سفر راهگشا به عراق
علي موسوي خلخالي
در حالي كه حدود 10 روز پيش خبر ديدار هيات ايراني و عربستاني به ميزباني بغداد منتشر شد، محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان، به دوحه و از آنجا به بغداد راهي شد تا گمانه‌زني‌ها درباره بهبودي روابط ايران و عربستان بيش از پيش تقويت شود. اين گمانه‌زني‌ها زماني تقويت شدند كه ساعاتي پس از ترك دوحه توسط محمدجواد ظريف، قطر ميزبان وزير امور خارجه عربستان‌سعودي بود؛ اتفاقي كه سبب شد بسياري تصور كنند كه قطر پيام طرف ايراني را به طرف عربستاني رسانده است. در بغداد، ظريف در عالي‌ترين سطح ممكن مورد استقبال طرف‌هاي عراقي قرار گرفت؛ استقبالي كه نشان مي‌داد ايران همچنان در عالي‌ترين جايگاه نزد عراقي‌ها قرار دارد. اين در حالي است كه شخص محمدجواد ظريف نيز از احترام ويژه‌اي نزد رهبران سياسي عراق برخوردار است كه استقبال گرم از او را دوچندان مي‌كند. بي‌شك در بغداد ظريف در جريان آخرين تلاش‌ها براي بهبود روابط ايران و كشورهاي منطقه قرار گرفته است. در راس آنها عربستان، مصر و اردن كه هيات ايراني در سفر خود به بغداد علاوه بر انجام مذاكراتي با طرف عربستاني با طرف مصري و اردني نيز ديدارهاي خوبي داشته است. وزارت امور خارجه ايران به عنوان متولي سياست خارجي كشور همواره بر لزوم گسترش روابط با همسايگان به ويژه كشورهاي عربي منطقه و در راس آنها مصر و عربستان‌سعودي تاكيد و بر حل اختلافات تصريح داشته است. ايران دوستي كشورهاي منطقه را ضامن امنيت و ثبات منطقه مي‌داند و همواره براي آن تلاش كرده است. عراق در سه سال اخير تلاش‌هاي بسياري را براي نزديكي روابط با كشورهاي عرب منطقه در راس آنها مصر، اردن، لبنان، عربستان‌سعودي، كويت و امارات متحده عربي صرف كرده است. اين تلاش‌ها نتيجه‌بخش بوده و اتحادي را ميان سه كشور عراق، مصر و اردن به وجود آورده است؛ اتحادي كه هم رنگ و بوي اقتصادي دارد و هم رنگ و بوي سياسي. از سوي ديگر روابط عراق با عربستان‌سعودي نيز رو به گسترش بوده كه افتتاح گذرگاه‌هاي مرزي عرعر ميان دو كشور و سرمايه‌گذاري عربستان‌سعودي در زيرساخت‌هاي عراق و كشاورزي اين كشور و همچنين سفر منظم مقامات عاليرتبه دو كشور به پايتخت‌هاي يكديگر مويد اين ادعاست. اين توسعه روابط توسط بغداد كه در سه سال اخير سرعت بيشتري گرفته، سبب شده است تا عراق جايگاهي ويژه در جامعه جهاني بيابد و به يك قدرت تاثيرگذار و پرنفوذ در حوزه منطقه‌اي تبديل شود. جايگاهي كه براي نزديك به سه دهه به واسطه دوران حكومت رژيم بعث و سپس به خاطر سال‌ها يكه تازي تروريسم در خاك عراق كه بي‌ثباتي و ناامني براي اين كشور به وجود آورد، از آن محروم بود. در اين ميان روابط شخصي مصطفي كاظمي كه قبل از آنكه نخست‌وزير شود متولي دستگاه امنيتي عراق بود، با مقام‌هاي مختلف عربي سبب شده است تا روابط نزديك استثنايي‌اي ميان بغداد با كشورهاي عرب منطقه به وجود آيد كه فراتر از يك رابطه دوستانه ميان دو كشور است و بيشتر رنگ و بوي رفاقت ميان مقامات را دارد. چنين جايگاهي به عراق اين اجازه را داده است كه بتواند از ظرفيت خود نهايت استفاده را ببرد و به پلي ميان كشورهاي منطقه با يكديگر تبديل شود؛ از جمله ميان ايران با عربستان‌سعودي، اردن و مصر كه بغداد چند روز پيش ميزبان هيات‌هاي آنها براي اصلاح روابط نه چندان حسنه ميان‌شان بود.
سفر محمدجواد ظريف به قطر و عراق مي‌تواند در حركت رو به جلوي اين روند موثر بيفتد و سرعت بيشتري به آن بدهد. اگرچه پيش‌بيني آينده روابط تهران با رياض، قاهره و امان زودهنگام است و دو طرف تازه به ارزيابي يكديگر پرداخته‌اند، اما اميد است با تداوم گفت‌وگوها و استمرار تماس‌ها كه قرار است به واسطه بغداد ميان تهران با قاهره، رياض و امان ادامه يابد، تنش‌ها در منطقه كاهش يابد و كشورها به سمت ثبات منطقه‌اي حركت كنند. به ويژه كه با كنار رفتن دونالد ترامپ از كاخ سفيد و روي كار آمدن جو بايدن كه سياستي كاملا در تضاد خلف خود در روابط با كشورهاي منطقه دنبال مي‌كند، كشورهاي عرب منطقه را به فكر انداخته كه به فكر حل اختلافات خود برآيند، چرا‌كه به روشني مي‌بينند ديگر براي استمرار سياست‌هاي تنش‌آميزشان حامي‌اي ندارند. اين مساله به رهبران كشورهاي عربي اين انگيزه را داده كه به فكر حل اختلافات با تهران برآيند و براي رسيدن به اين هدف از پتانسيل كشورهايي نظير عراق كه علاوه بر پايتخت‌هاي عربي روابط بسيار نزديكي با تهران دارند، استفاده كنند.