ليلم ليل و نون خ
آلبرت كوچويي
برادر و خواهرم در كردستان زاده و بزرگ شدند. در قروه، سراب زرين جوي سرسبز. آنها، با پدر و مادر، كردي را با مهارت‌هاي غريب حرف مي‌زدند.
هنگامي كه مي‌خواستند ديگران حرف‌‌هاي‌شان را ندانند، در خانه به كردي حرف مي‌زدند. برادر بزرگم، گنجينه‌اي هم از آوازهاي كردي را از بر بود. نام‌هاي بزرگ دنياي آواز كردي را در خانه شناختم. جزراوي و زيرك و... برادر، همه را زمزمه مي‌كرد و با فلوتي كه داشت خود را همراهي مي‌كرد و چون صفحات موسيقي موسوم به سي و سه دور زغالي و گرامافون آمدند و بعد چهل و پنج دور پلاستيكي، نخستين‌هاي كردي در گوشه‌اي از اتاق گنجينه آوازي او شد. توي جاده در سفرها كه گاه با برادر همسفر بودم، محال بود برادر كردي را در جاده ببيند و سوار ماشينش نكند.آن وقت جشنواره موسيقايي كردي آنها شنيدني بود. بعدها به گنجينه صفحات نوارهاي ربع اينچ و بعدتر كاست و سي‌دي كردي اضافه شدند. جالب‌تر آنكه برادر با عموزاده‌هاي‌مان كه در كوچه‌باغ‌هاي كردستان بزرگ شده بودند، با ياد دوستان كرد، خود را به نام‌هاي كردي آنها مي‌خواندند: ايليا شد نبي و گمليل، حسن آقا و ... و همه خاطره‌ها و يادهاي شيرين و شيطنت‌هاي‌شان شدند يادمان آنها. باري حالا، حرف از موسيقي مجموعه «نون خ» را كه در رسانه‌ها آمده، جاي برادر را خالي ديدم. البته كه اجراهايي از بازخواني‌هاي قطعه كردي پاياني آن را شنيده بودم. تصور اين بود، قطعه آوازي «ليلم ليل»، تركيه‌اي است، چراكه «ابراهيم تاتليس»، آن را به گونه‌اي متفاوت خوانده است كه در فصل پاياني فيلم مشهور تركيه‌اي هم آمده بود.
در اين ميان نگار ذكايي خبرگزاري ايسنا، كارشناسانه به آن موسيقي پرداخته است.
گفته مي‌شود كه نامداران زيادي، ليلم ليل را خوانده‌اند. در موسيقي كردي، تحريرها، ظريف و ماهرانه و بسيار متفاوت و هنرمندانه و شنيدني است. به راستي كه اين تحريرهاي آوازي تكرار نشدني‌اند و نه تقليد كردني.
اين است كه مي‌بينيم در اجراهاي ديگر، از جمله ابراهيم تاتليس، نشاني از آنها نيست و به گونه‌اي به تصور خود، اجراي آن امروزي شده است. «ليلم ليل» سروده استاد هيمن موكرياني است، در همان حال و هواي اجراهاي كم همتا و تكرار نشدني موسيقي اصيل كردي. موسيقي كردي كه گاه رزمي و گاهي بزمي است از اصالت ديرين به قدمت سده‌هايي چند برخوردار است.
شهرام ناظري راست مي‌گويد: موسيقي كردي، همچون اقيانوسي بي‌انتهاست. هزاره‌ها و قرن‌ها، بر آن و رقص‌هاي آنها رفته، اما هنوز تنوعي شگفتي‌ساز دارد. اجرايي كه در «مجموعه نون خ» آمده، آواز پاياني انتخابي آگاهانه است، آميخته‌اي از آن حال و هواي آوازي استاد آوازخوان و البته با پرداختي امروزي و به گونه‌اي «نو».
بي‌ترديد صادق آزمند، در انتخاب آهنگ مجموعه «نون خ» بايد به جايگاه آن در موسيقي مجموعه هم مي‌انديشيد كه متفاوت از اجرا در يك آلبوم يا يك «ترك» موسيقايي مستقل باشد و بتواند تصويري آهنگين از حادثه‌ها و اتفاق‌هاي تصويري مجموعه بدهد و البته كه نقش و هويت مستقل خود را هم حفظ كند. جز آن موسيقي‌هاي ديگري كه در مجموعه استفاده كرده است، از آن كردستان است و كرمانجي هم.
البته كه يادآور شوم، فراز و فرودهاي آوازي استادان پيشين كه تحريرها در آنها غوطه‌ورند، نشان از صلابت و توان اين موسيقي را در خود نهان دارند. سازهاي همراه‌كننده هم همين را يادآوري مي‌كنند. به هر روي انتخاب صادق آزمند، آهنگساز مجموعه «نون خ» آگاهانه و هوشيارانه بود كه خود سيري در گونه‌هاي موسيقي كردستان است و اينكه با نگاه به اصالت‌هاي ديرين، نگاهي «نو» را هم دارد و سرانجام آنكه اينچنين نگاه منتقدانه، به ساخته‌ها و آفريده‌هاي دنياي هنر داشتن، نشانگر زنده بودن و دلنگران آنها بودن است.