تركيه در گزارش سالانه
حقوق بشر امريكا
محمود فاضلي
وزارت امور خارجه امريكا در گزارش سال 2020 خود مدعي نقض آزادي‌هاي مذهبي در تركيه به‌ويژه عليه مسيحيان ارتدوكس يوناني شد. موضع امريكا در اين زمينه با واكنش تند مقامات تركيه روبه‌رو شد. به باور آنكارا، بخشي از اين گزارش درباره تركيه غيرشفاف و جانبدارانه تهيه شده و اين گزارش مستند بر هيچ حقايقي نيست و تلاش‌هاي آنكارا در راستاي تقويت آزادي ديني در كشور را ناديده مي‌گيرد. در جامعه تركيه همه مردم از اديان مختلف در صلح و همدلي زندگي مي‌كنند و دولت تركيه اقدامات ملموسي را براي تقويت آزادي ديني به كار گرفته است. تركيه همواره از يك ساختار اجتماعي برخوردار بوده است كه پيروان اديان مختلف در آن دركنار همديگر زندگي مسالمت‌آميز دارند. تركيه جهت پيشبرد آزادي‌هاي مذهبي و عبادت تمام شهروندان خود گام‌هاي موثري برداشته و «برنامه اجرايي حقوق‌بشر» كه در 2 آوريل 2021 به عموم اعلام شده است، از اين قبيل است. تركيه از اراده قاطعه و راسخ در جهت حفظ آزادي‌هاي مذهبي و عبادت تمام شهروندان خود برخوردار بوده و در آينده نيز چنين خواهد بود. تركيه هميشه داراي ساختار مشتركي بوده كه در آن افراد با اعتقادات مختلف در صلح زندگي مي‌كنند. دولت تركيه اقدامات ملموسي را براي ارتقاي بيشتر آزادي مذهبي انجام داده است.
ادعاي امريكا در حالي مطرح مي‌شود كه يونان به عنوان همسايه تركيه در سال‌هاي گذشته مساجد مسلمانان در اين كشور را بسته است كه همين امر بارها مورد اعتراض اردوغان واقع شده است. به گفته او، دولت يونان تمام مساجد را در پايتخت اين كشور تخريب كرده و حتي يك مسجد هم در آتن باقي نمانده است. مساجد و اماكن نمادين تركيه در جاهايي كه مجبور شديم يك قرن قبل آنها را ترك كنيم، در مدت زمان كوتاهي نابود شدند. تنش‌هاي ديپلماتيك بين يونان و تركيه پس از انتقاد آتن از برگزاري مراسم قرائت قرآن در مسجد «اياصوفيه» واقع در استانبول شدت گرفت. آتن مدعي است برگزاري مراسم‌هاي مذهبي در مسجد اياصوفيه كه در سال 1483 ساخته شده، با كنوانسيون «يونسكو» مبني بر حفاظت از اماكن تاريخي در تناقض است.
در سال‌هاي اخير امريكا بارها به بدرفتاري‌هاي پليس تركيه در زندان و نقض حق دادرسي عادلانه با اعمال توقيف و بازداشت خودسرانه، اعمال فشار بر احزاب مخالف، عدم استقلال قوه قضاييه، محدود كردن آزادي‌ها و ارتكاب جنايت‌هايي در حق مخالفان و حقوقدانان و مهاجران اشاره شده است. در اين گزارش اقدامات تركيه در مناطق كردنشين شمال سوريه در مقابله با پ‌ك‌ك، هدف قرار دادن روستاييان و غيرنظاميان در سوريه و عراق، مرگ غيرنظاميان در جنگ عليه پ‌ك‌ك، ناپديد شدن شهروندان، بازداشت‌هاي خودسرانه و بدرفتاري‌ها، مرگ غيرنظاميان در جنگ عليه پ‌ك‌ك، ناپديد شدن بسياري از شهروندان، بازداشت‌هاي خودسرانه، شكنجه و بدرفتاري‌ها و مداخله دولت و اخراج 7 هزار دانشگاهي از مواردي است كه امريكا به آنها اشاره مي‌كند.
آنكارا به سياست امريكا در رابطه با فتح‌الله گولن به‌شدت معترض است. تركيه اعتقاد دارد امريكا هميشه «فرقه» گولن را به عنوان «جنبش» معرفي كرده اما اين فرقه، صدها شهروند را به شهادت رسانده و به دموكراسي تركيه حمله كرده. آنكارا، بارها از واشنگتن خواسته كه يا گولن را به تركيه بازگرداند يا او را به يك كشور آفريقايي بفرستد. فعاليت گروه گولن و برخورد تند با افراد و نهادهاي وابسته به او، از ديد تركيه مقابله با تهديدات ضدامنيتي است اما امريكا، آن را نقض دموكراسي مي‌داند. تركيه با توجه به تعادل بين امنيت و حقوق و آزادي‌هاي انسان‌ها، به مبارزه با سازمان‌هاي تروريستي پ‌ك‌ك، گولن و داعش ادامه مي‌دهد. مبارزه با گروه‌هاي گولن و پ‌ك‌ك/ي‌پ‌گ براي تركيه مساله امنيت ملي است. از زمان كودتا مبارزه با گروه گولن در خارج از كشور يكي از مهم‌ترين برنامه سياست خارجي تركيه بوده است.
آنكارا مدعي است شبكه گولن با سرمايه‌هاي چند صد ميليارد دلاري با رخنه در تشكيلات قضايي، نظامي، آموزشي و اركان دولتي نه تنها در امريكا بلكه در كشورهاي ديگر نيز از نفوذ بالايي برخوردار است و لابي‌هاي فراواني براي محافظت از اين شبكه فعاليت مي‌كنند. بخشي از شبكه‌هاي جاسوسي سيا و ديگر اركان اطلاعاتي امريكا و ناتو نيز با گروه گولن در فعاليت هستند. اگرچه ارتباط ژنرال‌هاي مغز متفكر كودتاي نافرجام 15 و 16 جولاي 2016 (25 تير ماه 1395) تركيه لو رفته است اما واشنگتن حاضر نيست شبكه گولن را به عنوان مصداقي از يك گروه تروريستي معرفي كند. تركيه مدعي است كه گولن اين كودتا را سازماندهي كرده است.
به گفته امريكا، گروه گولن فعاليت آموزشي و فرهنگي دارد و اثري از فعاليت تروريستي مسلحانه توسط اعضاي آن ديده نشده است. پس از اين كودتاي نافرجام بيش از60 هزار پليس و سرباز و 125 هزار كارمند دولتي از كار بركنار يا به حالت تعليق درآمدند، يك سوم كل نيروهاي وزارت دادگستري بركنار شدند، بيش از 94 هزار شهروند بازداشت يا دستگير و بيش از 1500 نهاد مردمي و اجتماعي نيز به اتهام ارتباط با تروريسم، تعطيل شدند. 119 گروه رسانه‌اي شامل 53 روزنامه، 20 مجله، 16 كانال تلويزيوني، 24 ايستگاه راديويي و شش خبرگزاري بدون حكم دادگاه و صرفا با حكم وزارت كشور تعطيل شدند. طبق آماري كه وزير كشور تركيه در مراسم چهارمين سالگرد شكست كودتاچيان ارائه داد تاكنون 282790 به دليل ارتباط با كودتا بازداشت شدند كه 94975 نفر از آنها با حكم دادگاه به زندان رفتند. اردوغان اعتقاد دارد با اقدامات داخلي خود دست گولن را كه با دروغ، ريا و تقيه پرورش يافته قطع كرده و پس از اين نيز ملت تركيه هرگز اجازه نخواهد داد كه كشور بازيچه و مستعمره اين گروه تروريستي شود.