در برابر خورشيد

محسن آزموده|«آيينه در برابر خورشيد» عنواني است كه محمدرضا شفيعي كدكني، براي كتاب ديدار و شناخت زندگي استاد دكتر احمد مهدوي‌دامغاني انتخاب كرده. اين كتاب به كوشش سيد محسن علوي‌زاده و سيد حسين حسيني نورزاد، به تازگي توسط نشر ني منتشر شده است. كتاب بعد از مقدمه سيد حسين حسيني نورزاد و دو يادداشت از دكتر شفيعي كدكني و دكتر مهدوي‌دامغاني، گفتارهاي دكتر مهدوي‌دامغاني در بيست ديدار با گردآورندگان است به انضمام دو جستار: يكي «در معرفي استاد» به قلم شيخ محمدباقر مهدوي‌دامغاني و ديگري «خورشيد در آيينه» نوشته دكتر فريده مهدوي‌دامغاني.  علامه دكتر احمد مهدوي‌دامغاني، براي اهل فرهنگ و تاريخ و ادب ايران نامي آشناست. او فرزند ارشد آيت‌الله حاج شيخ محمد كاظم مهدوي‌دامغاني است كه در جواني براي ادامه تحصيل از دامغان به مشهد مهاجرت كرده و در آنجا ضمن شاگردي علمايي چون ميرزاي ناييني و سيدابوالحسن اصفهاني، از آيت‌الله بروجردي و آقابزرگ تهراني و علامه حائري سمناني اجازه روايت مي‌گيرد. احمد مهدوي‌دامغاني، متولد شهريور سال 1305 مشهد، از پنج سالگي آموزش قرآن و متون ديني ديگر را شروع كرد و از هفت سالگي ضمن تحصيل در دبستان فرخي براي يادگيري فروعات احكام از محضر شهيد مطهري بهره برد كه در آن زمان طلبه‌اي جوان در مشهد بود. سپس تحصيلات خود را در دبيرستان ابن يمين مشهد ادامه داد و همزمان مقدمات عربي و علوم حوزوي را در حوزه علميه مشهد، نزد اساتيدي چون شيخ محمدرضا خدايي و اديب ثاني و شيخ محمد علي مدرس خياباني و ... آموخت. از همدرسان او در حوزه علميه مشهد مي‌توان به شيخ كاظم مديرشانه‌چي، شيخ محمد واعظ‌زاده، پروفسور عبدالجواد فلاطوي، آيت‌الله سيدان و آيت‌الله علي سيستاني اشاره كرد.  مهدوي‌دامغاني پس از پايان دوره سطح، در سال 1324 به تهران مهاجرت كرد و در يكي از حجره‌هاي مدرسه سپهسالار اقامت گزيد. تحصيلش را در دانشكده معقول و منقول دانشگاه تهران آغاز كرد و در سال 1327 ليسانس گرفت. او يك سال پيش از سفر به تهران در سال 1323 در مشهد، امتحان سردفتري را گذرانده و به عنوان دفتريار انتخاب و مشغول به كار بود. بنابراين در تهران همين شغل را ادامه داد و بعد از اخذ ليسانس، همزمان در دبيرستان به تدريس پرداخت. دكتر مهدوي‌دامغاني تحصيلات خود را در رشته ادبيات فارسي از مقطع كارشناسي ادامه داد و در سال 1342 با تصحيح و تحشيه و تعليق كشف‌الحقائق نسفي، زير نظر سيد محمد تقي مدرس رضوي، به درجه دكترا نائل شد. استادان او در دانشكده‌هاي الهيات (معقول و منقول) و ادبيات دانشگاه تهران، از بزرگ‌ترين اساتيد تاريخ و ادبيات فارسي در ايران معاصر هستند، چهره‌هايي چون علي‌اكبر فياض، احمد بهمنيار، ذبيح‌الله صفا، محمد معين، يحيي مهدوي، ماه‌منير نفيسي، صادق كيا، احسان يارشاطر، سيد محمد مشكات، شيخ مهدي الهي قمشه‌اي، محمود شهابي، ابراهيم پورداوود، عبدالعظيم قريب، جلال‌الدين همايي و دكتر نفيسي. اما در ميان اين اساتيد برجسته، براي مهدوي‌دامغاني سه تن جايگاه ويژه دارند: بيش از همه بديع‌الزمان فروزانفر كه سه سال در دانشكده معقول و منقول، شاگرد او بوده، عبدالحميد بديع‌الزماني استاد برجسته زبان عربي و سيد كريم اميري فيروزكوهي.  يكي از رخدادهاي مهم در زندگي مهدوي‌دامغاني، گعده‌هاي دفترخانه 25 متعقل به اوست كه در آن غير از شماري از اساتيد مذكور، چهره‌هايي چون جلالي ناييني، حبيب يغمايي، عبدالعزير صاحب جواهر، اكبر داناسرشت و ابوالقاسم پاينده حضور مي‌يافتند. غير از اين چهارشنبه‌ها در مدرسه سپهسالار و جمعه‌ها در منزل علامه محمد قزويني و سه‌شنبه‌ها در منزل سيدالشعرا اميري جلساتي برگزار مي‌شد كه در آنها چهره‌هايي چون محمد محيط طباطبايي، مرتضي مطهري، محمد علي حكيم، غلامحسين يوسفي، حسين خديوجم، سيد جعفر شهيدي، احمد آرام، سيد علي موسوي بهبهاني، فخرالدين شادمان، غلامحسين صديقي، مرتضي محجوبي، مظاهر مصفا و... در آنها حضور داشتند. مهدوي‌دامغاني از سال 1342 با اجازه علامه فروزانفر، رييس وقت دانشكده معقول و منقول، در دانشكده‌هاي ادبيات و الهيات تدريس مي‌كرد كه از شاگردان او مي‌توان به اين اسامي اشاره كرد: حسن لاهوتي، احمد تميم‌داري، علي موسوي گرمارودي، محمدجواد باهنر، ماشاء‌الله آجوداني، حسين رزمجو و...  مهدوي‌دامغاني از سال 1351 به اسپانيا سفر كرد و در دانشگاه مادريد به تدريس فارسي پرداخت و پس از سه سال به ايران بازگشت. در سال‌هاي انقلاب، مهدوي‌دامغاني دچار مشكلاتي شد و حتي مدتي در سال‌هاي 1360 و 1361 زنداني شد. خاطرات زنداني، يكي از جذاب‌ترين و در عين حال تلخ‌ترين بخش‌هاي كتاب است. مهدوي‌دامغاني در سال 1364 از ايران به امريكا مهاجرت كرد و در دانشگاه‌هاي هاروارد و پنسيلوانيا به تدريس زبان و ادبيات فارسي، زبان و ادب عربي و معارف اسلامي مشغول شد. او در سال‌هاي تحقيق و تدريس آثار فراواني تاليف كرده كه از آن ميان مي‌توان به اين عناوين اشاره كرد: از علي آموز اخلاص عمل، رساله درباره خضر، شاهدخت والاتبار شهربان، در باغ روشنايي و...  در كتاب آيينه در برابر خورشيد، غير از آشنايي با زندگي استاد مهدوي‌دامغاني، خاطراتي خواندني درباره شماري از برجسته‌ترين استادان مسلم فرهنگ و ادب فارسي معاصر مي‌خوانيم، روايت‌هايي شيرين و جذاب، از زبان ذهني سليم و روشن‌انديش و خيرخواه كه در نود و دو سالگي، جزييات گذشته را به نيكي به ياد مي‌آورد و فروتنانه از هيچ‌كس به بدي ياد نمي‌كند.