اسناد مذاكرات نفتي

متن كامل سه گزارش دكتر مصدق درباره مذاكره با انگليس و امريكا
«دولت اعليحضرت پادشاه انگلستان از طرف خود و از طرف شركت اصل ملي شدن صنعت نفت را در ايران قبول مي‌نمايند.» اين نامه‌اي بود كه جي.اچ. ميدلتن، كاردار سفارت بريتانيا در تهران به باقر كاظمي، وزير امور خارجه ايران در ۱۱ مرداد ۱۳۳۰ نوشت؛ گرچه لندن دو سال بعد با كودتايي مشترك با دولت امريكا، دولت دكتر محمد مصدق، مجري همين اصل و قانون كه روز ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ در مجلس سنا به تصويب رسيده بود را ساقط كرد.
نامه ميدلتن در متن گزارش مصدق به مجلس شوراي ملي در جلسه ۱۳ مرداد ۱۳۳۰ «راجع به شناسايي اصل ملي شدن صنعت نفت در ايران از طرف دولت انگليس و شركت سابق نفت» به‌طور كامل آمده است. گزارشي با منشأ سند وزارت دارايي درباره مذاكره مصدق با آورل هريمن، فرستاده ويژه رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا كه به شماره ۱۳۶۰۸۱۰ در آرشيو سازمان اسناد و كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران نگهداري مي‌شود.
مصدق در جلسه ۳۰ مرداد ۱۳۳۰ مجلسين شوراي ملي و سنا، گزارش مذاكرات با هيات نمايندگي دولت انگليس به رياست ريچارد استوكس، مهردار سلطنتي را به‌طور كامل ارايه كرد (سند ۱۵۲۵۴۹۳، منشأ وزارت دارايي، اسناد و كتابخانه ملي) . استوكس در اين مذاكرات بار ديگر اصل ملي شدن صنعت نفت را در ايران طبق قانون مورخ بيستم مارس ۱۹۵۱ به رسميت شناخت. استوكس البته اقدام ايران را به مثابه خودكشي دانسته كه «ممكن است منجر به انقلاب و كمونيسم بشود». 
مصدق در گزارش ديگري (جلسه ۱۷ شهريور ۱۳۳۰ مجلس شوراي ملي) سياست دولت در موضوع نفت را تشريح كرد. (سند شماره ۱۳۶۳۷۱۴، منشأ وزارت دارايي، سازمان اسناد و كتابخانه ملي) 
نخست‌وزير ايران در اين گزارش اشاره كرده كه به استوكس گفته ايران در سه موضوع مي‌تواند با انگليس وارد مذاكره شود: متخصصين انگليسي، خسارت و ضرر كمپاني شركت نفت ايران، انگليس و منفعت انگليس. استوكس مي‌گويد از طرف دولت متبوع خود اجازه ندارد تا قضيه اول حل نشده وارد مذاكره و حل دو قضيه ديگر شود و مذاكرات معلق شد. استوكس در اين مذاكرات گفت متخصصين و مستخدمين انگليسي به‌هيچ‌وجه حاضر نيستند كه تحت رياست يك غيرانگليسي باشند.
نكته مهم در گزارش مصدق آن است كه «مطابق اخباري كه جرائد داده‌اند و تلگراف‌هايي كه از نمايندگان خودمان رسيده است آنها تصميم دارند كه دولت ديگري بياورند تا بتوانند با آن دولت قراردادي كه مطلوب‌شان هست منعقد كنند. بنده خدا را به شهادت مي‌طلبم كه اين مساله اگر براي مملكت و براي استقلال ما مضر نبود از آمدن دولت ديگر ابدا باكي نداشتم و يك دولت ديگري اگر در اين صراط مي‌بود خودم استعفا مي‌كردم و به استقبال او مي‌رفتم و او را مي‌آوردم اما نمي‌توانم مادامي كه قضيه نفت حل نشده اين سنگر را خالي كنم. ممكن است كه دولت ديگري بياورند و برخلاف مصالح ايران كاري بكند آن وقت مردم مي‌گويند تو كه از كشته شدن باكي نداشتي و براي كشته شدن حاضر بودي از كسالت چه باك داشتي. مي‌خواستي در حال احتضار هم كه بودي بماني تا اين كار به صلاح مملكت حل بشود.»
اداره كل خدمات آرشيوي معاونت اسناد سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران در هفتادمين سالگرد تصويب قانون ملي شدن صنعت نفت، متن كامل اين سه گزارش دكتر مصدق را كه حاوي مذاكرات حساس بين‌المللي براي اعاده حقوق ملي ايران و به رسميت شناختن حق ملي شدن نفت ايران از سوي دولت انگليس است را منتشر مي‌كند.