ظرف روزهاي گذشته، اخباري درباره احتمال ورود بخش خصوصي به واردات واكسن كوويد19 منتشر شده است. بخش خصوصي چطور مي‌تواند واكسن وارد كند؟
بخش خصوصي، به شرط وجود ظرفيت مازاد بر توافقات دستگاه ديپلماسي و سفراي ما در خارج از كشور همچنين ارايه مستندات مويد توانايي تامين واكسن با ظرفيت‌هاي جديد، اجازه واردات خواهد داشت.
وزارت امور خارجه و سفراي ايران، براي خريد واكسن همكار شما هستند؟
در تمام ماه‌هاي گذشته، پيشاني مذاكرات، دستگاه ديپلماسي و سفراي ما در كشورهاي هدف بودند كه البته تعداد اين كشورها هم، متعدد نيست چون توليدكنندگان و تامين‌كنندگان واكسن كوويد19، محدود هستند و نقاط هدف مذاكرات ما هم در اين مدت، روسيه و چين و هند بودند كه سفيران جمهوري اسلامي ايران، از تابستان سال گذشته، اين مذاكرات را آغاز و پيگيري كردند و در مواردي هم به نتايجي رسيد و برخي نتايج هم ممكن است محقق شده باشد. از جمله، توليد مشترك واكسن اسپوتنيك V در برخي شركت‌هاي ايراني است كه به زودي عملياتي مي‌شود و همچنين، قرارداد دوباره‌اي هم براي خريد 60 ميليون دوز واكسن اسپوتنيك V از روسيه، علاوه بر واردات قبلي، منعقد شد و تمام اين اتفاقات؛ تامين واكسن، عقد قرارداد، ثبت سفارش و توليد مشترك و انتقال فناوري در كوبا و روسيه و چين و هند، همه از مسير مذاكراتي است كه پيشاني آن، دستگاه ديپلماسي؛ وزارت امور خارجه و سفراي جمهوري اسلامي ايران بودند. به هر حال، وضعيت واكسن كوويد19 با ساير داروها و واكسن‌ها متفاوت و مذاكرات براي تامين اين واكسن، عموما ميان دولت‌هاست و بنابراين، در حال حاضر و حتي تا چند ماه آينده، در تامين واكسن كوويد19، شركت‌هاي واردكننده دارو، حضور تجاري مستقل نخواهند داشت چون تا امروز هم، به دنبال رايزني سفراي ايران و با حمايت وزارت بهداشت، قراردادهاي خريد واكسن از هند و چين و روسيه منعقد و در مواردي هم محقق شده است. حالا، اگر علاوه بر مجموع اين روند، ظرفيت فراتر در بخش خصوصي موجود باشد، حتما استقبال مي‌كنيم اما قرار نيست اعتبارات جاري كشور را با حركت موازي و براي مذاكره‌كننده موازي؛ آن هم زماني كه نماينده رسمي جمهوري اسلامي ايران در حال مذاكره است، مخدوش كنيم.
ولي وزير بهداشت به جمعيت هلال احمر مجوز واردات واكسن كوويد19 داده. اين حركت موازي نيست؟
جمعيت هلال احمر، يك نهاد عمومي است و بخش خصوصي محسوب نمي‌شود. علاوه بر اين، مجوز وزير بهداشت براي جمعيت هلال احمر هم در راستاي استفاده از ظرفيت موازي علاوه بر ظرفيت موجود است. وقتي شما مي‌توانيد به يك سوپرماركت مراجعه كرده و يك كالا را با قيمت رسمي هزار تومان خريداري كنيد، آيا مي‌پذيريد كه يك فرد غريبه از راه برسد و همان كالا را با قيمت 2 هزار تومان به شما بفروشد؟ امروز، بعضي افراد، چنين انتظاري در روند خريد و تامين واكسن كوويد19 ايجاد كرده‌اند كه قطعا وزارت بهداشت با اين اتفاق مخالفت خواهد كرد.
خرداد ماه، انتخابات رياست‌جمهوري برگزار مي‌شود و مرداد ماه هم، كار دولت دوازدهم به پايان مي‌رسد. خطر هبه رانت واردات واكسن كوويد19 به بخش خصوصي توسط دولت جديد را تا چه حد جدي مي‌بينيد؟
ما از دولت آينده بي‌خبريم و اهل پيشگويي و پيش‌بيني نيستيم اما در حال حاضر، ريل‌گذاري درستي براي واردات واكسن از سبد كوواكس، خريد مستقيم، توليد مشترك و حتي توليد داخلي ايجاد شده و حالا هم در مسير درستي قرار داريم. دولت جديد هم مي‌تواند همين مسير را ادامه دهد و واكسيناسيون را تا پايان سال 1400 و حتي زودتر از آن به اتمام برساند.
خطر رانت‌خواهي بخش خصوصي براي واردات واكسن كوويد19 را تا چه حد جدي مي‌بينيد؟
بايد برحسب مورد قضاوت كنيم؛ برحسب مستنداتي كه ارايه شود، قيمت واكسن، تامين‌كننده واكسن، آيا واكسن از توليد‌كننده دريافت شده باشد يا خير، مدارك و مستنداتي كه سازمان غذا و دارو از داوطلبان واردات واكسن درخواست مي‌كند، نشان مي‌دهد كه آيا واردكننده، توانايي انجام اين كار از مسير صحيح را دارد يا ممكن است در اين روند، مسيرهاي انحرافي هم وجود داشته باشد.
پس خطر رانت براي واردات توسط بخش خصوصي، وجود دارد.
وقتي روند جهاني عرضه و تقاضاي واكسن كرونا، نامتعادل است و نياز سال 2021 جهان، حدود 11 ميليارد دوز واكسن كروناست در حالي كه مجموع توليدات واكسن، حتي معادل نيمي از اين نياز هم نيست، حتما خطر انحراف و رانت و سوءاستفاده، چه در كشور مبدا و چه در كشورهاي مقصد وجود دارد. بايد براساس شيوه‌نامه‌ها و استانداردها و تجاربي كه در سازمان غذا و دارو داريم حركت كنيم، چون هر اقدام ناگهاني و خارج از برنامه، ريسك ايجاد رانت و حتي برهم خوردن نظم واكسيناسيون و تامين واكسن را به دنبال دارد.
آيا تعدد توليدات داخلي واكسن كوويد19، نوعي حركت موازي نيست؟
ما با حركت موازي مشكلي نداريم، اما حركات موازي‌اي كه اعتبار تجاري كشور و اعتبار دستگاه ديپلماسي به عنوان پيشاني مذاكرات تامين واكسن را مخدوش كند، قبول نداريم. استفاده از ظرفيت‌هاي موجود، ولو در حركت موازي، موضوع ديگري است. تا امروز، 4 شركت داخلي، توليد واكسن را در دستور كار قرار داده‌اند و در آينده، به تعداد اين توليدكنندگان هم اضافه خواهد شد و اين اتفاق، يك مزيت براي كشور است آن هم در مورد توليد واكسن براي بيماري‌اي مثل كوويد19 كه پيش‌بيني مي‌شود روند اپيدمي اين بيماري، با يك‌بار واكسيناسيون متوقف نخواهد شد. بنابراين، هر كشوري كه بتواند به جايگاه توليد واكسن برسد و توليدكنندگان متعدد و حجم بالايي از توليد داشته باشد، حتما در ماه‌هاي آتي، رتبه بالاتري خواهد داشت.
چند ماه قبل، خانم دكتر مينو محرز، خطاب به رسانه‌ها اعلام كرد كه فقط واكسن كروناي ايراني تزريق خواهد كرد. شايد حرف ايشان، پيامي با هدف حمايت از توليد داخلي و تلاش محققان ايراني بود اما واكنش سخنگوي ستاد ملي مقابله با كرونا و وزير بهداشت و خود شما را به دنبال داشت.
ترديدي نيست كه اولويت ما، واكسن توليد داخلي است و وزارت بهداشت هم تمام‌قد، در حمايت از توليد داخل ايستاده اما به هيچ‌وجه نمي‌توانيم تا زمان دريافت واكسن ايراني صبر كنيم. ما بايد واكسيناسيون گروه‌هاي آسيب‌پذير را آغاز مي‌كرديم؛ بنابراين، بايد ظرفيت واردات واكسن فعال مي‌شد. وقتي واكسن ايراني هم به توليد انبوه برسد، براي جمعيت باقي‌مانده استفاده خواهد شد در حال حاضر، 4 شركت داخلي؛ انيستيتو پاستور، گروه دارويي بركت، موسسه سرم‌سازي رازي و سازمان پژوهش و نوآوري وزارت دفاع، مشغول توليد واكسن كوويد19 هستند و وزارت بهداشت هم از تمام ظرفيت‌هاي موجود براي توليد واكسن در داخل كشور حمايت مي‌كند اما همزمان، اين نگاه واقع‌بينانه در وزارت بهداشت وجود داشته كه تا زمان توليد انبوه واكسن‌هاي داخلي، بايد از مسيرهاي مختلف و براي واكسيناسيون گروه‌هاي پرخطر، واكسن موثر و ايمن وارد كنيم.
اين رقابت در توليد داخلي آسيب‌زا نيست؟
رقابت مثبتي است كه منجر به فعال‌سازي ظرفيت‌هاي غير قابل تصور شده و ما از اين رقابت مثبت و سازنده استقبال مي‌كنيم.
با توجه به اينكه فرمول توليد واكسن در هر كدام از اين 4 شركت، متفاوت است، خطر ايجاد رانت در همين عرصه رقابت وجود ندارد؟
نه تنها رانت ايجاد نمي‌شود بلكه تفاوت پلتفرم‌ها و فناوري‌ها، كلاس توليد واكسن و علوم وابسته به توليد واكسن را در ايران ارتقا خواهد داد و يك سرمايه عظيم براي صنعت واكسن‌سازي كشور محسوب مي‌شود.
توليد داخل، چه مقدار از نياز واكسن كوويد19 را پوشش خواهد داد؟
براساس ظرفيت موجود و قابل پيش‌بيني براي توليد انبوه 4 واكسن كه فعلا در مرحله مطالعات باليني هستند، پيش‌بيني مي‌كنيم 160 ميليون دوز تا پايان سال 1400 توليد شود.
و براي حصول ايمني جمعي به چند دوز واكسن نياز داريم؟
با شرايط فعلي و براساس تخمين‌هاي موجود، با واكسيناسيون حدود 70درصد از كل جمعيت و معادل 56 الي 60 ميليون نفر، مي‌توانيم به ايمني جمعي برسيم. با توجه به اينكه اغلب واكسن‌هاي كوويد19، در دو دوز تجويز مي‌شوند، حداقل به 120 ميليون دوز واكسن براي حصول ايمني جمعي نياز داريم.
روز يكشنبه، رييس شوراي شهر تهران گفت 200 ميليون دوز واكسن نياز داريم.
اين حرف اشتباه است. احتمالا ايشان واكسيناسيون كل جمعيت كشور را درنظر داشته اما حتي با احتساب نياز واكسيناسيون كل جمعيت هم، به طور ميانگين، در سال اول واكسيناسيون، 160 الي 170 ميليون دوز براي تزريق دو مرحله‌اي نياز داريم. اما ايمني جمعي با 112 الي 120 ميليون دوز در سال اول واكسيناسيون محقق مي‌شود و حتي در صورت نياز به دوزهاي يادآور در سال‌هاي آتي، هر سال حدود 60 ميليون دوز واكسن كفايت مي‌كند.
چرا شركت رسانه‌اي «بلومبرگ» چند روز قبل مدعي شد كه تكميل واكسيناسيون كوويد19 در ايران، 10 سال طول مي‌كشد؟
شايد اين ادعا، ناشي از توجه به سرعت واكسيناسيون آزمايشي در هفته‌هاي اول و تعداد ناكافي واكسن در ايران بود. ماه اول واكسيناسيون، كمتر از 500 هزار دوز واكسن دراختيار داشتيم ضمن آنكه در همين ماه، بايد نقص‌هاي روند واكسيناسيون هم مرتفع مي‌شد. در ماه دوم، حدود يك ميليون دوز واكسن به دست‌مان رسيد و در ماه‌هاي آينده هم موجودي واكسن به دليل افزايش واردات و توليد انبوه توليد داخلي، بيشتر مي‌شود و به همين دليل، پيش‌بيني مي‌كنيم كه تا پايان سال 1400، واكسيناسيون در ايران به آخر برسد.
گفتيد كه دستگاه ديپلماسي، پيگيري‌هاي تامين واكسن وارداتي را برعهده داشته. وقتي دادستاني هند مانع از ارسال واكسن به ايران شد، دستگاه ديپلماسي براي رفع اين مشكل چه كرد؟
پيشاني مذاكرات، دستگاه ديپلماسي بود و براي تسهيل مسير تامين واكسن هم، همكاري لازم را با وزارت بهداشت داشت اما طبق مصوبه 52 جلسه ستاد ملي مقابله با كرونا، تامين واكسن وارداتي برعهده قرارگاه عملياتي مقابله با كروناست اگرچه كه ما در وزارت بهداشت، چنين مرز‌بندي قائل نيستيم و قبل و بعد از اين مصوبه هم اقدامات لازم را براي واردات واكسن انجام داديم. اما وزارت امور خارجه و سفراي ما، نماينده رسمي جمهوري اسلامي در خارج از كشور هستند كه در مذاكرات تامين واكسن كوويد19، نقش محوري دارند و تا امروز هم بخشي از اين مذاكرات، به نتيجه رسيده است. ما با دولت هند، براي خريد واكسن، قرارداد نوشتيم اما در زمان ارسال، دستگاه قضايي هند اعلام كرد كه صادرات واكسن به ايران، زماني امكان‌پذير است كه واكسيناسيون در هند به حد قابل قبولي رسيده باشد و با همين ادعا، از ارسال واكسن به ايران ممانعت كرد. البته وزارت امور خارجه و سفير ايران، موضوع را پيگيري كردند و به نظر مي‌رسد اين مشكل، به زودي، تا حدي رفع خواهد شد.
در حال حاضر، مسير واردات تمام واكسن‌هايي كه طبق قرارداد، خريده‌ايم، تسهيل شده؟
روسيه براي ارسال واكسن اسپوتنيك V، مشكلي ندارد اما شركت روسي دچار محدوديت در توليد شده چون هم بايد نياز واكسيناسيون جمعيت روسيه را تامين كند و هم، 61 كشور، درخواست خريد واكسن اسپوتنيك V دارند. بنابراين، روند تامين واكسن از روسيه، كند شده كه به نظر مي‌رسد با توجه به قراردادهاي جديد براي خريد 60 ميليون دوز واكسن اسپوتنيك V و توليد مشترك در ايران، در ماه‌هاي آتي جهشي در ورود يا توليد مشترك اين واكسن خواهيم داشت. با اخباري كه داريم، ممكن است در هفته‌هاي آتي، مشكل ارسال بخشي از محموله واكسن هندي هم مرتفع شود. براي خريد و واردات 4 ميليون دوز واكسن چيني هم دستگاه ديپلماسي از آذر ماه سال گذشته در حال مذاكره و پيگيري بوده اما تا امروز، يك محموله اهدايي دولت چين شامل 250 هزار دوز و يك محموله اهدايي صليب سرخ چين شامل 400 هزار دوز وارد كشور شده است.
واردات واكسن از كره‌جنوبي در چه وضعيتي است؟
كره‌جنوبي، توليد‌كننده مستقل واكسن نيست، بلكه شركت SK-BIO واكسن آسترازنكا آكسفورد را تحت ليسانس توليد مي‌كند و ما هم اين واكسن را از مسير سبد كوواكس تهيه كرديم كه اولين محموله آن شامل 700 هزار دوز وارد كشور شده و دولت كره‌جنوبي قول داده كه تا پايان ماه مه (10 خرداد) 3 ميليون و 200 هزار دوز از اين واكسن به دست ما برسد علاوه بر آنكه تا پايان سال 2021 هم مابقي 16 ميليون و 800 هزار دوز واكسني كه در سفارش سبد كوواكس داريم، تامين خواهد شد.
دولت تا امروز، چه رقمي براي خريد واكسن كوويد19 هزينه كرده است؟
واكسن‌ها قيمت‌هاي متفاوتي دارد اما شايد درست نيست كه جزييات قراردادها را مطرح كنم و بسنده مي‌كنم به اين توضيح كه واكسن‌ها، با بهترين قيمت خريداري شده و نحوه خريد هم اين‌طور بوده كه بخشي از قيمت هر محموله، قبل از ارسال و بخشي، بعد از ارسال به حساب شركت و موسسه سازنده در كشور مبدا واريز خواهد شد.
منابع ريالي دولت براي خريد اين حجم واكسن وارداتي كفايت مي‌كند؟
به نظر مي‌آيد با وجود تمام مشكلات ناشي از تحريم‌ها و محدوديت منابع، تامين وجه براي خريد از سبد كوواكس؛ ولو با تاخير، مرتفع شده و طبق آخرين اطلاعاتي كه داريم، ظاهرا براي خريد 60 ميليون دوز واكسن از روسيه هم، مسير مالي مشخصي ايجاد شده و فكر مي‌كنم از بابت منابع مالي مورد نياز تامين واكسن، دغدغه جدي نداشته باشيم. البته وزارت بهداشت، دخالتي در مسائل مالي و انتقال پول و تبادلات بانكي واكسن كوويد19 ندارد و اين موضوعات در بانك مركزي و سازمان برنامه و بودجه و دفتر هماهنگي‌هاي اقتصادي رياست‌جمهوري پيگيري مي‌شود اما طبق آخرين اطلاعاتي كه دارم، مي‌توانم بگويم كه در حال حاضر، مشكل عمده و جدي براي تامين منابع مالي ريالي و ارزي مورد نياز خريد واكسن وارداتي نداريم.
توليد مشترك واكسن با كوبا و روسيه به چه مرحله‌اي رسيده است؟
به دنبال تكميل تزريق دوز اول واكسن توليد مشترك انيستيتو پاستور با موسسه فينلاي كوبا (براي توليد واكسن سوبرانا 2) براي داوطلبان در كشور مبدا، تزريق دوز دوم هم آغاز شد و در روزهاي آينده و با مجوز سازمان غذا و دارو و كميته اخلاق و پژوهش، به فاز سوم مطالعات باليني مي‌رسيم. با توجه به قرارداد ديرينه «ثبت متقابل» بين ايران و كوبا، هر دارو يا فرآورده بيولوژيكي كه در كشور طرف قرارداد به ثبت برسد، در كشور دوم هم قابل تعميم خواهد بود. بنابراين، به محض اينكه نتايج مطالعات باليني، در هر يك از اين دو كشور، موفقيت‌آميز اعلام شود، قابل تعميم به كشور دوم هم هست و برآورد ما اين است كه واكسن توليد مشترك با كوبا، خرداد ماه مجوز مصرف دريافت كند و به مرحله توليد انبوه در ايران برسد. براي واكسن توليد مشترك با روسيه هم سه شركت ايراني به موسسه گامالياي روسيه معرفي شدند كه تا امروز، دو شركت، توسط موسسه روسي، تاييد شده‌اند و يكي از شركت‌ها هم اولين محمولهCell Bank (شمارش گلبول خون RCB) را دريافت كرده و به زودي وارد فاز توليد واكسن اسپوتنيك V خواهد شد و شركت‌هاي دوم و سوم هم احتمالا ظرف هفته‌هاي آتي به اين زنجيره ملحق مي‌شوند.
اعتراضات عمومي نسبت به تاخير در تامين واكسن را مي‌پذيريد؟
به هيچ‌وجه. چون ما براي تامين واكسن، دچار مشكلات و محدوديت‌هايي بسيار بيشتر از ساير كشورها بوديم؛ گرفتار اعمال خصم از سوي دولت امريكا بوديم، گرفتار تحريم‌هاي بين‌المللي چند ساله بوديم، گرفتار مشكلات نقل و انتقال پول و تامين منابع و تبادلات بانكي و روابط بين‌المللي بوديم. با گزارش‌هايي كه از ديگر كشورها داريم، غير از چند كشور مبدا توليد واكسن، حتي بسياري از كشورهاي توسعه يافته و پيشرفته دنيا كه نه گرفتار مشكلات بين‌المللي بودند و نه تحريم بر آنها تحميل شده بود، براي تامين واكسن كوويد19، وضعيت بهتر از ما ندارند. به استناد گزارش رسانه‌هاي غربي، شما امروز شاهد انتقادات مشابه در ژاپن و كره‌جنوبي و كشورهاي اروپاي غربي هستيد و بنابراين، اعتراض به تامين واكسن كوويد19، فقط در ايران اتفاق نيفتاد و ساير دولت‌ها هم شاهد اعتراضات مشابه بودند.