امريكا در آستانه به رسميت شناختن «نسلكشي ارامنه»
بايدن بر ترديدهاي ژئواستراتژيك خود غلبه مي‌كند؟
محمدحسين لطف‌الهي
بيش از يك قرن پس از كشتار نزديك به 1.5 ميليون نفر از ارامنه از سوي امپراتوري عثماني، رييس‌جمهور ايالات متحده تصميم دارد اين واقعه تاريخي را به عنوان «نسلكشي» به رسميت بشناسد. به گفته مقامات آگاه اين اعلام عمومي از آن رو خواهد بود كه ثابت كندكاخ سفيد در دوره جديد بدون در نظر گرفتن ملاحظات سياسي و تاثيري كه برخي اقدامات ممكن است داشته باشد به مساله حقوق بشر توجه خواهد كرد؛ اما اين تصميم دولت بايدن ممكن است با توجه به برخي نگراني‌ها تغيير كند. نيويورك‌تايمز نوشته است كه انتظار مي‌رود جو بايدن اين اقدام را روز شنبه همزمان با صدوششمين سالگرد رخدادي كه مورخان از آن با عنوان راهپيمايي‌هاي سالانه مرگ ياد مي‌كنند، انجام دهد. اگرچه در دهه 1980 رونالد ريگان يك بار در بيانيه‌اي از كشتار ارامنه به عنوان «نسلكشي» ياد كرد اما جو بايدن اولين رييس‌جمهور ايالات متحده خواهد بود كه اين پذيرش را به عنوان انگاره‌اي رسمي و نهايي در سياست خارجي امريكا اعلام مي‌كند. تاكنون دست‌كم 29 كشور ديگر نيز با صدور اطلاعيه‌هاي رسمي دولتي يا تصويب در پارلمان به صورت رسمي كشتار ارامنه از سوي امپراتوري عثماني را «قتل عام» خوانده بودند كه بيشتر اين كشورها از دو قاره اروپا و امريكاي لاتين بودند اما در ميان آنها نام كشورهايي نظير چين، روسيه و سوريه نيز به چشم مي‌خورد. مقامات امريكايي به رسانه‌ها گفته‌اند احتمال اينكه چنين اقدامي از سوي رييس‌جمهور امريكا انجام شود بسيار زياد است و گمانه‌زني‌ها نشان مي‌دهد، سفارتخانه‌هاي خارجي و مقامات وزارت خارجه ايالات متحده نيز آماده شنيدن اعلام عمومي آن هستند. جنيفر ساكي، سخنگوي كاخ سفيد نيز روز چهارشنبه از اظهارنظر مستقيم درباره اين موضوع خودداري كرد و گفت روز شنبه «چيزهاي بيشتري براي گفتن» در اين باره وجود دارد. منابع ارمني معتقدند در فاصله سال‌هاي ۱۹۱۵تا ۱۹۱۸ در طول جنگ جهاني اول حدود يك ميليون و ۵۰۰ هزار نفر از ارامنه ساكن قلمرو تركيه عثماني قتل‌عام شدند. آرا عيوضيان، وزير امور خارجه ارمنستان گفته است كه به رسميت شناختن نسلكشي ارامنه از سوي ايالات متحده «مي‌تواند نقش يك چراغ راه را براي ديگر كشورها ايفا كند.» به گفته وزير خارجه ارمنستان اين مساله تنها به تركيه و ارمنستان مربوط نمي‌شود بلكه تعهدي انساني در راستاي محكوم كردن هر نسلكشي در گذشته، حال و آينده به حساب مي‌آيد. ناظران معتقدند اين اقدام روابط ايالات متحده و تركيه را تحت تاثير قرار خواهد داد و نشان مي‌دهد كه دولت بايدن در مواجهه با رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه چه مسيري را طي خواهد كرد. برخلاف رابطه گرمي كه ميان دونالد ترامپ رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده و اردوغان وجود داشت، جو بايدن از ابتدا روابط محافظه‌كارانه‌اي با رييس‌جمهور تركيه داشت و به رسميت شناختن «قتل عام ارامنه» مي‌تواند اين رابطه را به رابطه‌اي سرد و خصمانه بدل كند. روساي جمهور پيشين ايالات متحده همگي از به رسميت شناختن اين فاجعه انساني خودداري كرده بودند تا از مواجهه با عواقب اين پذيرش شانه خالي كنند و همين موضوع ممكن است جو بايدن را نيز به تجديدنظر درتصميم خود وادارد. در عين حال خبرگزاري آسوشيتدپرس به نقل از يك مقام امريكايي كه نامش را ذكر نكرده، اعلام كرده كه دولت امريكا اين موضوع را به تركيه اطلاع نداده و بايدن همچنان مي‌تواند نظر خود را تغيير دهد. در حال حاضر با اينكه بيشتر از 3 ماه از آغاز به كار دولت بايدن مي‌گذرد، چهل‌وششمين رييس‌جمهور ايالات متحده هنوز گفت‌وگويي تلفني با همتاي تركيه‌اي خود نداشته و ترجيح داده فاصله خود را با آنكارا حفظ كند. جان هودسون، خبرنگار روزنامه واشنگتن‌پست نوشته در صورتي كه دولت دموكرات‌ها كشتار ارامنه را به عنوان «نسلكشي» به رسميت بشناسد، مي‌توان آن را گامي مهم در مسير اجراي وعده‌هاي انتخاباتي جو بايدن دانست كه گفته بود ايالات متحده بايد در پي ليست فزاينده اختلافات با دولت تركيه پيرامون تجارت تسليحاتي با روسيه، عقب‌ماندگي دموكراتيك آنكارا و مداخلات تركيه در تحولات سوريه و ليبي سختگيري بيشتري را نسبت به اين كشور اعمال كند.
تركيه تهديد كرد
به گزارش رويترز، تركيه اذعان مي‌كند كه شمار زيادي از ارامنه در دوران جنگ جهاني اول در اين كشور كشته شدند اما هرگونه «نسلكشي» سيستماتيك را رد مي‌كند و مي‌گويد شمار ارمني‌هاي كشته شده بسيار كمتر از اين است و رخدادها يك اقدام طرح‌ريزي‌شده هم نبود. ترك‌ها از زماني كه جو بايدن در تبليغات انتخاباتي خود وعده به رسميت شناختن «نسلكشي ارامنه» را داد، هشدار داده بودند كه چنين اقدامي مي‌تواند روابط دوجانبه آنكارا و واشنگتن را دچار مشكل كند. هفته گذشته نيز وزير خارجه تركيه پيرامون اين موضوع موضع‌گيري كرد و به ايالات متحده هشدار داد. مولود چاوش اوغلو گفت:«صدور اعلاميه‌هايي كه هيچ مبناي قانوني و حقوقي ندارد سودي براي كسي ندارد اما مي‌تواند روابط دوجانبه دو كشور را بدتر كند.» او تاكيد كرد:«اگر ايالات متحده خواهان بدتر كردن روابط دوجانبه خود با تركيه است، تصميم‌گيري در اين زمينه بر عهده آنها خواهد بود.» همزمان با اظهارات وزير خارجه، دفتر رياست‌جمهوري تركيه نيز در بيانيه‌اي اعلام كرده رجب طيب اردوغان در جلسه‌اي با مشاوران ارشد خود گفته است كه «در برابر دروغ امريكايي‌ها در مورد آنچه به اصطلاح نسلكشي خوانده مي‌شود از حقيقت دفاع خواهد كرد».
در همين حال رويترز از كاهش ارزش لير تركيه در روز پنجشنبه خبر داد. به نوشته اين خبرگزاري، بخشي از اين كاهش به دليل تيره شدن روابط امريكا و تركيه و انتظار به رسميت دانستن كشتار ارامنه در دوران امپراتوري عثماني به عنوان يك نسلكشي است. لير تركيه در مقابل دلار امريكا روز پنجشنبه ۲ درصد كاهش يافت و هر دلار برابر با ۸.۳۵۷ لير مبادله شد. لير تركيه يكي از بدترين نوسانات در ارزهاي اقتصادهاي نوظهور را داشته است.
كنگره و درخواست
براي بازگشت به «ارزش‌ها»
مجلس نمايندگان و سناي ايالات متحده در سال 2019 رسما كشتار ارامنه در 1915 را به عنوان «نسلكشي» معرفي كردند. در حال حاضر نيز بسياري از اعضاي كنگره اصرار دارند دولت هم بايد هر چه سريع‌تر اين موضوع را رسما اعلام كند. در 19مارس سال جاري 38 سناتور دموكرات و جمهوري‌خواه در نامه‌اي خطاب به رييس‌جمهور امريكا اعلام كردند در مقابل هر اقدامي در راستاي معرفي تلاش گسترده براي نابودي مردم ارمني به عنوان چيزي جز «نسلكشي» خواهند ايستاد. در اين نامه آمده است:«شما به درستي تاكيد كرده‌ايد كه ديپلماسي و سياست خارجي ايالات متحده بايد بر مبناي ارزش‌هاي ما از جمله احترام به حقوق انسان‌ها تعريف شود. اين ارزش‌ها ما را ملزم مي‌كند كه حقيقت را بپذيريم و آنچه در توان داريم براي جلوگيري از نسل‌كشي‌هاي آينده و جنايات ديگر عليه بشريت انجام دهيم.»
همچنين يك گروه متشكل از ۱۰۰ عضو از دو حزب اصلي در مجلس نمايندگان امريكا روز چهارشنبه در نامه‌اي به بايدن از او خواستند تا نخستين رييس‌جمهوري امريكا باشد كه جنايت‌هاي مربوط به دوران جنگ جهاني اول را به عنوان «نسلكشي» به رسميت مي‌شناسد. آدام شيف نماينده دموكرات كاليفرنيا از افراد پيشگام در نگارش اين نامه بوده است. به گزارش يورونيوز در بخشي از اين نامه آمده است:«سكوت شرم‌آور دولت ايالات متحده در مورد واقعيت تاريخي نسلكشي ارامنه مدت زيادي است كه ادامه يافته و بايد پايان يابد. ما از شما مي‌خواهيم تا تعهدات خود را دنبال و حقيقت را بيان كنيد.»
جيمز اف جفري، سفير پيشين ايالات متحده در تركيه كه سابقه حضور در پست‌هاي امنيت ملي در دوره 3 رييس‌جمهور متفاوت را دارد درباره اين موضوع مي‌گويد: «به رسميت شناختن نسلكشي ارامنه از سوي امريكا ثابت خواهد كرد كه ايالات متحده در راستاي ارزش‌هاي مدنظر خود آماده است تا هزينه‌هاي ژئواستراتژيك متحمل شود.» به گفته او، ريسك اين موضوع كه در پي به رسميت شناختن «نسلكشي ارامنه» تركيه بخواهد سياست استراتژيك خود را تغيير دهد و با كنارگذاشتن ايالات متحده، روسيه يا ايران را به عنوان متحد اصلي خود بپذيرد بسيار كم است. جيمز جفري همچنين هشدار داد كه به‌رغم ريسك كم تغيير جدي در سياست بلندمدت تركيه اين احتمال وجود دارد كه اقداماتي را در راستاي ضربه زدن به سياست امريكا صورت دهد. از جمله اين اقدامات مي‌تواند به چالش كشيدن آتش‌بس سوريه يا جلوگيري از ارسال كمك‌هاي نظامي ايالات متحده براي اوكراين باشد.
بر اساس گزارش روزنامه نيويورك‌تايمز، مقامات وزارت دفاع در اين زمينه به كاخ سفيد يادآوري كرده‌اند كه ارزش باقي ماندن نيروهاي تركيه در افغانستان پس از خروج نيروهاي نظامي ايالات متحده بسيار زياد است اما به نظر مي‌رسد كاخ سفيد پيش‌بيني مي‌كند، رسميت دادن به «نسلكشي ارامنه» تاثيري روي اين مساله نخواهد داشت.