقي و منطقه بازتاب گسترده‌اي داشته، گفته شده كه اگر اين سفر در روزهاي يورش داعش به عراق، اشغال يك‌سوم خاك اين كشور توسط تروريست‌ها و به اسارت گرفته شدن زنان ايزدي و مسيحي صورت مي‌گرفت، در وجدان مصيبت ديدگان اثر بيشتري داشت. اين گروه كه بيانيه خود را در آستانه سفر پاپ به عراق منتشر كرده، در عين حال تاكيد كرده است كه سرايا اولياء‌الدم كليه عمليات نظامي‌اش را در ايام سفر پاپ به عراق و حضور او در اين كشور، به احترام مرجعيت عالي عراق آيت‌الله سيستاني متوقف مي‌كند. در اين بيانيه با اشاره به ترور ناجوانمردانه سرداران قاسم سليماني و ابومهدي المهندس توسط امريكايي‌ها آمده است: ما عرب هستيم و مهمان خود را گرامي مي‌داريم و مانند امريكايي‌ها كه به مهمان عراق و سرباز اسلام، حاج قاسم سليماني و همرزمان او رحمهم‌الله خيانت كرد، خيانت نمي‌كنيم.