تينا جلالي
چند روزي ميشود كه ستاد مقابله با كرونا با فروكش كردن پاندمي، اجازه بازگشايي سينماها را مشروط بر رعايت سفت و سخت كليه پروتكلهاي بهداشتي صادر كرده، نمايش فيلمها دوباره از سرگرفته شده و ديگر تماشاي فيلم روي پرده عريض سالنها دور از ذهن نيست؛ بهرغم بيتمايلي برخي سينماداران در گشودن گيشه به روي مخاطب (با دلايلي همچون باز و بسته شدنهاي مدام سالنها، نبود مخاطب و عدم اطلاعرساني لازم) اما اكران سينماها با همان تركيب فيلمهاي نوروزي (البته با درخواست تمديد دوباره بستههاي حمايتي از سازمان سينمايي) دوباره آغاز شده و سالندارها كركرهها را بالا كشيدند.
اما بحث اساسي و برجستهاي كه با بازگشايي سالنهاي سينما به ذهن خطور ميكند، صف طويل فيلمها براي نمايش در سينماهاست. حتي اگر نخواهيم براي بزرگنمايي مساله به ارقام و اعداد متوسل شويم، نگاهي گذرا به نام اهالي سينما (داريوش مهرجويي، مسعود كيميايي، حميد نعمتالله، بهروز شعيبي، رضا درميشيان، محمدحسين مهدويان، سعيد ملكان، نيكي كريمي، شهرام مكري، محسن قرايي، نرگس آبيار، روحالله حجازي، حميدرضا آذرنگ، كاوه صباغزاده، هاتف عليمرداني، آيدا پناهنده، سهيل بيرقي، مرتضي فرشباف، بهتاش صناعيها و...) ما را متوجه چه حجم عظيمي از فيلمهاي اكران نشده در سينما ميكند به اين ليست نام تعداد فيلمسازاني كه در حال توليد محصولشان هستند را هم اضافه كنيد.
قرار بود شبكه آنلاين بخشي از بار مسووليت اكران را به عهده بگيرد و فيلمها را روي خطوط اينترنتي اكران كند، وقتي به خروجي پلتفرمها نگاه ميكنيم اثري از اكران جديد نيست ضمن اينكه طبق شواهد موجود اصلا آيكون مستقيم «اكران آنلاين» در بعضي پلتفرمهاي پرمخاطب حذف شده. حالا از كنار هم قرار دادن اين چند نكته چه نتيجهاي حاصل ميشود؟
از آنجايي كه به نظر ميرسد هيچ دورنما و ايده مشخصي از جانب مسوولان سينما براي صف طويل اكران قابل تصور نيست و پلتفرمها هم هيچ برنامهريزي درستي در مقوله نمايش فيلم ندارند؛ به سراغ تعدادي از كارگردانان رفتيم و نظر آنها را درباره اكران فيلمشان جويا شديم. اينكه چه پيشبيني براي زمان اكران فيلمشان دارند؟ نظرات آنها را در ادامه ميخوانيد.
اي كاش مسوولان دغدغه سينما داشتند
سامان سالور فيلم «سه كام حبس» را در انتظار اكران دارد. او ميگويد: « وقتي بيماري كرونا در جهان شناخته شد و از كشورهاي ديگر شيوع پيدا كرد هيچ كس تصور نميكرد اينقدر جدي تمام دنيا را به خود مشغول كند و همهچيز را تحت تاثير خود قرار دهد. حالا بيشتر از يكسال است كه اين ويروس منحوس تمام بخشهاي زندگي ما را درنورديده و قطعا براي گذر از اين بحران صعب و سخت نيازمند استفاده از واكسن هستيم وگرنه تا رسيدن به آن زمان مطلوب همچنان با آن درگير خواهيم بود.»
به گفته سالور فيلم «سه كام حبس» جزو چند فيلم خوب جشنواره فيلم فجر سي و هشتم بود كه اتفاقا خوب هم ديده و در چند بخش كانديدا شد: «هرچند اتفاقهاي بهتري ميتوانست براي اين فيلم بيفتد. اين فيلم به همه لحاظ از نور و رنگ گرفته تا قاببندي و زاويههاي دوربين مناسب نمايش روي پرده سينماهاست و طبيعتا من و ساير عوامل سه كام حبس از سال گذشته منتظريم تا در سينماها اكرانش كنيم. همانطور كه پيشتر هم گفتم شبكه آنلاين به لحاظ رعايت حقوق كپيرايت با مشكلات جدي مواجه است. وقتي فيلم روي خروجي اين پلتفرمها قرار ميگيرد علاوه بر قاچاق داخلي، انواع و اقسام شبكههاي مفتخور فارسيزبان اقدام به پخش آن ميكنند و اين دزدي و كلاهبرداري آشكار را در صورتي انجام ميدهند كه نام خود را شبكههاي فرهنگي ميگذارند. شما به من بگوييد چرا بايد سرمايهاي كه با هزار سختي براي ساخت فيلم تامين شده در عرض كمتر از نيم ساعت به باد برود و در اختيار اين شبكههاي پلشت قرار بگيرد.من و ساير عوامل فيلم سه كام حبس فعلا قصدي براي نمايش آنلاين فيلممان نداريم. تاكيد ميكنم بايد اين فيلم در سينماها اكران شود ولي نميدانم اين مسير كي هموار ميشود و چه زماني قرار است سينماها به روزهاي گذشته خود برگردند.» اين كارگردان در بخش ديگري از صحبت خود اشاره ميكند كه شايد باورتان نشود ولي خيلي به روزهاي خوش گذشتهاي (با هر مشكل كه بود) كه فيلم ها را در سينماها نمايش ميداديم، فكر ميكنم. با اينكه فيلمها فروشهاي متفاوتي را تجربه ميكردند اما حداقل سينما در سبد فرهنگي مردم بود سفرهاي پهن بود و كم و بيش همه از آن ارتزاق ميكردند. ولي متاسفانه و در اين روزها و با تعطيل شدن سينماها بسياري از صنوف مستقيم يا غيرمستقيم سينما دچار مشكلات جدي و بزرگي شدهاند و اوضاع به هيچوجه خوب نيست. حالا در اين شرايط اي كاش مسوولان سينما كمي دغدغه سينما و صف طويل فيلمها را داشته باشند و حداقل براي اكران آنلاين كاري كنند تا شبكههاي پلشت و پست ماهوارهاي ناجوانمردانه محصولات ما را به تاراج نبرند. قطعا اگر مشكل كپيرايت حل شود سينماگران به نمايش آنلاين در اين وضعيت راضي ميشوند.
برخورد يكسويهاي كه
پلتفرمها با صاحبان فيلمها دارند
مجيد برزگر با پنج فيلم ابر بارانش گرفته (كارگردان) مامان، دشمنان، علت مرگ نامعلوم و بچه گرگهاي دره سيب (تهيهكننده) در انتظار اكران است. او به روزنامه اعتماد ميگويد: « متاسفانه شرايط به شكلي پيش رفت و پاندمي كرونا طوري در همه زندگي ما گسترده شد كه همه چيز را بههم ريخت. ببينيد در بازههايي معتقدم سينماها ناامن نبودند به دليل رعايت فاصله قانوني و ضدعفوني كردنهاي مدام سالنها.شما مقايسه كنيد نسبت به كافهها و رستورانها و مجتمعهاي تجاري. همه بيماسك و نزديك بدون فاصله ممكن. سالنها واقعا امنيت بيشتري براي مخاطبان داشتند ولي به هر جهت از يكسال گذشته با تعطيليهاي پي در پي مواجه شدند و مردم هم تا رفع خطر جدي و استفاده از واكسيناسيون به سالن سينما نرفتند. الان هم شرايط اقتصادي و رواني به گونهاي است كه مردم اصلا دل و دماغ و دلخوشي سينما رفتن را ندارند و سينما از اولويتهاي آنها خارج شده است.البته سينما در همه جاي دنيا با تعطيلي مواجه بود و هيچ كسي پيشبيني از زمان اكران فيلمش ندارد چه برسد به كشور ما.» برزگر ادامه ميدهد: «اما تمام اين صحبتها يكسوي ماجراست، سوي ديگر آن اينكه اساسا جنس فيلمهايي كه ما و فيلمسازان همرده من ميسازيم در شرايط غيركرونايي هم با مهرباني مواجه نبود. اغلب فيلمهاي سينما را ساختههاي ستاره محور با سرمايههاي كلان تشكيل ميدادند و سينماداران مناسبات اكران را به نفع خودشان طراحي ميكردند.براي فيلمهاي ما بهترين حالت حضورهاي جهاني و فستيوالهاي بينالمللي است و در ادامه مسير همين روش را پيش ميگيرم، ترجيحم اين است همه فيلمهايم (ابر بارانش گرفته، مامان، دشمنان، علت مرگ نامعلوم و بچه گرگهاي دره سيب) در جشنوارههاي خارج از ايران فرصتي را براي عرضهشان فراهم كنم تا هم فروش و هم نمايشهاي بينالمللي داشته باشد ولي به هرجهت با توجه به صف طويلي كه از دو سال گذشته در اكران وجود دارد، اين نگراني با من وجود دارد كه اكران داخلي چه زماني به ما ميرسد. وضعيت بغرنج به حدي است كه نگاه به توليد فيلم در سينماي ايران بسيار محدود شده و به نظر ميرسد در سال پيشرو فيلم كمي توليد شود، چون سرمايهگذاران آيندهاي براي بازگشت سرمايه فيلمشان متصور نيستند.» او با اشاره به اينكه از سوي ديگر فيلمسازان براي نمايش فيلمشان با پلتفرمهاي نمايشي مواجه هستند، توضيح ميدهد: «به نظر ميرسد اين سامانهها براي فيلمهاي قصهگو مناسبتر است تا فيلمي كه از اتمسفر و فضاسازي به خصوصي برخوردار است و اساسا مخاطب از روي تبلت و موبايل يا نمايشگر خانگي جذب آنها نميشود. نكته مهمتر سرقتي است كه در مدت زمان بسيار كوتاه از اين پلتفرمها ميشود و تمام هست و نيست سرمايهگذار آن فيلمها به باد ميرود و نكته بسيار مهمتر برخورد يكسويه اين پلتفرمها با صاحبان فيلمهاست كه بدون هيچ كنترل و صيانتي روي خروجي، خود فيلمها را با مبالغ كم -تازه اگر مايل باشند- خريداري ميكنند. به همين جهت گزينه آنلاين از نظر من و براي فيلمهاي ما مناسب نيست. البته كه سرمايه و كار يك گروه همدل كه منتظر هستند تا ماحصل تلاششان ديده شود، معطل ميماند. گمان ميكنم همچنان اكران آنلاين تصميم دستكم از سر رضايتي نيست. فعلا صبوري ميكنم مگر اينكه شرايط اقتصادي فشار بياورد و ناچار به چشمپوشي شويم كه ظاهرا خيلي هم از اين شرايط دور نيستيم.»
انگار بازگشايي يا تعطيلي سينما
براي مسوولان اهميت ندارد
ابراهيم ايرجزاد از سال 98 منتظر اكران فيلم «عنكبوت» است. او ميگويد: « واقعيتش را بخواهيد علاقه اصلي من اين است كه فيلم «عنكبوت» روي پرده سينماها نمايش داده شود و تا الان هم صبر كرديم و اين اميدواري را داشتيم و همچنان هم اميدواريم كه فيلم در سالن سينماها اكران شود ولي به هر جهت بايد صبوري كرد تا شيوع اين بيماري منحوس كمرنگ شود و سالنهاي سينما بازگشايي شود. طبق آخرين اخبار فرانسويها از اواخر ارديبهشت سالنهاي سينما را باز ميكنند و براساس اطلاعاتي كه منتشر ميشود شرايط زندگي در بسياري از كشورها ظرف ماههاي آينده روال طبيعي را پيش ميگيرد، اما تفاوت كشورهاي ديگر با ايران در اين است كه آنها از واكسن استفاده كردند و ما همچنان در انتظار استفاده از واكسن هستيم. همين خود باعث روحيه نااميدي شده چون مشخص نيست شرايط كشورمان چه زماني عادي ميشود.از طرفي ما فيلمسازان با اكران آنلاين مواجه هستيم كه به دليل انتشار لينكهاي قاچاق، اطمينان و امنيتي در اين بخش وجود ندارد كه با خيال راحت فيلممان را اكران كنيم. واقعا نميدانم ولي فقط آرزو ميكنم شرايط كشور عادي شود هرچند به نظر ميرسد آرزوي محالي است.» ايرجزاد در خلال صحبتش به نكته جالبي اشاره ميكند و آن اينكه انگار علاقهاي هم براي بازگشايي سينما از طرف مسوولان وجود ندارد: «شما نگاه كنيد ظرف يكسال گذشته وقتي كافهها، رستورانها و مجتمعهاي تجاري باز بود سينما تنها مكاني بود كه تعطيل بود واقعا دليلش را نفهميدم مكاني كه امكان سرايت بيماري در آن بسيار كم است نزديك به يكسال تعطيل ميشود اما مكانهاي پرجمعيت و پرتردد باز هستند. با كمي دقت بيشتر متوجه ميشويم كه نگاه به سينما جوري است كه انگار بازگشايي يا تعطيلي آن اصلا اهميت ندارد و هيچ حمايتي هم از فيلمها و سينماداران صورت نميگيرد، همين موضوع خود باعث تلخي و تاريكي ميشود. به هرجهت آرزو دارم «عنكبوت» در سينماها اكران شود، چراكه اين فيلمي است كه پتانسيل جذب مخاطب را در سينما دارد. سعي ميكنيم صبور باشيم اميدوارم صبر نتيجه بدهد هر چند تلخ است.»
اكران آنلاين در ايران
پروژهاي شكستخورده است
بهنام بهزادي صبر ميكند تا فيلم «من ميترسم» را در سالنها نمايش دهد. او توضيح ميدهد: « من فكر ميكنم تا پايان امسال كه تزريق واكسيناسيون فراگير شود طبيعتا سينماها هم به فعاليت گذشته برميگردند اما اينكه چه تعداد بيننده رغبت كنند و در ميان كارهاي نكردهشان، رفتن به سينما هم جزو اولويتهايشان قرار بگيرد و جايش در امور روزمره آنها خالي باشد را نميتوانم پيشبيني كنم، اما اميدوارم با فراگير شدن واكسيناسيون اتفاقات خوب در انتظار سينما باشد، براي اينكه خودم به شخصه دلم براي سالنهاي تاريك سينما و تماشاي فيلم بر پرده سينما تنگ شده و از همينرو ترجيح ميدهم فيلم «من ميترسم» را در سينماها اكران و صبوري كنم. براي اينكه معتقدم بخشي از سينما آداب سينما رفتن و فيلم ديدن با ديگران است و به هيچوجه فضاي نمايش ديجيتال جاي آن را نميگيرد. متاسفانه بايد اذعان داشت كه با توجه به تجربه يكسال گذشته، نمايش آنلاين فيلم در ايران به پروژهاي شكستخورده تبديل شد. در پخش آنلاين ريسك اينكه فيلم به صورت غيرمجاز توزيع شود تماما بر دوش صاحبان فيلم است و با توجه به نبود قانون كپيرايت، فيلمها خيلي زود موقعيت خود را براي نمايش فراگير آنلاين از دست ميدهند به همين جهت تلاش ميكنم فعلا صبر پيشه كنم تا فيلم در سينما نمايش داده شود.»
دوست دارم فيلمم هر چه سريعتر اكران شود
كاظم ملايي، كارگردان فيلم گوركن ميگويد: «متاسفانه اين روزها فيلمهاي بيشماري هستند كه در صف اكران منتظر نشسته و چشمانتظار تغيير شرايط هستند. چشم اميد همه اين فيلمها، واكسيناسيون سراسري است تا سينماها براي هميشه بازگشايي شوند و دوباره چالش پيكهاي جديد آن را به تعطيلي نكشاند. وضعيت «گوركن» هم مشابه تمام اين فيلمهاست، با اين تفاوت كه توليد بخش خصوصي است و كار سختتري در زمان اكران دارد. براي همه ما پرواضح است كه بسياري از آثار دولتي در زمان توليد خرج خود را درميآورند ولي توليدات بخش مستقل هميشه دغدغه و نگراني بازگشت سرمايه همراهشان بوده است. جدا از اين موضوع، شرايط سخت و تلخ اين روزها را هم ضميمه ماجرا كنيد. چارهاي نيست جز اينكه خودمان را مثبت نگه داريم و اميدوار باشيم كه روزهاي خوبي چشم انتظارمان است.»
اين كارگردان درباره شبكه آنلاين توضيح ميدهد: «خودم جزو كساني بودم كه با اكران آنلاين مخالف بودم، به خاطر اينكه واقعا مسائل بيشماري داشت، ولي خب وضعيت آنقدر بحراني شد كه جزو گزينههاي جدي ما و خيلي از فيلمهاي ديگر شد. پاييز سال گذشته هم در مقطعي كه فيلم ما به خاطر حضور در جشنوارههاي خارجي بسيار خبرساز بود به تهيهكننده فيلم پيشنهاد اكران آنلاين را دادم ولي خب ايشان هم مثل خيلي از تهيهكنندهها همچنان اميدوار بهتر شدن شرايط بودند و ترجيح ميدادند صبوري كنند تا اوضاع بهتري براي اكران فيلم مهيا شود. ولي واقعيت اين است كه تا به امروز بهرغم بازگشايي مقطعي سينماها، نگراني و ترس مردم به هيچ عنوان مرتفع نشده و از طرف ديگر سفره آنها كوچكتر هم شده است و از لحاظ روحي و رواني هم اصلا تمايل و نيازي براي رفتن به سينما ندارند. دولت در اين شرايط بايد بستههاي پيشنهادي معقولي براي تهيهكنندگان داشته باشد تا آنها را براي اكران فيلمهايشان ترغيب كند، ولي متاسفانه آخرين نكته اينجاست كه عمر اين دولت هم به پايان رسيده است!» او ميگويد: «با پايين آمدن پيك چهارم، سينماها دوباره در عيد فطر بازگشايي ميشوند و تهيهكننده فيلم هم فعلا مصمم است كه در صورت بهبود شرايط حال حاضر، گوركن را در آن زمان در سينماها اكران كند و بعد از آن هم احتمالا فيلم روانه اكران آنلاين ميشود. حالا بايد ببينيم كه وضعيت چگونه پيش ميرود. من بهرغم اتفاقات تلخ يكسال اخير و تعطيلي و خاموشي سينماها، ولي خوشبختانه به خاطر حضور گوركن در جشنوارههاي خارجي، بازخورد بسيار زيادي از مخاطبان خارجي گرفتهام، ولي امروز ديگر مشتاق و كنجكاوم كه ببينم مخاطب ايراني در مورد آن چه فكر ميكند. دوست دارم گوركن هر چه سريعتر اكران شود و حلاوت و تازگياش برايم از بين نرود.»
نه ايده دارند و نه پشتوانه مالي
اما احسان عبديپور سال گذشته فيلمي ساخته با نام «ميجر». او به روزنامه اعتماد ميگويد: « واقعيتش را بخواهيد من به عنوان فيلمساز علاقهمندم تماشاگران فيلمم را در تاريكي و روي پرده سالنها ببينند. تمايل دارم مخاطب از زندگياش جدا شود و مطابق با وجه آيينوار سينما به تماشاي فيلمم بنشيند نه اينكه فيلمم را لابهلاي امورات زندگياش به صورت آنلاين ببيند. اكران فيلمم روي پرده سينماها آن هم در بهترين شرايط براي من كارگردان خيلي مهم است و تا الان هم كه نزديك ب ه يكسال از ساخته شدن فيلم «ميجر» ميگذرد، منتظريم تا در شرايط مطلوب اين فيلم را اكران كنيم ولي واقعا مشخص نيست فردا روزي كه سالنها باز شد سليقه مخاطب و رفتار جمعي نسبت به سينماها چه تغييري ميكند. تا به حال هم تن به اكران آنلاين نداديم و به عنوان كارگردان نميخواهم فيلم «ميجر» اكران آنلاين شود ولي مقام تصميمگيرنده من نيستم، تهيهكننده و سرمايهگذار بايد نظر نهايي را بدهند.» او ادامه ميدهد: « متاسفانه بايد به اين نكته اذعان داشت كه مسوولان سينما نه ايدهاي براي برونرفت از مشكلات دارند و نه پشتوانه مالي. تماشاي چنين اتفاقات تلخ براي سينما بسيار غمانگيز است.»
صبوري، پيشه ما اهالي سينما شده
مستانه مهاجر كه پيشترها در مقام تدوينگر در سينما فعاليت ميكرد و چند سالي نيز وارد عرصه تهيهكنندگي شده است، سال گذشته توانست اولين فيلم خود را با نام جوجه تيغي كارگرداني و تهيه كند. از او پرسيديم كه چه پيشبيني از زمان نمايش فيلمش دارد و آيا ممكن است به اكران آنلاين تن دهد؟ ميگويد: «قطعا فيلم را براي نمايش در سينماها نگه ميدارم، چراكه «جوجه تيغي» فيلمي نيست كه بتوان آن را در شبكه آنلاين نمايش داد، اين فيلم مناسب پرده سينما ساخته شده و ترجيح ميدهم صبوري كنم. اصلا صبوري پيشه ما اهالي سينما شده. صبر نكنيم چه كنيم؟» او در ادامه صحبتش اضافه ميكند: « شبكه آنلاين را رد نميكنم، چون براي نمايش يكسري فيلمها مناسب است ولي براي بعضي فيلمها نميتوان تصوري غير از پرده سينما داشت، چون قاببندي سينمايي دارند و براي پرده ساخته شدهاند. من مطمئنم سالنهاي سينما به زودي مخاطب خود را دوباره به دست ميآورند. وقتي واكسيناسيون سراسري صورت بگيرد زندگي به روال گذشته برميگردد و مردم از اوقات فراغت خود بيشتر استفاده ميكنند. سينما به زودي به ميان مردم برميگردد، همانطور كه سينماهاي جهان در حال بازگشايي هستند.»
اكران آنلاين را
بايد به لحاظ حقوقي و فني امن كرد
هوشنگ گلمكاني، منتقد شهير سينما سال گذشته اولين فيلم خود را با نام «آهو» مقابل دوربين برد. او ميگويد: «دو سال پيش وقتي هنوز كرونايي وجود نداشت، آماري منتشر شده بود مبني بر اينكه براي اولينبار فروش فيلمها از طريق مجازي بيشتر از بليت سينماها شده و اين اتفاق بسيار مهمي است. اينكه كمپانيهاي نتفليكس و آمازون و... در هفت، هشت سال گذشته مناسبات اقتصادي سينما را قبضه كردند يعني اينكه شيوه فيلم ديدن از حالت سنتي خارج شده و حالا مردم بيشتر تمايل دارند در خانه به تماشاي فيلم بنشينند. مخاطبان فيلمها پيش از كرونا هم در كشور ما بيش از سه ميليون نفر نبودند يعني هشتاد ميليون نفر ديگر به سينما نميروند. اين جمعيت انبوه قابل توجهي است كه بايد فيلمها را به شيوههاي مجازي به آنها عرضه كرد. اينكه در دو سال اخير سريالسازي در ايران رواج پيدا كرده همين بازار وسيع هشتاد ميليوني است. سينما رفتن برخلاف گذشته هزينه زيادي دارد و مجموع اين تغييرات در كنار هم يعني شيوههاي فيلم ديدن نسبت به گذشته بسيار متفاوت شده است.»
به گفته گلمكاني هنوز تصميمي گرفته نشده كه فيلم «آهو» آنلاين اكران شود يا در سينما: « فعلا منتظر روشنتر شدن وضعيت آينده هستيم ولي اكران آنلاين قابليت و امكان بسيار خوبي متناسب با روزگار ماست، اما قاچاق و ناامني موجود در اين فضا باعث شده صاحبان فيلمها دچار ترديد شوند. هزينه توليد فيلمها بالا رفته و وقتي فيلمها روي خروجي پلتفرمهاي آنلاين قرار ميگيرند به سرعت دزديده ميشوند. البته نتفليكس و آمازون هم اين مشكل را دارند اما بازار آنها بسيار گسترده است و چنين سرقتهايي پول خرد آنها حساب ميشود ولي براي سينماي ما اين سرقتها گران تمام ميشود.» اين منتقد سينما راه نجات سينماي ايران را امنيت اكران آنلاين به لحاظ قانوني (پيوستن به قانون كپيرايت) و فني ميداند.