از ركورد‌شكني «فيورلا» تا درخشش «سه سوار» تبريزي

پرويز  براتي
بهار 1400 با تمام دلواپسي‌ها و حسرت‌ها و خسران‌هايش، براي هنر ايران دلگرم‌كننده بود و اميدبخش. از ارقام بالاي فروش آثار ايراني در دو حراج ساتبيز تا حضور پرتعداد گالري‌داران ايراني در رويدادهايي چون آرت دوبي. به همه اينها مي‌توان علاوه كرد نمايشگاه پيش ِروي «ايران حماسي» را كه به يقين، حسن‌ختام بهار 1400 براي هنر ايران خواهد بود. هر چند حالا كه اين گزارش را مي‌خوانيد با قرمز شدن وضعيتِ تهران، نمايشگاه‌ها تعطيل شده و آن‌طور كه مديركل دفتر هنرهاي تجسمي اعلام كرده، گالري‌ها بايد به قواعد ستاد ملي كرونا توجه و از برگزاري نمايشگاه‌هاي هنري خودداري كنند. با تمام اينها حراج‌هاي آنلاين را كه از ابتداي شكل‌گيري پاندمي كرونا به رسم نوين دنياي هنر تبديل شده‌اند بايد بيش از اينها  جدي گرفت.
مينوتورِ  يك  ميليون  پوندي
بهمن  محصص را بايد يكه‌تاز حراج‌هاي نوروز دانست. همان روزهاي آغازين بهار بود كه خبر رسيد «مينوتور» او، در حراج آثار قرن بيستم ساتبيز با برآورد اوليه ۵۰۰ تا ۶۳۰ هزار دلار به مبلغ يك ميليون پوند (۱.۴ ميليون دلار) چكش خورده. اين شروعي خيره‌كننده براي هنر ايران در روزهايي بود كه از هر طرف اخبار نگران‌كننده شنيده مي‌شود. محصص با اينكه هنرمندي از خاورميانه است اما براي نخستين‌بار نقاشي «مينوتور» او در حلقه آثار هنر مدرن و معاصر جهان عرضه شد. تابلو «مينوتور در ساحل دريا» كه محصص آن را سال ۱۹۷۷ كشيده، در حراج اخير ساتبيز در لندن چكش خورد و دو برابر قيمت اوليه فروخته شد. بهمن محصص، برخلاف بسياري از هم‌نسلان خود، علاقه‌اي به ارجاع مستقيم به سنت‌هاي هنري گذشته ندارد. او با انديشه مدرن به جهان و انسان مي‌نگرد. موجوداتي غريب همچون مينوتورهاي اسطوره‌اي و جانوران وهمناك سرگردان در دشت‌هاي نااميدي، موضوعات بسياري از نقاشي‌ها و مجسمه‌هاي او هستند. شخصيت‌هاي در حال مسخ شدنِ او، پديده‌هايي هستند قدرتمند با عضلاتي ستبر، اما مفلوك و مفلوج. دنياي او بي‌رحم است و ستمگر. انسان و پرندگانش موجوداتي هستند در حال گذار از موجوديت زنده خود به  سنگ  و خاك.
و  باز هم  محصص!
اما هنرمندان ايراني طي تعطيلات نوروز حضوري اميدواركننده در حراج هنر قرن بيستم و خاورميانه ساتبيز لندن داشتند كه به دليل شيوع ويروس كرونا به مدت 10 روز به شكل آنلاين برگزار شد. اين حراج 30 مارس 2021 با فروش آثار 11 هنرمند ايراني و هنرمنداني از كشورهاي خاورميانه و شمال آفريقا به كار خود پايان داد. در اين حراج تابلويي از بهمن محصص با عنوان فيورلا (Fiorella) با بر آورد 100 تا 150 هزار پوند به مبلغ 352 هزار پوند (486 هزار دلار) به عنوان گران قيمت‌ترين اثر اين حراج فروخته شد. مجسمه‌اي از همين هنرمند نيز با عنوان «كشتي‌گيران» با برآورد 45 تا 60 هزار پوند به مبلغ 277 هزار پوند (383 هزار دلار) فروخته شد. در اين حراج آثار هنرمندان ايراني به اين شرح فروخته شد: منوچهر يكتايي (44100 پوند)، حسين زنده‌رودي (50400 هزار پوند)، بهجت صدر با دو اثر (35280 و 12600 پوند)، محسن وزيري مقدم با سه اثر (37800، 5670 و 2772 پوند)، شيرين نشاط (6300 پوند) فرهاد مشيري (52920 پوند)، رضا درخشاني با دو اثر (1890 و 30240 پوند)، ركني حائري‌زاده (11970 پوند) و شادي قديريان با دو اثر (4032 و 1386 پوند).
-سه سوار تبريزي؛ پرتقاضا‌ترين تابلوي حراج آنلاين ساتبيز
اما پرتقاضا‌ترين تابلوي حراج آنلاين ساتبيز در روزهاي عرضه آنلاين آثار، تابلويي بدون عنوان از زنده‌ياد صادق تبريزي بود؛ هنرمندي كه پاييز سال 96 در سن 79 سالگي در لندن بدرود حيات گفت. اين تابلو 18 بار بيد خورد و نهايتا به مبلغ 17,640 پوند (24 هزار دلار) فروخته شد. مهرداد فلاح - نقاش و نماينده هنري خانواده تبريزي- درباره درخشش هنرمندان ايراني به‌خصوص هنرمندان پيشرو مكتب سقاخانه يعني صادق تبريزي و حسين زنده‌رودي در حراج آنلاين ساتبيز مي‌گويد: «ما در اين حراج شاهد دو اثر سقاخانه‌اي بوديم. يك اثر از زنده‌ياد صادق تبريزي و يك اثر هم از حسين زنده‌رودي. اثر تبريزي 18 هزار پوند (24 هزار دلار) و اثر زنده‌رودي 50400 پوند (69 هزار دلار) فروخته شد. البته اثر تبريزي از آثار كوچك او بود (60 در 90 سانتي‌متر)؛ در حالي كه ابعاد اثر زنده‌رودي 117 در 160 بود. نكته مهم در اين ميان آن است كه هنرمندان سقاخانه مسير را براي ديگر هنرمندان نوسنت‌گرا باز كرده‌اند. هنرمندان نوسنت‌گرا پديده‌هاي جديدي را رقم زده‌اند؛ هم به لحاظ رشد قيمت و هم به لحاظ ارائه هنرمندان جديد. اين مسير بي‌شك از سقاخانه‌اي‌ها آغاز شده و كماكان در حال رشد است.» او درباره مشخصه‌ كار تبريزي در حراج نوروزي ساتبيز مي‌افزايد: «اثر بدون عنوانِ اين هنرمند از مجموعه سوارهاي اوست و در دهه 80 شمسي اجرا شده است. اين نقاشي سه سوار را به تصوير مي‌كشد و يك مينياتور مدرن است. اين تابلو اثر زيبا و فوق‌العاده‌اي از يك مجموعه‌دار خارج از كشور بود.» به گفته فلاح، اثر تبريزي بالاترين ميزان بيد را در بين آثار ايراني با 18مرتبه داشت و همين حاكي از روند رو به رشدِ ماركت آثار اين هنرمند است. بعد از برپايي حراج‌هاي اخير ساتبيز و بونامز و كريستيز قيمت آثار تبريزي در داخل كشور هم بالا رفته است؛ اتفاقي كه در حراج سيزدهم تهران به وقوع پيوست و ما شاهد فروش تابلويي از اين هنرمند به مبلغ يك ميليارد و 300 ميليون تومان بوديم. نماينده هنري خانواده تبريزي با اشاره به اينكه باتوجه به بالا رفتن قيمت آثار اين هنرمند ممكن است عده‌اي دست به كار شوند و اقدام به توليد آثار تقلبي كنند، مي‌گويد: «خريداران توجه داشته باشند كه چنانچه درصدد خريد آثار اين هنرمند هستند اين كار را از طريق گالري‌داران و مجموعه‌داران معتبر انجام دهند. ضمنا بنده به عنوان نماينده معرفي شده از طرف آن هنرمند و تنها كسي كه از طرف صادق تبريزي صلاحيتش براي كارشناسي آثار تاييد شده، بابت ارائه گواهي اصالت اثر از خريداران محترم هيچ‌وجهي دريافت نمي‌كنم.» اين نقاش همچنين از توزيع كتاب اديشن‌دار مروري بر آثار صادق تبريزي خبر مي‌دهد كه در زمان حيات زنده‌ياد تبريزي منتشر شد؛ ولي به جهت فراهم نبودن شرايط عرضه آن تا به امروز به تعويق افتاده بود. ناشر اين كتاب مازيار مصوّر رحماني است. اين كتاب آثاري از دوره‌هاي مختلف كاري صادق تبريزي همچون ريتم و خط، نقاشي روي پوست، كاليگرافي، طراحي و مينياتورهاي مدرن را  در بر مي‌گيرد.
دوبي، كلانشهري در جست‌وجوي هنر مدرن
پاندمي كرونا هر چند براي مدتي بساط هنر را در دوبي همچون ديگر شهرهاي جهان جمع كرد، با اين حال اين شهر پس از يك سال قرنطينه و محدوديت، از بهار امسال فعاليت‌هاي هنري خود را با برگزاري مهم‌ترين رويداد سالانه خود يعني آرت دوبي از سر گرفت. آرت دوبي از مهم‌ترين رويداد‌هاي هنري خاورميانه است كه هر سال ميزبان گالري‌هاي مختلفي از سراسر دنيا مي‌شود و منتخبي از آثار هنرمندان كشورهاي مختلف در آن به نمايش درمي‌آيد. چهاردهمين دوره‌ اين رويداد با شركت ۵۱ گالري از ۹ فروردين در مركز مالي بين‌المللي دوبي (DIDC) آغاز شد و بازديد عمومي آن ۱۲ تا ۱۴ فروردين بود. از ايران چهار گالري خاك، سرادي‌پور، زيرزمين دستان و دستان+۲ در اين رويداد حضور داشتند. در غرفه گالري خاك آثاري از كوروش شيشه‌گران، مسعود اخوان‌جم، مجتبي رمزي، ماندانا مقدم، گلناز فتحي و نرگس هاشمي به نمايش درآمد. گالري زيرزمين دستان ميزبان آثاري از يوشا بشير، ايمان راد، مملي شفاهي، تابا فجرك، شكوفه خرم‌‌رودي و فرخ مهدوي بود. گالري دستان+۲ با آثاري از رضا درخشاني، فريدون آو، انديشه آويني، بيتا فياضي و استوديو شيزارو و گالري سرادي‌پور نيز با كارهاي مسلم خضري در اين رويداد سالانه حضور داشت. علاوه بر نمايش آثار هنرمندان در غرفه‌ گالري‌هاي مختلف، برنامه‌هاي ديگري نيز در چهاردهمين آرت دوبي برگزار شد كه ازجمله آنها مي‌توان به پارك مجسمه اشاره كرد. در اين پارك مجسمه آثاري در ابعاد بزرگ از ۱۰ هنرمند در مسير آبي اطراف ساختمان محل برگزاري آرت فر به نمايش درآمد. برنامه ويديو آرت اين رويداد نيز شامل 10 ايستگاه نمايش فيلم‌هاي توليد شده توسط بيش از ۲۰ هنرمند منطقه‌اي و  بين‌المللي  بود.
ايرانِ  حماسي در  ويكتوريا  و  آلبرت
اما حسن‌ختام حضور بين‌المللي هنر ايران در بهار 1400، خرداد ماه و در لندن رقم مي‌خورد. «ايرانِ حماسي» عنوان نمايشگاه بزرگي است كه ۲۹ ماه مه ‌(شنبه هشتم خرداد ۱۴۰۰) در موزه ويكتوريا و آلبرت لندن افتتاح مي‌شود و تا ۱۲ سپتامبر (يكشنبه ۲۱ شهريور) ادامه دارد. آنچه در اين نمايشگاه به نمايش درمي‌آيد، آثار هنري و اشياي بازمانده از سه تا پنج هزار سال پيش از ميلاد مسيح تا امروز است. در «ايران حماسي» بيش از ۳۰۰ اثر در معرض ديد قرار مي‌گيرد كه برخي آنها از مجموعه‌داران شخصي به امانت گرفته شده است. از جمله مهم‌ترين آثاري كه در اين نمايشگاه عرضه مي‌شود، برگي تذهيب‌كاري‌شده از شاهنامه منسوب به شاه تهماسب مربوط به سال‌هاي ۱۵۲۳ تا ۱۵۳۵ است. نمايش آثار هنرمندان نامدار معاصر از جمله سيراك ملكونيان از ديگر بخش‌هاي اين نمايشگاه خواهد  بود.