آيا اردوغان
تسليم عربستان شده است؟
محمود فاضلي
مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه پس از چهار سال تنش و بي‌اعتمادي با عربستان براي يك سفر دو روزه وارد اين كشور شد و در ديدار با همتاي سعودي خود روابط دوجانبه و تحولات منطقه‌اي و بين‌المللي را مورد بررسي قرار داد. در اين ديدار محمد الثقفي، قائم‌مقام امور سياسي و اقتصادي وزارت خارجه و هاني محمد مومنه، مديركل وزارت خارجه عربستان در مكه و عبدالرحمن بن اركان الداوود، مديركل دفتر وزير خارجه حضور داشتند. چاووش اوغلو پس از ملاقات مدعي شد گفت‌وگوهاي صريح و شفافي را با طرف سعودي داشتيم. دو كشور تصميم دارند تماس‌هاي دوجانبه را ادامه دهند و دو طرف به صورت شفاف و صريح سازوكار توسعه روابط دوجانبه و مسائل مورد اختلاف را بررسي كردند. از همتاي سعودي خود براي سفر به تركيه در آينده دعوت كردم. ديدارها و گفت‌وگوها با مقامات دو كشور ادامه خواهد داشت.
روابط آنكارا و رياض در عادي‌ترين شرايط با دشواري‌هايي روبه‌رو بود و در طول سال‌هاي گذشته به خصوص در دوران رياست‌جمهوري دونالد ترامپ و نزديكي عربستان به امريكا و بعد از قتل خاشقجي، منتقد حاكمان عربستان پس از ورود به كنسولگري اين كشور در استانبول در 2 اكتبر 2018 به‌شدت تيره شد. در اين مدت عربستان اقدامات بي‌سابقه‌اي براي فشار آوردن به آنكارا را در دستور كار قرار داد و ورود كالاهاي تركيه را ممنوع كرد. تحريم كالاهاي تركيه موجب شد تا آنكارا در روزهاي اخير از رياض به سازمان تجارت جهاني شكايت كند. تخمين زده مي‌شود ميزان واردات تركيه از عربستان حدود 90 درصد كاهش يافت.
آشتي بين قطر و كشورهاي حاشيه خليج‌فارس بر تركيه نيز تاثيرات مستقيم و غيرمستقيمي داشت. در روابط دوجانبه تركيه با كشورهاي خاورميانه، اين آشتي يك فرصت مناسب براي آنكارا ارزيابي مي‌شود. پس از پيروزي جو بايدن در انتخابات رياست‌جمهوري امريكا و تعديل نسبي سياست‌هاي منطقه‌اي عربستان، نزديكي آنكارا و رياض نيز آغاز شد. رياض تلاش مي‌كند برخي پرونده‌هاي خارجي را حل كرده و گفتمان ملايم‌تري در قبال تركيه داشته باشد. دو طرف تلاش مي‌كنند تاثيرات مخرب سياست‌هاي خود براي طرف مقابل را كاهش دهند. اردوغان نيز مي‌كوشد سياست آشتي‌جويانه‌اي با وليعهد عربستان، حاكم واقعي اين كشور اتخاذ كند. علت اين است كه فضا براي مانورهاي ديپلماتيك آنكارا در حال محدود شدن است. حمايت عربستان از سرنگوني دولت محمد مرسي و روي كار آمدن السيسي در مصر در سال 2013، حمايت تركيه از قطر در مقابل تحريم عربستان در سال 2016 و نيز ماجراي قتل جمال خاشقجي در سال 2018 باعث شد روابط آنكارا و رياض پرتنش شود. تركيه از آغاز روند مذاكره با عربستان در تلاش براي تنظيم مجدد روابط منطقه‌اي خود بوده و اميدوار است به انزواي خود در مديترانه پايان دهد. آنكارا به منظور آغاز بخشي از تنظيم مجدد روابط منطقه‌اي خود، خواستار مذاكره با عربستان شده و درصدد افزايش نفوذ خود در جهان عرب است. پس از بهبود اين روابط، آنكارا با اين چالش روبه‌رو خواهد شد كه با بيش از 6 هزار طرفدار «اخوان‌المسلمين» كه در تركيه زندگي مي‌كنند و تصور مي‌شود كه تابعيت تركيه را اخذ كرده‌اند، چگونه بايد رفتار كند. رابطه آنها با تركيه يكي از دلايل اختلاف‌نظر با قاهره و كشورهاي عربي است. بسياري از كشورهاي عربي اين جنبش سياسي را تهديدي عليه دولت خود مي‌دانند. اما هنوز اين ترديد وجود دارد كه آيا تركيه براي بهبود روابط خود با رياض و ابوظبي به حمايت از اخوان‌المسلمين پايان خواهد داد يا خير. روابط بين تركيه و مصر به دنبال سرنگوني محمد مرسي رو به وخامت گذاشت و دو كشور همواره در بسياري از موضوعات در مقابل هم قرار گرفتند. بسياري نظاره‌گر اوضاع ليبي هستند كه آيا آنكارا نظاميانش را از اين كشور خارج مي‌كند و حمايت از گروه‌هاي نظامي در اين كشور را متوقف خواهد كرد؟ تركيه كه از زمان حكومت سابق ليبي سرمايه‌گذاري‌هاي گسترده‌اي در اقتصاد اين كشور داشت، با شروع ناآرامي‌ها و پس از تشكيل دولت وفاق ملي در طرابلس (مورد تاييد سازمان ملل متحد) از حاكميت اين دولت بر سراسر خاك ليبي دفاع كرد. با توجه به رويدادهاي اخير در منطقه مديترانه شرقي براي تركيه و نيز تحريم اين كشور از سوي عربستان، آنكارا تصميم به بهبود روابط با رياض گرفته است. تركيه به منظور حل و فصل مسائل در ليبي و سوريه و كاهش تنش ايجاد شده در تجارت و انرژي منطقه‌اي، خواستار تنظيم مجدد روابط خود با عربستان، امارات و مصر است. تركيه پس از حضور و نقش‌آفريني در معادلات سياسي سوريه و ليبي و پس از حضور آشكار در جنگ قره‌باغ در حمايت و پشتيباني از جمهوري آذربايجان، در پي افزايش هر چه بيشتر نفوذ خود در خاورميانه است. اين سياست تركيه به موازات تنظيم مجدد روابط در خاورميانه در يك سطح گسترده كه جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا پس از پيروزي در انتخابات رياست‌جمهوري خواستار آن است، پيش مي‌رود. اردوغان رييس‌جمهور تركيه در ماه‌هاي گذشته گام‌هاي متعددي براي بهبود روابط برداشته و از اميدواري تركيه براي توافق با مصر در حوزه صلاحيت دريايي خبر مي‌دهد. با آغاز حملات رژيم صهيونيستي به نمازگزاران در مسجدالاقصي و شروع تلاش‌هاي ديپلماتيك تركيه در اين زمينه، اردوغان در راستاي سياست خاورميانه‌اي خود با محمود عباس، هنيه، پادشاه اردن و امير كويت مكالمه تلفني داشته و وزير خارجه تركيه نيز با همتايانش در ايران، الجزاير، پاكستان و روسيه تلفني گفت‌وگو كرده و اميدوار است در اجلاس وزيران خارجه كشورهاي عضو سازمان همكاري اسلامي كه پس از عيد فطر برگزار مي‌شود و همچنين در نشست اضطراري مجمع عمومي سازمان ملل، درباره حملات اسراييل قطعنامه‌اي صادر شود.