سنگ‌اندازي جمهوري‌خواهان در مسير گذار از «فشار حداكثري» به ديپلماسي
بايدن مي‌تواند مقاومت كند
محمدحسين لطف‌الهي
تا دورنمايي از امكان احياي توافق هسته‌اي پديدار مي‌شود، مخالفان اين برنامه جامع اقدام مشترك تمام توان خود را به كار مي‌بندند تا به هر نحو ممكن از به ثمر رسيدن ديپلماسي و جايگزيني «فشار حداكثري» با سياستي عاقلانه‌تر جلوگيري كنند و مانع از آن شوند كه تهران و واشنگتن راهي به جز تنش و تقابل را براي حل اختلافات‌شان در پيش گيرند. در حالي كه روز سه‌شنبه حضور همزمان هيات‌هاي ايران و امريكا در وين و گفت‌وگوهاي تهران با نمايندگان 1+4 درخصوص راه‌هاي بازگشت همه طرف‌ها به اجراي كامل توافق هسته‌اي در چارچوب كميسيون مشترك برجام خوش‌بيني‌هايي را درخصوص امكان موافقت ايران و ايالات متحده با يك نقشه راه براي بازگشت به اجراي تعهدات ذيل توافق هسته‌اي ايجاد كرده بود، چهار سناتور جمهوري‌خواه در نامه‌اي به رييس‌جمهور امريكا هشدار دادند كه بايد هرچه سريع‌تر سياست خود را در قبال اين توافق تغيير دهد. جيمز اينهوف، عضو كميته نيروهاي مسلح در سنا و تاد يانگ، عضو كميته روابط خارجي اين مجلس با همراهي ماركو روبيو و پت تومي در نامه‌اي خطاب به جو بايدن نوشتند: «ما با هرگونه اقدام در راستاي بازگشت به توافق شكست‌خورده برجام يا هر توافق ديگري مخالفيم كه به‌صورت يك‌جانبه به رژيم ايران كه همچنان امنيت ايالات متحده و متحدان و شركاي‌مان را به خطر مي‌اندازد، امتياز دهد.» اين چهار سناتور مدعي شدند تحريم‌هايي كه رابرت مالي نماينده ويژه دولت امريكا در امور ايران مورد انتقاد قرار مي‌دهد «جديد نيستند» بلكه «همان تحريم‌هايي هستند كه دولت‌هاي دموكرات و جمهوري‌خواه اعمال كرده‌اند تا رژيم ايران را به خاطر حمايت از تروريسم، برنامه غني‌سازي هسته‌اي و برنامه موشكي بالستيك تنبيه كنند.» آنها خواستار استفاده از تحريم‌ها عليه ايران به عنوان يك «اهرم فشار» شدند و تاكيد كردند كه اين تحريم‌ها بايد به عنوان «ابزاري براي رسيدگي به تمام جنبه‌هاي رفتارهاي ثبات‌زداي ايران» مورد استفاده قرار گيرند. پيش از اين، از نياز مقامات ارشد دولت بايدن به دريافت تاييديه از سنا به عنوان يكي از مهم‌ترين دلايل به تاخير افتادن بازگشت ايالات متحده به توافق هسته‌اي نام برده مي‌شد و مقام‌هاي مرتبط با سياست خارجي براي جلب نظر سناتورها، مواضع بسيار سرسختانه‌تري در مقايسه با مواضع پيشاانتخاباتي خود در موضوع ايران اتخاذ مي‌كردند. سه‌شنبه شب نيز چهار سناتور جمهوري‌خواه با اشاره به همين مواضع يادآوري كردند كه «مقامات ارشد دولت تعهد داده‌اند سياستي متفاوت با سياست دولت اوباما در موضوع ايران اتخاذ كنند» و خواستار آن شدند كه دولت بايدن با كنگره براي پيشبرد سياست‌هايي متفاوت درخصوص ايران همكاري كند. دور نخست نشست حضوري كميسيون مشترك برجام كه در «گراند هتل» شهر وين در حال برگزاري است، با توافق براي ادامه رايزني‌ها در سطح كارشناسي پايان يافت. براساس توافق صورت گرفته، دو نشست كارشناسي موازي بين اعضاي كميسيون مشترك برجام جهت انجام رايزني‌هاي فني در حوزه رفع تحريم و هسته‌اي تشكيل شد. اين نشست‌هاي كارشناسي قرار است به بحث و رايزني درخصوص جنبه‌هاي فني و جزييات مسائل مربوط به لغو تحريم‌ها و مسائل هسته‌اي بپردازند و نتيجه بحث‌هاي خود را به كميسيون گزارش كنند.
جمهوري‌خواهان با هر توافقي ميان تهران و واشنگتن مخالفند
اين استدلال‌هاي مطرح شده از سوي سناتورهاي جمهوري‌خواه را نمي‌توان موضع كنگره دانست. سناتور كريس مورفي (دموكرات- كنتيكت) صبح روز چهارشنبه در واكنش به نامه منتشر شده از سوي جيمز اينهوف، تاد يانگ، ماركو روبيو و پت تومي با اشاره به انتخابات رياست‌جمهوري نوامبر 2020 در توييتي نوشت: «كانديدايي كه از بازگشت به اجراي توافق هسته‌اي حمايت كرده بود، در مقايسه با كانديدايي كه از اين توافق خارج شد، 7 ميليون راي بيشتر كسب كرد.» تعدادي ديگر از دموكرات‌ها نيز با طرح اين استدلال كه بازگشت به برجام يكي از وعده‌هاي جو بايدن در طول رقابت‌هاي انتخاباتي بوده و مردم امريكا به اين راي داده‌اند، از بازگشت ايالات متحده به اين توافق بين‌المللي استقبال كردند. متيو داس، مشاور سياست خارجي برني سندرز سناتور ايالات ورمونت در اين باره نوشته است: «رييس‌جمهور بايدن بايد به مسير خود ادامه دهد و كارهايي را كه گفته بود انجام خواهد داد انجام دهد؛ چراكه [با همين وعده‌ها] در انتخابات پيروز شد.» بن رودز، از مقامات ارشد شوراي امنيت ملي امريكا در دوره رياست‌جمهوري باراك اوباما نيز معتقد است جمهوري‌خواهان با هر توافقي با ايران مخالفند. او نوشته نامه چهار سناتور جمهوري‌خواه به بايدن «يك يادآوري بسيار خوب در اين خصوص است كه قانع كردن جمهوري‌خواهان براي راي دادن به هر نوع توافقي با ايران، دقيقا همانند تلاش براي قانع كردن آنها براي راي دادن به طرح احياي اقتصادي بايدن يا لايحه مربوط به زيرساخت‌ها بي‌فايده است.» براساس نتايج يك نظرسنجي كه اخيرا از سوي Chicago council منتشر شده، 57درصد امريكايي‌ها معتقدند واشنگتن بايد اجراي توافقي را كه در آن به ازاي لغو بخشي از تحريم‌ها، محدوديت‌هايي جدي براي جلوگيري از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي وجود داشته باشد، از سر بگيرد. اين نظرسنجي همچنين نشان مي‌دهد كه ۷۴درصد از دموكرات‌ها، ۳۹درصد از جمهوري‌خواهان و ۵۶درصد از افراد مستقل با بازگشت دولت ايالات متحده به توافق هسته‌اي با ايران موافقند.
بايدن مي‌تواند مقاومت كند
جمهوري‌خواهان در سنا هر چند اكثريت را در اختيار ندارند اما با توجه به موضع‌گيري‌هاي بعضي از سناتورهاي دموكرات در مخالفت با بازگشت دولت امريكا به توافق هسته‌اي مي‌توانند مزاحمت‌هاي زيادي را در مسير احياي برجام ايجاد كنند. يكي از احتمالاتي كه در اين باره از سوي كارشناسان حقوقي مطرح مي‌شود احتمال تلاش نمايندگان كنگره براي وادار ساختن دولت بايدن به تسليم كردن توافق برجام به كنگره است. اتفاقي كه پيش‌تر يك بار در دوره اوباما رخ داد و رييس‌جمهور وقت امريكا با همراهي تعدادي از دموكرات‌هاي سنا و تكيه بر فيلي باستر توانست از به راي گذاشتن برجام در سنا جلوگيري كند.
رضا نصري، حقوقدان بين‌المللي در اين باره نوشته است: «دعواي بعدي در واشنگتن بين كنگره و دولت بايدن خواهد بود. كنگره فشار خواهد آورد - تا مطابق قانون INARA – دولت، برجام را تسليم كنگره كند تا پس از يك بررسي حداقل ۳۰ روزه در مورد توافق راي‌گيري كند. در اين ۳۰ روز هم دولت نبايد نسبت به لغو تحريم‌ها يا دادن معافيت اقدام كند. چنانچه در پايان دوره بررسي (Review) كنگره مي‌تواند يك قطعنامه عدم تاييد به تصويب برساند تا مانع رفع تحريم‌ها شود. به همين دليل هم تندروهاي كنگره و لابي‌هاي ضد برجام از هم‌اكنون تلاش مي‌كنند برجام مجددا به كنگره تسليم شود.» با اين وجود بايدن -حتي راحت‌تر از اوباما- مي‌تواند مانع از اين مزاحمت‌ها شود. در سال 2015، تركيب سناي امريكا كاملا متفاوت بود و جمهوري‌خواهان با در اختيار داشتن 54 كرسي در برابر 46 كرسي رقيب (44 دموكرات و 2 مستقل) دست برتر را داشتند. در آن زمان، باراك اوباما و دموكرات‌هاي سنا با استفاده از فيلي باستر توانستند دست‌كم 41 سناتور را راضي كنند كه عليه به راي گذاشتن اين توافق در سنا اجماع كنند. در حال حاضر و براساس قوانين موجود، تنها نياز است كه ۴۱ سناتور در مخالفت با به راي گذاشتن يك لايحه ثبت‌نام كنند تا طرفداران لايحه مجبور شوند، تلاش كنند به حد نصاب ۶۰ راي براي به راي گذاشتن آن دست پيدا كنند. در سال 2021 برخلاف دوره اوباما، دموكرات‌ها با در اختيار داشتن 50 كرسي- به اضافه راي تساوي‌شكن كامالا هريس معاون اول بايدن- حائز اكثريت سنا هستند و حتي اگر بايدن نتواند تمامي دموكرات‌ها را راضي به راي دادن به برجام كند، مي‌تواند با استفاده از همان تاكتيك دولت اوباما به راحتي 41 سناتور را راضي به ممانعت از به راي گذاشتن برجام كند.
اين راهبرد مي‌تواند اجراي دوباره تعهدات برجامي امريكا را ممكن كند اما باعث خواهد شد بار ديگر نگراني‌ها درباره عملكرد احتمالي دولت‌هاي بعدي درخصوص توافق هسته‌اي با ايران تشديد شود.